I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, idarenin koronavirüs salgın hastalığının engellenmesi amacıyla verdiği kararlara uyulmayarak etkinliklere katılma gerekçesiyle idari para cezası uygulanması nedeniyle toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Koronavirüs (COVID-19) olarak adlandırılan yeni tip bir virüsün tüm dünyayı etkilemesi nedeniyle Dünya Sağlık Örgütü küresel salgın ilan etmiştir. Ülkemizin de salgından etkilenmesi nedeniyle İçişleri Bakanlığı ve/veya mahallî mülki amirlikler ya da umumi hıfzıssıhha meclisleri 2020 yılı Mart ayından 2021 yılı Haziran ayına kadar uzanan sürede salgınla mücadele etmek için bazı tedbirler almış ve bu muhtelif tedbirlere uymadıkları gerekçesiyle de ilgililer hakkında idari para cezaları düzenlemiştir.

3. İçişleri Bakanlığı, mahallî mülki amirlikler ve/veya umumi hıfzıssıhha meclisleri koronavirüs salgın hastalığını önlemek için sokağa çıkma yasağı ve/veya sosyal mesafeye uyma kuralı ya da maske takma zorunluluğu şeklinde bazı tedbirler alınmasına yönelik kararlar vermiştir. Somut olayda Batman İl Emniyet Müdürlüğü 11/2/2021 tarihinde, koronavirüs hastalığının yayılmasının engellenmesi ile kamu düzeni ve güveliğine yönelik bazı gerekçelerle, il merkezinde on beş gün boyunca yapılacak eylem ve etkinliklerin -ceza infaz kurumu çevresindeki alanlarda yasaklanması- mülki amirinin iznine bağlanmasını Batman Valiliği oluruna sunmuştur. Aynı tarihte Valilik 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu'nun 11. maddesinin (A) ve (C) bentlerine dayanarak olur vermiştir.

4. Kolluk görevlilerince düzenlenen 16/2/2021 tarihli tutanağa göre Halkların Demokratik Partisi mensubu bazı yöneticilerin gözaltına alınması nedeniyle başvurucuların da aralarında olduğu bir grup, Parti il binası önünde basın açıklamasına katılmak istemiştir. Polis, Batman Valiliğinin etkinlikleri izne bağlama kararı olduğu gerekçesiyle basın açıklaması yapılmasına müsaade etmeyeceğini açıklamıştır. Ayrıca eylemde ısrar edilmesi hâlinde idari ve adli işlem yapacağını ihtar etmiştir. Grup, Parti il binası önünde yapılan basın açıklamasını dinlemiş ve slogan atmıştır. Bu süreçte grup, polis raporuna göre pandemi kurallarına riayet etmeden kamuya açık alanda beklemiş; akabinde toplantı kendiliğinden sona ermiştir.

5. Batman Valiliği, sosyal mesafe kurallarına uymadan izinsiz yapılan basın açıklamasına katıldıkları gerekçesiyle 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun -32. veya 36. maddeleri- farklı maddelerine dayanarak başvurucular aleyhine idari para cezası vermiştir.

6. Başvurucular, haklarında uygulanan idari para cezalarına itiraz etmiştir. Başvurucuların itirazları Batman Sulh Ceza Hâkimliğince kesin olarak reddedilmiştir. Hâkimlik, basın açıklaması sırasında 3/4/2020 tarihli ve 2020/9 sayılı Batman İl Umumi Hıfzıssıhha Kurulu (Hıfzıssıhha Kurulu) kararıyla alınan sosyal mesafe tedbirinin ihlal edildiği gerekçesiyle itirazı reddetmiştir.

7. Başvurucular nihai hükmü farklı tarihlerde (24/4/2021 ve 25/4/2021) öğrendikten sonra 18/5/2021 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

8. Başvurucular Abdulaziz Boğa, Gülüstan Sönük, Hasan Arığtekin, İbrahim Erkul , İkram İrgi, Mehmet Emin Şahin, Ruken Zeryam Işık Yıldız, Serdar Batur, Şakir Can adli yardım talebinde bulunmuştur. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

9. Ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucuların adli yardım taleplerinin kabulüne karar verilmesi gerekir.

10. Başvurucular, barışçıl nitelikteki basın açıklamasına katıldıkları hâlde haklarında kanuni dayanağı olmayan idari para cezası uygulanması nedeniyle ifade özgürlüğü ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenme haklarının, mahkemelerce yargılamanın duruşmasız yapılması, savunma hakkı tanınmaması, tanıkların dinlenilmemesi ve kararın gerekçesiz olması nedeniyle de adil yargılanma haklarının ihlal edildiğinden yakınmıştır. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde; idarenin toplumsal olayların artması hâlinde COVID-19 salgınının yayılmasını artırarak halkın sağlığını bozabileceği gerekçesiyle etkinlikleri izne bağladığı, izne bağlama kararına aykırı olarak etkinliğe katılan başvurucular hakkında uygulanan idari para cezasının somut olayın şartlarına göre değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Başvurucular Bakanlığın görüşüne karş; idarenin, etkinlikleri izne bağlama/yasaklama kararlarının devamlı ve aralıksız şekilde uyguladığını belirterek bireysel başvuru formunda ileri sürdükleri iddiaları yinelemiştir.

11. 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 282. maddesi şöyledir:

 “Bu Kanunda yazılı olan yasaklara aykırı hareket edenler veya zorunluluklara uymayanlara, fiilleri ayrıca suç oluşturmadığı takdirde, ikiyüzelli Türk Lirasından bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.”

12. 5326 sayılı Kanun’un32. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

" (1) Yetkili makamlar tarafından adlî işlemler nedeniyle ya da kamu güvenliği, kamu düzeni veya genel sağlığın korunması amacıyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykırı hareket eden kişiye yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir. Bu cezaya emri veren makam tarafından karar verilir.

 (2) Bu madde, ancak ilgili kanunda açıkça hüküm bulunan hallerde uygulanabilir."

13. 3/11/2022 tarihli ve 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesi şöyledir:

"(1) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu kapsamında COVID-19 salgın hastalığının ülkemizde yayılmasını önlemek amacıyla 11/3/2020 tarihinden itibaren bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihe kadar verilen ve bu Kanunun yayımlandığı tarih itibarıyla ilgilisine tebliğ edilmemiş olan idari para cezaları tebliğ edilmez, tebliğ edilmiş olanların tahsilinden vazgeçilir. Bu maddenin yürürlük tarihinden önce işlenen söz konusu kabahatler için idari para cezası verilmez ,(İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 5/4/2023 Tarihli ve E: 2023/44, K: 2023/71 Sayılı Kararı ile.)

 (2) (Ek: 14/7/2023-7456/24 md.) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce tahsil edilen idari para cezaları, 31/12/2024 tarihine kadar tahsilatı yapan idari birime yapılacak başvuru üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslara göre iade edilir.

14. COVID-19 salgını ile mücadele amacıyla alınan bazı tedbirlere aykırı hareket edildiği gerekçesiyle 5326 sayılı Kanun'un ilgili maddelerine dayanılarak uygulanan idari para cezalarının iade edilmemesinin öngörüldüğü 7420 sayılı Kanun’un geçici 4. maddesinin ikinci cümlesinde yer alan "...tahsil edilmiş olan idari para cezaları iade edilmez." kuralı Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından yapılan değerlendirme sonucunda Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal edilmiştir (AYM, E.2023/44, K.2023/71, 5/4/2023).

15. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından verilen söz konusu iptal kararı üzerine bu defa 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesinin yürürlüğe girdiği 9/11/2022 tarihinden önce yapılan ödemelerin iade edilmesini temin etmek amacıyla 7420 sayılı Kanun'un geçici 4.maddesine “(2) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce tahsil edilen idari para cezaları, 31/12/2024 tarihine kadar tahsilatı yapan idari birime yapılacak başvuru üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslara göre iade edilir.” fıkrası eklenmiştir (bkz. § 12). Bu düzenlemeye göre 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesi kapsamında olan ve anılan maddenin yürürlüğe girdiği 9/11/2022 tarihinden önce tahsil edilen idari para cezalarının tahsilatı yapan idari birime 31/12/2024 tarihine kadar başvurulması hâlinde iade edilmesi imkânı getirilmiştir. Buna ek olarak Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Anayasa Mahkemesinin yukarıda anılan iptal kararına da atıf yaparak söz konusu idari para cezalarının iade edilmesine yönelik usul ve esasları düzenleyen Tahsilat Genel Tebliği 5/8/2023 tarihli ve 32270 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

16. Anılan kurallarla kanun koyucu ve kamu makamları tarafından Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde -ödenmiş ya da ödenmemiş olsun- başvuruya konu idari para cezalarının sonuçlarını giderici mevzuat değişiklikleri yapıldığı anlaşılmıştır.

17. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün (İçtüzük) “Düşme kararı” kenar başlıklı 80. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"(1) Bölümler ya da Komisyonlarca yargılamanın her aşamasında aşağıdaki hâllerde düşme kararı verilebilir:

...

c) İhlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması.

ç) Bölümler ya da Komisyonlarca saptanan herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi.

 (2) Bölümler ya da Komisyonlar; yukarıdaki fıkrada belirtilen nitelikteki bir başvuruyu, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hâllerde incelemeye devam edebilir."

18. İçtüzük'ün 80. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi gereği Anayasa Mahkemesi, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması hâlinde başvurunun düşmesine karar verebilir (S.Ö., B. No: 2013/7087, 18/9/2014, § 23; Mehmet Emin Bülbül, B. No: 2014/4463, 16/6/2016, §§ 46-48).

19. Yukarıda yer verilen kanuni düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere, ilgili kamu birimine 31/12/2024 tarihine kadar başvurulması durumunda COVID-19 salgın hastalığının ülkemizde yayılmasını önlemek için 1593 ve/veya 5326 sayılı Kanunlar uyarınca başvurucular hakkında uygulanan idari para cezalarına konu tutarın iade edilmesi mümkün hâle gelmiştir. Dolayısıyla ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yönelik gerekli mevzuat değişikliklerinin yapıldığı açıktır.

20. Öte yandan Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu Mustafa Karakuş ([GK], B. No: 2020/34781, 17/1/2023) kararında, sokağa çıkma yasağının ihlal edilmesi nedeniyle uygulanan yaptırımın 1593 sayılı Kanun'dayazılı olan bir yasağa veya zorunluluğa karşılık gelmediği gerekçesiyle müdahalenin suçta ve cezada kanunilik ilkesini ihlal ettiği sonucuna varmıştır (Mustafa Karakuş [GK] B. No: 2020/34781, 17/1/2023, §§ 76-85). Ayrıca Selma Atabey ([GK], B. No: 2021/38893, 27/9/2023) ve Çağla Yolaşan Kurul ([GK], B. No:2021/29184, 27/9/2023) kararlarında Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, mahallin en büyük mülki amirinin ve/veya umumi hıfzıssıhha meclisinin -somut olayın şartlarında- il genelinde yapılacak tüm toplantı ve gösterileri yasaklama ve/veya erteleme şeklindeki müdahalesinin Anayasa'nın 13. maddesi kapsamında emredilen kanunilik ölçütünü karşılamaması nedeniyle müdahalelerin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiğini değerlendirmiştir. Anılan kararlarda yapılan değerlendirmeler ve ulaşılan sonuçlar gözetildiğinde, -İçtüzük'ün 80. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen- başvurunun incelenmesinin devamında Anayasa'nın uygulanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı herhangi bir durumun da söz konusu olmadığı anlaşılmıştır.

21. Açıklanan gerekçelerle başvurunun düşmesine karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım talebinde bulunan başvurucuların taleplerinin KABULÜNE,

B. Başvurunun ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması ve başvurunun incelenmesinin devamında Anayasa'nın uygulanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı herhangi bir durumun da söz konusu olmaması nedeniyle DÜŞMESİNE,

C. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca tahsil edilmesi mağduriyetine neden olacağından adli yardım talebi kabul edilen başvurucuların yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMASINA,

D. Yargılama giderlerinin diğer başvurucuların üzerinde BIRAKILMASINA, 5/6/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.