I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; öldürülme veya kötü muameleye maruz kalma riski bulunan ülkeye sınır dışı edilme kararı verilmesi nedeniyle kötü muamele yasağının, hukuka aykırı olarak idari gözetim altında tutulma nedeniyle de kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 9/11/2016 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvurucu, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün (İçtüzük) 73. maddesi uyarınca sınır dışı işleminin yürütmesinin tedbiren durdurulmasına karar verilmesini talep etmiştir.

4. Komisyonca tedbir talebinin ve başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm tarafından 9/11/2016 tarihinde başvurucunun ülkesine sınır dışı edilmesine ilişkin işlemin geçici olarak (tedbiren) durdurulmasına karar verilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve ilgili kurumlardan temin edilen bilgilere göre olaylar özetle şöyledir:

7. Başvurucu 1985 doğumlu bir erkek olup Çin Halk Cumhuriyeti (Çin) vatandaşıdır.

8. Başvurucu, 2003 yılında Türkiye'ye giriş yapmıştır.

9. Başvurucu, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra çalıştığı okulun olağanüstü hâl kararnamesiyle kapatılması sonrasında işe başlayacağı yeni okul için gerekli evrakları almak amacıyla 3/10/2016 tarihinde Ankara İl Göç İdaresi Müdürlüğüne (Ankara Göç İdaresi) gitmiştir.

10. Başvurucu, Ankara Göç İdaresinde bulunmaktayken polis memurları tarafından gözaltına alınarak emniyet müdürlüğüne götürüldüğünü beyan etmiştir.

11. Başvuru dosyasındaki belgelerden Kavaklıdere Polis Merkezi Amirliğine götürüldüğü anlaşılan başvurucunun tanık olarak ifadesinin alındığı ve beyanlarının Bilgi Alma Tutanağı başlıklı evraka kaydedildiği görülmüştür.

12. Başvurucu hakkında Ankara Valiliğinin 4/10/2016 tarihli kararıyla 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 54. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (d) bendi uyarınca sınır dışı etme ve idari gözetim altına alma kararları tesis edilmiştir.

13. Başvurucu, 28/10/2016 tarihine kadar Beşevler semtinde bulunan bir kapalı spor salonunda, daha sonrasında İzmir'deki Harmandalı Geri Gönderme Merkezinde (GGM) tutulmaya başlanmıştır.

14. Başvurucu, sınır dışı etme kararının iptali için2/11/2016 tarihinde Ankara 1. İdare Mahkemesinde (İdare Mahkemesi) dava açmıştır. Ayrıca 3/11/2016 tarihinde idari gözetim kararının kaldırılması amacıyla İzmir 2. Sulh Ceza Hâkimliğine (Sulh Ceza Hâkimliği) itiraz etmiştir.

15. İdare Mahkemesi 22/3/2017 tarihli kararıyla sınır dışı etme işleminin iptaline kesin olarak karar vermiştir.

16. Sulh Ceza Hâkimliği 7/11/2016 tarihinde başvurucunun itirazını reddetmiştir. Kesin olarak verilen kararın ilgili kısmı şu şekildedir:

"İtiraz eden yabancı hakkında G-82 ( Milli güvenliğimiz aleyhine faaliyetler ) tahdit veri girişi olduğu, 6458 Sayılı Yasanın 54/1-d maddesindeki 'kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar' hükmü gereği itiraz eden yabancı hakkında İzmir İl Göç İdaresi tarafından sınırdışı kararı alındığı, aynı kanunun 57/2'inci maddesindeki 'hakkında sınırdışı kararı alınanlardan kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye'ye giriş ve çıkış kurallarını ihlal eden ... Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında Valilik tarafından idari gözetim kararı alınır' hükmü nedeniyle hakkında idari gözetim kararı alındığı, hakkında verilen idari gözetim kararının usul ve yasaya uygun olduğu anlaşıldığından itirazın reddine karar verilmiştir."

17. Verilen karar, başvurucuya 8/11/2016 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucu 9/11/2016 tarihinde bireysel başvuruda bulunulmuştur.

18. Başvurucu 24/12/2016 tarihinde GGM'den salıverilmiştir.

IV. İLGİLİ HUKUK

19. İlgili hukuk için bkz. A.A. ve A.A. [GK], B. No: 2015/3941, 1/3/2017, §§ 28-38); B.T. [GK], B. No: 2014/15769, 30/11/2017, §§ 19-38.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

20. Mahkemenin 15/5/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Sınır Dışı Etme İşlemi Yönünden

21. Başvurucu; ülkesine geri gönderildiği takdirde hayatının tehlike altında olacağını, kötü muamele görme riskiyle karşı karşıya kalacağını belirterek yaşam hakkının ve kötü muamele yasağının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

22. İçtüzük’ün 80. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendi şöyledir:

 “(1) Bölümler ya da Komisyonlarca yargılamanın her aşamasında aşağıdaki hâllerde düşme kararı verilebilir:

…

c) İhlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması.”

23. Başvuru konusu olayda sınır dışı işleminin gerçekleştirilmesi hâlinde başvurucu yaşamı ile maddi ve manevi bütünlüğünün tehlikeye düşeceğini ileri sürmüş, Anayasa Mahkemesi başvurunun değerlendirme sürecinde sınır dışı işleminin gerçekleştirilmesi telafisi imkânsız sonuçlara neden olabileceğinden başvurunun esası hakkında bir karar verilene kadar sınır dışı işleminin tedbiren durdurulmasına karar vermiştir.

24. Kişinin yaşamının tehlikeye girebileceğine, işkence ya da kötü muameleye tabi tutulacağına dair risk bulunan bir ülkeye sınır dışı edilmesine veya geri verilmesine karar verildiği durumlarda bu kapsamdaki ihlal iddialarının incelenebilmesi için sınır dışı kararının uygulanmış olması ya da uygulanmasının önünde bir engel bulunmaması gerekir.

25. Somut olayda başvurucu hakkında Ankara Göç İdaresi tarafından alınan sınır dışı etme kararı İdare Mahkemesinin 22/3/2017 tarihli kararıyla iptal edilmiştir. Dolayısıyla bireysel başvuruya konu edilen sınır dışı etme kararının uygulanma ihtimalinin ortadan kalktığı anlaşılmaktadır.

26. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması nedeniyle düşmesine karar verilmesi gerekir.

B. İdari Gözetim Kararı Yönünden

27. Başvurucu, Anayasa'nın 19. maddesinde öngörülen güvencelere aykırı olarak haksız yere özgürlüğünden yoksun bırakıldığını ve idari gözetim kararın kaldırılması amacıyla sunduğu dilekçenin kamu makamları tarafından dikkate alınmadığını belirterek kişi hürriyeti ve güvenliği ile dilekçe haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

28. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurunun Anayasa'nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

29. Anayasa Mahkemesi, B.T. başvurusunda idari gözetim altında tutulma yerlerinin yönetim, denetim ve işletilmesinin İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen bir kamu hizmeti olduğunu, 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 2. maddesine göre idari işlem ve eylemlerden dolayı kişisel hakkı doğrudan etkilenenlerin idari yargıda tam yargı davası açabileceğini, teorik düzeyde mevcudiyeti tespit edilen bu yolun -sırf bilgi eksikliği nedeniyle- fiiliyatta hiç işletilmemesinin etkisiz olduğu biçiminde yorumlanamayacağını belirtmiş ve yabancının salıverilmesi hâlinde etkili hukuk mekanizmasının tam yargı davası olduğunu ifade etmiştir (B.T., §§ 45-58).

30. Anayasa Mahkemesi aynı başvuruda, idari gözetimi sona erdirilen başvurucuların hukuka aykırı olarak idari bir kararla özgürlüklerinden yoksun bırakılmaları nedeniyle uğradıklarını öne sürdükleri maddi ve manevi zararlarının karşılanması bakımından başarı şansı sunma, yeterli giderim sağlama kapasitesini haiz ve ulaşılabilir olduğu görülen tam yargı davası yolu tüketilmeden yapılan başvuruların incelenmesinin bireysel başvurunun ikincil niteliği ile bağdaşmadığı sonucuna varmıştır (B.T., § 73; A.A., B. No: 2014/18827, 20/12/2017, § 37).

31. Anayasa Mahkemesi R.M. ve diğerleri (B. No: 2015/19133, 17/4/2019) başvurusunda bir kez daha yukarıda yer verilen ilkelere bağlı kaldığını vurgulamıştır (aynı kararda bkz. § 31). Başvurucunun geri gönderme merkezinde tutulması nedeniyle kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiği iddiası bakımından açıklanan ilkelerden ayrılmayı gerektiren bir husus bulunmamaktadır.

32. Açıklanan gerekçelerle başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

33. Bununla birlikte bu aşamada oluşan durum nedeniyle mevcut başvuru yönünden işbu kararın ardından açılması muhtemel idari davanın süresine ilişkin olarak bir hususun açıklığa kavuşturulması zorunluluğu hasıl olmuştur.

34. Öncelikle vurgulanmalıdır ki idari yargı yerlerinde açılacak davaların süresine ilişkin koşulları incelemek ve idari davaların süresinde açılıp açılmadığını değerlendirmek ilgili mahkemelerin takdirindedir. Öte yandan inceleme konusu başvuruda olduğu gibi B.T. kararındaki içtihat değişikliğinin Resmî Gazete'de yayımlandığı 16/2/2018 tarihinden önce tam yargı davası yolu tüketilmeden, doğrudan Anayasa Mahkemesine yapılan müracaatların başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez bulunmasını müteakip açılacak davalarda dava açma süresinin derece mahkemelerince bu kişilerin mahkemeye erişim haklarının ihlaline neden olmayacak biçimde değerlendirilmesi gerektiğine de işaret edilmelidir (B.T., § 59).

VI. HÜKÜM

A. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddia yönünden başvurunun DÜŞMESİNE,

B. Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

C. Tedbir kararının SONLANDIRILMASINA,

D. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA,

E. Kararın bir örneğinin İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne GÖNDERİLMESİNE 15/5/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.