I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; ceza infaz kurumunda kalabalık odada tutulmaya ve çamaşır yıkama hizmeti verilmemesine ilişkin şikâyetin infaz hâkimliğince değerlendirilmeksizin reddedilmesi nedeniyle kötü muamele yasağıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 7/12/2018 tarihinde yapılmıştır.

3. Komisyonca başvurucunun adli yardım talebinin kabulüne, kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

4. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir.

5. Başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanda bulunmamıştır.

III. OLAY VE OLGULAR

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği ve Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla tespit edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

7. Başvurucu, 15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen silahlı darbe teşebbüsü ertesinde terör örgütü (Fetullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanması, FETÖ/PDY) üyesi olduğu isnadıyla 20/8/2016 tarihinde tutuklanmış ve Trabzon E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna yerleştirilmiştir.

8. Başvurucu 18/4/2018 tarihinde infaz hâkimliğine verdiği dilekçeyle tutulduğu koğuşta kapasitenin çok üzerinde kişi barındırılmasından, yeterli ranza bulunmadığı için yerde ve dönüşümlü yatmak zorunda kalmasından, odada çamaşır kurutabilecek bir yer bulunmamasından ve Kurumda çamaşır yıkama hizmeti sunulmamasından şikâyetçi olmuş; kaldığı odaya kapasitenin üzerinde kişi yerleştirilmesine dair karar ile çamaşır yıkama hizmeti sunulmamasına ilişkin işlemin iptal edilmesini talep etmiştir.

9. Trabzon İnfaz Hâkimliği 18/6/2018 tarihinde şikâyetin reddine karar vermiştir. Kararın gerekçesi şöyledir:

"Trabzon E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Müdürlüğü 02/05/2018 tarih ve 2018/13621 sayılı yazısı ile, Tutuklu dilekçesi ile koğuş ve kurum mevcudunun fazla olması uygulamasının iptal edilmesini istemiş ise de; Artırılmış haliyle 586 kapasiteli kurumda 19/04/2018tarihi itibariyle adli, çıkar amaçlı suç örgütlerine mensup, çeşitli terör örgütlerine (sol terör PKK, sağ terör FETÖ/PDY) mensup toplamda 1108 hükümlü ve tutuklu infaz gördüğü, kurum kapasitesi göz önünde bulundurulduğunda sadece tutuklunun bulunduğu odanın değil, kurumda bulunan diğer odaların da kapasitelerinin fazla olduğu, kurum mevcudunun fazla olmasının Kurumdan kaynaklı bir sorun olmadığı, kurum mevcudunun azaltılması işleminin Kurum yetkisinde bulunmadığı; Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından onaylanan Kurum İç Yönetmeliğinin Çamaşır Ve Bulaşıklar başlıklı37. Maddesinde 'Hükümlü ve tutukluların yatak takımları ve nevresimleri en geç ayda bir kez hafta içi mesai günlerinde 08.00-17.00 saatleri arasında kurum çamaşırhanesinde görevli personele yıkattırılır. Kirli yatak takımları ve nevresimler sabah sayımlarında toplanır, temizleri verilir. Özel eşya ve çamaşırları ile bulaşıklarını kendileri yıkarlar. Kuru temizlemeyi gerektiren giysiler aileler aracılığıyla dışarıda temizlettirilebilir.' hükmü gereğince Kurumda bulunan hükümlü ve tutukluların yatak takımları ve nevresimlerinin oda sırasına göre yıkandığı , özel eşya ve çamaşırların yıkanmadığı bildirilmiştir.

Cumhuriyet savcısı 29/05/2018 tarihli mütalaasında; ülke genelindeki tüm ceza infaz kurumlarının durumu, kurumumuzun kapasitesi ve mevcut tutuklu ve hükümlü sayısı gözönünde bulundurularak talebin reddine karar verilmesini istemiştir.

Ceza infaz kurumlarının kapasitesi üzerinde mahkum bulundurmasının ve Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından onaylanan Kurum İç Yönetmeliğinin Çamaşır ve Bulaşıklar başlıklı37. maddesinin iptal edilmesinin hakimliğimiz görev alanında bulunmadığı anlaşıldığından aşağıdaki şekilde karar vermek gerekmiştir."

10. Başvurucu; İnfaz Hâkimliğinin kararının şikâyetlerine ilişkin bir değerlendirme içermediğini, iki yılı aşkın süredir yerde yattığını, İnfaz Hâkimliğinin bu şikâyetlerine ilişkin bir değerlendirme yapmaksızın, şikâyetin görevi kapsamında olmadığını belirterek ret kararı vermesinin hukuka aykırı olduğunu ileri sürerek anılan karara itiraz etmiştir. Trabzon 1. Ağır Ceza Mahkemesi 5/11/2018 tarihinde itirazın reddine karar vermiştir.

11. Nihai karar, başvurucuya 15/11/2018 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucu 7/12/2018 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur. Başvurucu 2/10/2019 tarihinde Beşikdüzü T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna nakledilmiş, 26/3/2022 tarihinde tahliye edilmiştir.

12. Trabzon E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumundan başvurucunun barındırıldığı sürece ilişkin ayrıntılı bilgi talep edilmesi üzerine Ceza İnfaz Kurumunun gönderdiği yazılı cevaba göre;

i. Başvurucu 20/8/2016-24/5/2018 tarihleri arasında B-5 koğuşunda, 24/5/2018-26/4/2019 tarihleri arasında B-7 koğuşunda, 20/8/2016-24/5/2018 tarihleri arasında C-1 koğuşunda, 2/7/2019-2/10/2019 tarihleri arasında B-6 koğuşunda kalmıştır.

ii. B-5 koğuşu 80 m² olup odanın havalandırma bahçesi 94,5 m²dir. Odada iki tuvalet, bir banyo bulunmaktadır. B-7 koğuşu 42 m² olup odanın havalandırma bahçesi 34,72 m²dir. Odada bir tuvalet, bir banyo bulunmaktadır. C-1 koğuşu iki kattan oluşmaktadır; alt kattaki ortak alan 56 m², üst kattaki yatakhane bölümü 35,28 m², odanın havalandırma bahçesi 58,59 m²dir. Odada iki tuvalet ve bir banyo bulunmaktadır. B-6 koğuşu 41,4 m² olup odanın havalandırma bahçesi 46,62 m²dir. Odada bir tuvalet, bir banyo bulunmaktadır.

iii. Başvurucu, B-5 koğuşunda en fazla 39, B-7 koğuşunda en fazla 14, C-1 koğuşunda en fazla 15, B-6 koğuşunda ise en fazla 10 kişi ile kalmıştır.

iv. 15 Temmuz darbe girişimi zamanında kapasitenin çok üstünde tutuklu alındığı için bazı zamanlarda ranzalar yetersiz kalmış; hükümlü/tutuklular zaman zaman yataklarını yere sermek suretiyle yerde yatmıştır.

v. Hükümlü ve tutuklular özel eşyalarını kendi imkânları ile yıkamakta, eşyalarını kurutmak için koğuşların havalandırma bahçelerini kullanabilmektedir. Nevresim, battaniye gibi eşyalar Kurum çamaşırhanesinde yıkanmaktadır.

IV. İLGİLİ HUKUK

13. İlgili hukuk için bkz. Ziya Özden, B. No: 2016/67737, 19/11/2019, §§ 15-18.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

14. Anayasa Mahkemesinin 5/10/2023 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü

15. Başvurucu; 16 kişilik oda kapasitesinin 39'a kadar çıktığını, yatağını dönüşümlü kullanmak zorunda kaldığını, daha sonra yerleştirildiği odada ise yerde yattığını, elde yıkadığı çamaşırlarını kurutmak için duvara ip asmasına izin verilmediğini, İnfaz Hâkimliğine yaptığı şikâyetin İnfaz Hâkimliğinin görevi kapsamında olmasına karşın başvuru tarihinden iki ay sonra görev alanına girmediği gerekçesiyle reddedildiğini belirterek kötü muamele yasağının, adil yargılanma hakkının ve etkili başvuru hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

16. Bakanlık görüşünde sürece ilişkin bilgi verilmiştir.

B. Değerlendirme

17. Anayasa’nın "Temel hak ve hürriyetlerin korunması" kenar başlıklı 40. maddesi şöyledir:

"Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.

Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.

Kişinin, resmî görevliler tarafından vâki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır."

18. Başvurucunun iddialarının kalabalık odadatutulma iddiası bağlamında ve kötü muamele yasağıyla bağlantılı olarak Anayasa'nın 40. maddesinde güvence altına alınan etkili başvuru hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

19. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

a. Genel İlkeler

20. Anayasa’nın 40. maddesinde de Anayasa'da güvence altına alınmış hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkesin yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkı (etkili başvuru hakkı) güvence altına alınmaktadır.

21. Buna göre etkili başvuru hakkı anayasal bir hakkının ihlal edildiğini ileri süren herkese hakkın niteliğine uygun olarak iddialarını inceletebileceği makul, erişilebilir, ihlalin gerçekleşmesini veya sürmesini engellemeye ya da sonuçlarını ortadan kaldırmaya (yeterli giderim sağlamaya) elverişli idari ve yargısal yollara başvuruda bulunabilme imkânı sağlanması olarak tanımlanabilir (Yusuf Ahmed Abdelazım Elsayad, B. No: 2016/5604, 24/5/2018, § 60).

22. Temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiğine ilişkin iddiaların ileri sürülebileceği bir başvuru yolunun mevzuatta öngörülmesi yeterli değildir. Söz konusu başvuru yolunun aynı zamanda uygulamada da etkili olması (başarı şansı sunması) gerekir. Bununla birlikte bir başvuru yolu gerek hukuken gerekse uygulamada genel anlamda etkili olsa da somut olay bakımından etkili başvuru hakkına ilişkin bir müdahale bulunması mümkündür (Yusuf Ahmed Abdelazım Elsayad, § 61).

23. Etkili başvuru hakkı, kötü muamele yasağının esasının korunmasına yönelik güvencelerden farklı olarak maddi hakka ilişkin ihlal iddialarının yetkili makamlara ulaştırılmasına imkân sağlayan güvenceler içermektedir. Nitekim Anayasa Mahkemesi içtihatlarına göre kötü muamele yasağı kapsamında inceleme yapılabilmesi için sıkı ispat kriterleriyle donatılmış, savunulabilir nitelikte bir iddianın varlığı aranırken (A.A. ve A.A., §§ 63, 71-74) anılan yasakla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiğinin makul şekilde açıklanması inceleme için yeterli görülebilir. Dolayısıyla etkili başvuru hakkının ihlali kötü muamele yasağının da mutlak şekilde ihlal edilmesine bağlı değildir (Yusuf Ahmed Abdelazım Elsayad, § 63).

24. Anayasa Mahkemesi daha önceki kararlarında, ceza infaz kurumunda tek kişilik odada tutulma nedeniyle kötü muamele yasağının, tek kişilik odaya alınmaya ilişkin karara karşı yapılan başvurunun infaz hâkimliğince incelenmeksizin reddedilmesi nedeniyle ihlal kararları vermiştir (Kadir Gülcü, B. No: 2016/59359, 28/1/2020, § 60; Abdurrahman Özcan, B. No: 2016/77913, 15/1/2020, § 60; Ziya Özden, B. No: 2016/67737, 19/11/2019, § 63).

b. İlkelerin Olaya Uygulanması

25. Somut olayda başvurucu, ceza infaz kurumunda barındırıldığı odanın koşullarına ilişkin şikâyetlerini İnfaz Hâkimliğine iletmiştir. İnfaz Hâkimliği başvuruyu "ceza infaz kurumlarının kapasitesi üzerinde mahkum bulundurmasının ve Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından onaylanan Kurum İç Yönetmeliğinin Çamaşır Ve Bulaşıklar başlıklı37. maddesinin iptal edilmesinin İnfaz Hakimliğinin görev alanında bulunmadığı" gerekçesiyle reddetmiştir.

26. 16/5/2001 tarihli ve 4675 sayılı İnfaz Hâkimliği Kanunu'nun infaz hâkimliklerinin görevini düzenleyen 4. maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde; hükümlü ve tutukluların ceza infaz kurumları ve tutukevlerine kabul edilmeleri, yerleştirilmeleri, barındırılmaları, ısıtılmaları, giydirilmeleri, beslenmeleri, temizliklerinin sağlanması, bedensel ve ruhsal sağlıklarının korunması amacıyla muayene ve tedavilerinin yaptırılması, dışarıyla ilişkileri, çalıştırılmaları gibi işlem veya faaliyetlere ilişkin şikâyetleri incelemenin ve karara bağlamanın infaz hâkimliklerinin görevleri arasında olduğu belirtilmektedir (Ziya Özden, § 56).

27. İncelenen olayda İnfaz Hâkimliğinin önündeki davanın konusunun Ceza İnfaz Kurumu idaresi tarafından gerçekleştirilen faaliyet ve işlemler olduğu anlaşılmıştır. İnfaz Hâkimliğinin başvurunun esası yönünden bir değerlendirme yapmaksızın başvuruyu görev alanında bulunmadığı gerekçesiyle reddetmesinin başvurucunun tutulma koşullarına ilişkin şikayetinin etkili bir yargısal denetime tabi tutulmasını engellediği anlaşılmaktadır.

28. Açıklanan gerekçelerle kötü muamele yasağıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

29. Başvurucu, ihlalin tespiti ve 10.000.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

30. Başvurucunun tahliye edilmesi nedeniyle tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır.

31. İhlalin sonuçlarının giderilmesi için başvurucuya 30.000 TL manevi tazminat ödenmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Kötü muamele yasağıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa'nın 17. maddesinde düzenlenen kötü muamele yasağı ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 40. maddesinde güvence altına alınan etkili başvuru hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Başvurucuya net 30.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

D. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

E. Kararın bir örneğinin bilgi için Trabzon İnfaz Hâkimliğine (E.2018/671) GÖNDERİLMESİNE,

F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 5/10/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.