I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, ceza davasında başvurucunun (sanığın) hazır bulunma talebi reddedilerek ses ve görüntü aktarımı suretiyle duruşmaya uzaktan katılımının sağlanması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 24/4/2019 tarihinde yapılmıştır. Komisyon, adli yardım talebinin kabulüne ve duruşmada hazır bulunma hakkı ile tanık dinletme ve sorgulama hakkı dışındaki şikâyetlerin kabul edilemez olduğuna, anılan haklara ilişkin şikâyetlerin kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar vermiştir.

3. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı beyanda bulunmamıştır.

III. OLAY VE OLGULAR

4. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

5. Başvurucu silahlı terör örgütüne üye olma suçundan yargılanmıştır. İstanbul 28. Ağır Ceza Mahkemesince (Mahkeme) görülen yargılamada 3/7/2017 tarihinde duruşma hazırlığı işlemleri yapılmıştır. Tensip Tutanağı'nda duruşmanın 28/9/2017 tarihinde yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvurucu tutuklu bulunduğu ceza infaz kurumu aracılığı ile Mahkemeye gönderdiği 10/8/2017 ve 22/9/2017 tarihli dilekçeleriyle doğrudan doğruyalık ve yüz yüzelik ilkeleri gereğince savunmasını daha sağlıklı yapabilmek adına duruşmada bizzat hazır edilmesinin sağlanmasını talep etmiştir. Başvurucu müdafii de ilk celseden önce Mahkemeye ilettiği tarihsiz iki dilekçe ile başvurucunun duruşmada hazır edilmesi talebinde bulunmuştur.

7. Başvurucu yargılamanın 28/9/2017 tarihli ilk celsesine Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) ile katılarak savunma yapmıştır. Mahkeme, başvurucunun savunmasından önce duruşmada bizzat hazır edilme taleplerinin reddine ve başvurucunun duruşmaya SEGBİS aracılığı ile katılımının sağlanması ile duruşmanın 27/10/2017 tarihine ertelenmesine karar vermiştir. Mahkemenin anılan ara kararının gerekçesi şöyledir:

"694 Sayılı KHK ile 5271 sayılı Yasa'nın 196/4 maddesiyle duruşmaların SEGBİS'le yapılması konusunda değişiklik yapıldığı, bu nedenle duruşmaların yoğunluğu Silivri Ceza İnfaz Kurumu ile adliyemiz arasındaki mesafe, gidiş gelişlerdeki güvenlik sorunu, ayrıca yargılamanın çabuklaştırılması, sanıklarla aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniği kullanılmasının yüzyüzelik ilkesine uygun olduğu dikkate alınarak, SEGBİS ilesavunmalarının alınmasına, duruşmanın SEGBİS ile yürütülmesine oy birliğiyle karar verildi."

8. Başvurucu ikinci celse öncesinde Mahkemeye gönderdiği 26/10/2017 tarihli dilekçe ile duruşmada bizzat hazır bulunma talebini yinelemiştir. Yargılamanın 27/10/2017 tarihli ikinci celsesinde, başvurucunun duruşmaya katılımı SEGBİS aracılığı ile gerçekleştirilmiştir. Mahkeme, yukarıda anılan gerekçe ile başvurucunun duruşmada bizzat hazır bulunma talebinin reddine karar vermiştir. Söz konusu celsede tanık Z.G. dinlenilmiş ve iddia makamınca esas hakkında mütalaa sunulmuştur. Duruşmada başvurucunun esas hakkındaki mütalaaya karşı savunma yapmak amacıyla süre talebinde bulunması üzerine Mahkeme talebi kabul etmiş ve başvurucunun duruşma tarihinde SEGBİS aracılığı ile hazır edilmesi için infaz kurumuna müzekkere yazılmasına karar vererek duruşmayı 24/11/2017 tarihine ertelemiştir.

9. Başvurucu hüküm celsesinde de duruşmaya SEGBİS aracılığıyla katılmıştır. Yargılamanın 24/11/2017 tarihli son celsesinde başvurucu müdafii başvurucunun esas hakkında savunmasının yüz yüzelik ilkesine uygun olarak duruşmada alınmasını talep etmiştir. Mahkeme, bu talebi "dosya kapsamı, toplanan deliller, sanığın SEGBİS yolu ile dinlenmesinin yüz yüzelik ilkesini engellemediği" gerekçesiyle reddetmiştir. Yargılamanın üç celsede tamamlandığı ve başvurucunun tüm celselere SEGBİS aracılığı ile katılımının sağlandığı anlaşılmıştır. Yargılama sonucunda başvurucunun anılan suçtan hapis cezasıyla cezalandırılmasına hükmedilmiştir. Gerekçeli kararın ilgili kısmı şöyledir:

"Sanığın evinde yapılan arama sonrasında elde edilen bilgisayar kütükleri incelenmiş ve içersinde Fetö/PDY terörist başı Fettullah Gülen'in 328 adet vaazlarının bulunduğu Tekirdağ KOM Şube Müdürlüğünün 05/09/2017 tarihliraporu ile sabittir. Sanığın terörist başına ait bu kadar çok sayıda vaazı bilgisayarında muhafaza etmesi örgüt ile üyelik kapsamında gönül ve fiili hiyerarşik bağını aktif şekilde devam ettirdiğine delalet etmektedir. Fetö/Pdy üyelerinin tedbir adı altında bu tarz vaazları arşivleme konusunda titiz davrandıkları bilindiğinden, sanığın bu şekilde davranışının vaazları kendisinin dinlemesi kadar diğer örgüt üyelerinede dinletme amacı taşıdığı örgüt üyelerinin davranış biçimi kapsamında hayatın olağan akışına uygun olduğu kanaatine varılmıştır.

Yargılama sırasında savunma tanıkları [Z.E.] ve [N.M.] ile kamu tanıkları [U.E.], [M.T.] ve [M.A.nın] beyanlarına başvurulmuştur. Savunma tanıkları, 'sanığın öğrencilik döneminde barındığı ev ve staj döneminde ameliyat geçirmesine, Fetö/Pdy ile bağının olmadığına' ilişkin olarak şahitlik etmişlerdir. Kamu tanıkları ise 'sanık ile birlikte üniversite döneminde aynı evde kaldıklarını, evde sohbet düzenleme ve ev sorumluluğu görevi yaptığı, kod adı kullandığı, hakimlik stajı döneminde örgüt ile bağının devam ettiği örgüt evlerinde kaldığı, 2014 yılı ağustos ve ekim ayında aktif olarak Fetö/Pdy örüt bağının devam ettiği' şeklinde beyanlarda bulunmuşlardır. Kamu tanıkları sanığın üniversite yıllarından itibaren örgüt ile bağının devam ettiğini açık ve net beyanları ile ifade etmişlerdir. Savunma [Z.E.nin] sanığın 2010-2012 arasında kendi evinde kalmasının sanığın bütün üniversite hayatı dönemi düşünüldüğünde Fetö/Pdy örgüt evinde kalmasını, sorumluluk almasını engellemeyeceğini, bu tarihler arasında ve bu tarih dışındaki zaman diliminde söz konusu eylemleri yapabileceği, diğer savunma tanığı ile birlikte değerlendirilerek savunma tanıklarının beyanlarının sanığın örgüt üyesi olmadığına ilişkin olarak delil teşkil edebilecek nitelikte olmadığı kanaatine varılmıştır."

10. Başvurucunun duruşmalara SEGBİS aracılığı ile katılımının neden gerekli görüldüğü hususunda Mahkemenin gerekçeli kararında herhangi bir açıklama yer almamaktadır. Başvurucu -diğerlerinin yanı sıra- duruşmalarda bizzat hazır bulundurulmaması nedeniyle savunma hakkının kısıtlandığını ve sorgulama imkânı tanınmayan tanıkların beyanlarının hükme esas alındığını belirterek hükme karşı kanun yollarına müracaat etmiştir. Hüküm, kanun yolu denetiminden geçerek kesinleşmiştir.

IV. İLGİLİ HUKUK

11. İlgili hukuk için bkz. Şehrivan Çoban [GK], B. No: 2017/22672, 6/2/2020, §§ 38-60.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

12. Anayasa Mahkemesinin 4/7/2022 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Duruşmada Hazır Bulunma Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü

13. Başvurucu, SEGBİS aracılığı ile katıldığı duruşmalarda etkin savunma imkânı bulamadığını belirterek adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

14. Bakanlık görüşünde, başvurucunun müdafi yardımından da yararlanmak suretiyle herhangi bir sınırlamaya maruz kalmadan ve teknik bir bağlantı sorunu yaşamadan etkili bir şekilde savunma yapma imkânı bulduğu ifade edilmiştir.

2. Değerlendirme

15. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesiyle bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder(Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun iddiaları adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkı yönünden incelenmiştir.

16. Anayasa Mahkemesi, Şehrivan Çoban ve Emrah Yayla ([GK], B. No: 2017/38732, 6/2/2020) kararlarında duruşmada hazır bulunma hakkı ile ilgili ilkeleri belirlemiştir. Anayasa Mahkemesi bu kararlarda öncelikle kişilerin istemine aykırı olarak SEGBİS yoluyla duruşmaya katılmasının duruşmada hazır bulunma hakkına yönelik bir müdahale teşkil ettiğini tespit etmiştir. Bu müdahalenin kanunilik, meşru amaç ve ölçülülük yönünden inceleneceğini ifade etmiştir. Anılan kararlarda, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 196. maddesinin kanunilik ölçütünü karşıladığı ve müdahalenin usul ekonomisinin gerçekleştirilmesine yönelik meşru bir amaca dayandığı sonucuna ulaşılmıştır (Şehrivan Çoban, §§ 72-104; Emrah Yayla, §§ 58-86).

17. Anılan kararlarda ölçülülük yönünden yapılan incelemede ise başvurucunun duruşmada hazır bulunma talebinin hangi zorlayıcı nedene dayalı olarak kabul edilmediğinin ortaya konulmaması ve başvurucunun SEGBİS yoluyla katıldığı celselerde esaslı işlemlerin yapılması nedeniyle müdahalenin gerekli olmadığı değerlendirilmiştir. Somut olayda da anılan kararlarda yer alan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektirir bir durum bulunmamaktadır.

18. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

B. Diğer İhlal İddiaları

19. Başvurucu, sorgulama imkânı tanınmayan tanıkların beyanlarının mahkûmiyet hükmüne esas alındığını ve bu suretle tanık sorgulama hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

20. Başvurucunun duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğine karar verildiğinden adil yargılanma hakkı kapsamında ileri sürdüğü şikâyetleri hakkında kabul edilebilirlik ve esas yönünden ayrıca bir inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir.

C. Giderim Yönünden

21. Başvurucu ihlalin tespiti ile maddi ve manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

22. Tespit edilen ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına ilişkin usul ve esaslar 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinde yer almaktadır.

23. Başvuruda tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasında düzenlenen bireysel başvuruya özgü yeniden yargılama kurumunun özelliklerine ilişkin kapsamlı açıklamalar için bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

24. Öte yandan ihlalin niteliğine göre yeniden yargılamanın yeterli bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından başvurucunun manevi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir. Ayrıca başvurucunun uğradığını iddia ettiği maddi zararla ilgili bilgi ve belge sunulmadığından maddi tazminat talebi reddedilmiştir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin duruşmada hazır bulunma hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere İstanbul 28. Ağır Ceza Mahkemesine (E.2017/104, K.2017/94) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucunun tazminat taleplerinin REDDİNE,

E. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 4/7/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.