I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, terör olaylarından doğan zararların tazmin edilmesi istemiyle açılan davanın reddedilmesi nedeniyle hakkaniyete uygun yargılanma hakkının; idari ve yargısal sürecin uzun sürmesi nedeniyle de makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular 15/10/2019 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvurular, başvuru formları ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Anayasa Mahkemesi tarafından ekli tablonun A satırında numaraları belirtilen bireysel başvuru dosyalarının konu yönünden hukuki irtibatı nedeniyle 2019/34877 numaralı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmesine ve belirtilen dosyaların kapatılmasına, incelemenin 2019/34877 numaralı bireysel başvuru dosyası üzerinden yürütülmesine karar verilmiştir.

6. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

7. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 71. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca başvurunun içtihadın oluştuğu alana ilişkin olduğu değerlendirilerek Bakanlık cevabı beklenmeden incelenmesine karar verilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

8. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

9. Başvurucular, Hakkâri'nin Yüksekova ilçesi Yeniışık köyü ve mezralarında ikamet etmekteyken 1990'lı yıllarda meydana gelen terör olayları neticesinde köyün boşaltılmasıyla yerleşim yerinden göç etmek zorunda kaldıklarını iddia etmiş ve 17/7/2004 tarihli ve 5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında zararlarının karşılanması talebiyle Hakkari Valiliği Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zarar Tespit Komisyonuna (Komisyon) ekli tablonun C satırında belirtilen tarihlerde başvurmuşlardır.

10. Ekli tablonun D satırında tarih ve sayıları belirtilen Komisyon kararlarında başvurucuların taleplerinin reddine karar verilmiştir.

11. Belirtilen ret işlemleri aleyhine ekli tablonun E satırında belirtilen tarihlerde başvurucular tarafından açılan iptal davalarında idare mahkemesi, ekli tablonun F satırında gösterilen tarihlerde davaların reddine karar vermiştir. Karar gerekçelerinde; dava dosyalarına sunulan bilgi ve belgeler ile aynı köye ilişkin olarak açılan diğer dava dosyalarının birlikte incelendiği, Yeniışık köyünde 1991 ve 2004 yılları arasında seçim sandığının kurulup genel ve yerel seçimlerin yapıldığının Yüksekova İlçe Seçim Kurulu Başkanlığının 6/2/2015 tarihli yazısından anlaşıldığı, köyde caminin bulunduğu ve 1998 ile 2003 yılları arasında köye imam görevlendirildiği, bu hususa ilişkin Yüksekova Kaymakamlığı İlçe Müftülüğünün 9/2/2015 tarihli yazısının da dosyada ekli olduğu belirtilmiştir. Diğer taraftan uyuşmazlık konusu Hakkâri'nin Yüksekova ilçesi Yeniışık köyü merkezinin ve Alacık, Mezra ile Yukarı Olukbaşı mezralarının güvenlik sebebiyle boşaltılmadığı, sadece Basamak mezrasının boşaltıldığı, Hakkâri Valiliğinin boşalan köy ve bağlılarına ilişkin listelerde ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Boşaltılan Yerleşim Birimleri Nedeniyle Göç Eden Yurttaşların Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Tedbirlerin Tespit Edilmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu tarafından hazırlanan Boşaltılan Yerleşim Birimleri Hakkında Bilgi Formu'nda başvurucunun ikamet ettiği köy merkezinin idarece ve köy halkı tarafından tamamen boşaltılmadığının görüldüğü vurgulanmıştır. Başvurucu güvenlik endişesiyle köyünden göç etmek zorunda kalması sebebiyle uğramış olduğu zararların tazmin edilmesi gerektiğini ileri sürmekle birlikte uyuşmazlık konusu olan ve başvurucunun başvuru yaptığı Yeniışık köyünün terör olayları nedeniyle toplu şekilde boşalmadığı/boşaltılmadığı, toplu bir boşalma olmadığı hâlde salt bazı köy sakinlerine ödeme yapıldığı gerekçesiyle 5233 sayılı Kanun kapsamında yapılan tüm başvuruların kabul edilmesinin mümkün olmadığı, başvuru konusu döneme ait münferit terör olaylarının meydana geldiğini gösteren jandarma tutanaklarının bulunmasının tamamen boşalma/boşaltılma konusunda tek başına karine oluşturmadığı ve böyle bir hususun Kanun'un amacına da aykırılık oluşturacağı ifade edilmiştir. Başvurucu tarafından ulaşılamadığı iddia edilen taşınmazların boşaltılan mezrada bulunmaması, farklı mevkilerde yer alması ve başvurucu tarafından mal varlığının zarar gördüğüne ilişkin başkaca somut herhangi bir bilgi ve belgenin de sunulamaması karşısında başvurucunun 5233 sayılı Kanun hükümleri uyarınca zararının karşılanması istemiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin dava konusu zarar tespit komisyonu kararında hukuka aykırılık görülmediği sonucuna varılmıştır.

12. Başvurucuların temyizi üzerine ekli tablonun G satırında gösterilen tarihlerde Danıştay Onbeşinci Dairesi onama kararı vermiştir.

13. Başvurucuların karar düzeltme talepleri de Danıştay Onuncu Dairesinin H satırında belirtilen tarihli kararlarıyla oyçokluğu ile reddedilmiştir. Çoğunluk kararına katılmayan iki üyenin karşıoy gerekçelerinde; 29/6/1998 günü Merkez Jandarma Karakol Komutanlığında alınan C.S.ye ait ifadede, daha önce Yeniışık köyü Alacık mezrasında ikamet ettiği, PKK terör örgütü mensuplarının gelerek köylerini yaktıktan sonra tüm köylülerin Akocak köyü ve Aşağıolukbaşı ve Köşk mezralarına yerleştikleri, 27/6/1998 günü PKK terör örgütünün boş olan köylerini tekrar yaktığı ve yanan köylerine bakmaya gittiklerinde kendileriyle birlikte olan kardeşi korucu M.S.nin teröristlerce açılan ateşte öldürüldüğü beyanına yer verildiği ve S.D. ve M.D. adlı kişilere ait aynı tarihli ifadelerin de benzer mahiyette olduğu belirtilmiştir. 28/6/1998 tarihli Olay Yeri Tespit Tutanağı ve Van Devlet Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığının 7/7/1998 tarihli daimî arama kararının 27/6/1998 tarihinde bir grup PKK terör örgütü mensubu tarafından önceden yakılan Yeniışık köyü Alacık mezrasını kontrol etmek üzere mezraya giden M.S.nin pusu kurulmak suretiyle silahlı saldırı sonucu öldürülmesi ile ilgili olduğu, 3/9/1999 tarihli jandarma ve köy muhtarı tarafından birlikte tutulan tutanakta da yapılan araştırmada Yeniışık köyünün 22/6/1998 günü boşaltıldığının, 25/8/1999 günü PKK terör örgütünün köyü yaktığının yer aldığı, 24/10/2008 tarihli Jandarma Tutanağı'nda ise yapılan araştırmada Yüksekova, Yeniışık köyü, Yukarıolukbaşı mezrasında yaşayan vatandaşların meydana gelen terör olaylarından dolayı 1998 yılında mezrayı boşalttıkları, 2004 yılına kadar Yukarıolukbaşı mezrasının boşaltılmış vaziyette kaldığının belirtildiği vurgulanmıştır. Öte yandan mahkemece hükme esas alınan ve sadece Basamak mezrasının boşaltıldığının yer aldığı belirtilen listelerin başvurucunun boşaltılma tarihi olarak iddia ettiği 1998 yılına ait olmadığı, Hakkâri İl Jandarma Komutanlığının 25/5/1998 tarihli yazısı eki listenin ise yukarıda bahsedilen jandarma tutanakları ile çeliştiği ve bu çelişkinin giderilmesi gerektiği bildirilmiştir. Bununla birlikte Yüksekova İlçe Seçim Kurulu Başkanlığı ve Yüksekova Kaymakamlığı İlçe Müftülüğü yazıları aksine Vangölü Elektrik Perakende Satış Anonim Şirketi Hakkâri İl Müdürlüğü Perakende Satış Hizmetleri İl Müdürlüğünün 7/5/2015 tarihli yazısı ve eki ile Yüksekova İlçe Millî Eğitim Müdürlüğünün 5/3/2015 tarihli yazısı ve ekleri de davacı lehine birer delil olarak dosyada bulunduğuna değinilmiştir. Sonuç olarak Komisyon tarafından mahallinde yapılacak keşif ile ilgili yerlerden toplanacak bilgi ve belgelerle, başvurucunun iddialarının da araştırılarak Yeniışık köyü ve mezralarının (Basamak mezrası hariç) terör olayları veya terörle mücadeleden kaynaklanan faaliyetler nedeniyle idarece veya köy halkı tarafından tamamen boşaltılıp boşaltılmadığı ve davacının 5233 sayılı Kanun kapsamında karşılanması gereken bir zararının bulunup bulunmadığı hususu açık ve net olarak ortaya konulduktan sonra ve başvurucu lehine başvuru konusu yer ile ilgili yapılmış herhangi bir ödeme varsa bu ödeme de dikkate alınıp mükerrer bir ödemeye mahal vermeden tüm dosya kapsamı gözönünde bulundurularak yeni bir işlem tesis edilmesi gerekirken eksik inceleme sonucu tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı ifade edilmiştir.

14. Karar düzeltme taleplerinin reddi üzerine başvurucular süresinde bireysel başvuruda bulunmuşlardır.

IV. İLGİLİ HUKUK

15. İlgili hukuk için bkz.Celal Demir, B. No: 2013/3309, 6/2/2014, §§ 15-28; Sabri Çetin, B. No: 2013/3007, 6/2/2014, §§ 60-72; Mahmut Can Arslan, B. No: 2013/3008, 6/2/2014, §§ 59-71; Mehmet Gürgen, B. No: 2013/3202, 6/2/2014, §§ 57-67.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

16. Mahkemenin 4/5/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Adli Yardım Talebi

17. Başvurucular, bireysel başvuru harç ve masraflarını karşılayacak gelirleri olmadığını beyan ederek adli yardım talebinde bulunmuştur.

18. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Şerif Ay (B. No: 2012/1181, 17/9/2013) kararında belirtilen ilkeler dikkate alınarak geçimini önemli ölçüde güçleştirmeksizin yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucuların açıkça dayanaktan yoksun olmayan adli yardım taleplerinin kabulüne karar verilmesi gerekir.

B. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucuların İddiaları

19. Başvurucular köyde yaşayan bazı kişilerin terör nedeniyle oluşan zararları için 5233 sayılı Kanun kapsamında tazminat aldıklarını iddia edip açılan bir davaya ilişkin mahkeme kararını da sunarak kendilerine tazminat ödenmemesi nedeniyle çelişkili kararlar verildiğini, 5233 sayılı Kanun kapsamında 2004 yılında başvuruda bulunanlar için mezranın boşaltıldığına karar verilirken 2008 yılında başvuruda bulunanlar yönünden aynı kararın verilmediğini, mahkeme kararlarının hukuka aykırı olduğunu, alt komisyonun yapmış olduğu çalışmalarda mezranın boşaltıldığının tespit edildiğini, delillerinin gerekli şekilde değerlendirilmediğini ileri sürmüşlerdir.

2. Değerlendirme

20. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucular, Komisyon kararları ve yargılama sonucu verilen kararlar nedeniyle Anayasa'nın 10. ve 36. maddelerinin ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Başvurucular her ne kadar Anayasa'nın farklı maddelerini temel almak suretiyle ihlal iddiasında bulunmuş ise de şikâyetlerin özü dava konusu işlemin hukuka aykırı olduğu ve mahkeme tarafından hatalı karar verildiği iddialarına yönelik olduğundan şikâyetin hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiası kapsamında değerlendirilmesi uygun görülmüştür.

21. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin bireysel başvuruda incelenemeyeceği belirtilmiştir. Bu kapsamda ilke olarak mahkemeler önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun adil olup olmaması bireysel başvuru konusu olamaz. Ancak bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlüklere müdahale teşkil eden bariz takdir hatası veya açık bir keyfîlik içeren tespit ve sonuçlar bu kapsamda değildir (Ahmet Sağlam, B. No: 2013/3351, 18/9/2013, § 42).

22. Öte yandan benzer konularda aynı derecedeki yargı mercileri arasındaki içtihat farklılıkları tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemeyeceği gibi derece mahkemeleri veya temyiz mercilerinin uyuşmazlıklara ilişkin olarak tarafların talepleri ve delilleri arasındaki yorum farklılıkları da tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemez (Miras Mümessillik İnş. Taah. Reklam Paz. Bas. Yay. San. ve Tic. A.Ş., B. No: 2012/1056, 16/4/2013, § 36).

23. Başvurucular tarafından ileri sürülen iddialar, derece mahkemelerince delillerin değerlendirilmesi ve hukuk kurallarının yorumlanmasına ilişkin olup mahkeme kararlarında bariz takdir hatası veya açık keyfîlik oluşturan bir durumun da bulunmadığı dikkate alındığında ihlal iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır.

24. Açıklanan gerekçelerle başvuruların bu kısmının diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

C. Makul Sürede Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucuların İddiaları

25. Başvurucular, makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

2. Değerlendirme

a. Kabul Edilebilirlik Yönünden

26. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. Esas Yönünden

27. Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin idari yargılamanın süresi tespit edilirken sürenin başlangıç tarihi olarak davanın ikame edildiği tarih; sürenin sona erdiği tarih olarak -çoğu zaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde- yargılamanın sona erdiği, yargılaması devam eden davalar yönünden ise Anayasa Mahkemesinin makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin şikâyetle ilgili kararını verdiği tarih esas alınır (Selahattin Akyıl, B. No: 2012/1198, 7/11/2013, §§ 45, 47).

28. Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin idari yargılama süresinin makul olup olmadığı değerlendirilirken yargılamanın karmaşıklığı ve kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tutumu ve başvurucunun yargılamanın süratle sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği gibi hususlar dikkate alınır (Selahattin Akyıl, § 41).

29. Bu hususlara ek olarak Anayasa Mahkemesi 5233 sayılı Kanun kapsamında yapılan yargılamalarda komisyonların belli bir dönem içinde geçici olarak olağanüstü iş yükü artışı ile karşılaşmasından kaynaklanan gecikmelerde, kamu otoritelerince zamanında ve yeterli tedbirlerin alınmış olup olmadığını da gözönünde bulundurmaktadır. Gerekli tedbirler alınmışsa makul sürenin hesaplanmasında olağan yargılamalara kıyasla daha esnek bir yaklaşım benimsenmektedir (Sabri Çetin, §§ 60-72; Mahmut Can Arslan, §§ 59-71; Mehmet Gürgen, §§ 57-67; Celal Demir, §§ 57-69).

30. Somut davalara bir bütün olarak bakıldığında Komisyona başvuru tarihleri (ekli tablonun C satırı) ile nihai karar tarihleri (ekli tablonun H satırı) arasında geçen ve ekli tablonun I satırında her bir başvuru için ayrı ayrı toplam süreleri belirtilen yargılama süreçlerinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

31. Açıklanan gerekçelerle başvurucuların Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

D. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

32. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

 “(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir…

 (2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”

33. Başvurucular, ihlalin tespiti ile manevi tazminata karar verilmesi talebinde bulunmuştur.

34. Başvuruda, adil yargılanma hakkı kapsamındaki makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır.

35. İhlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvuruculara ekli tablonun İ satırında gösterilen net manevi tazminat miktarlarının ödenmesine karar verilmesi gerekir.

36. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 3.000 TL vekâlet ücretinden oluşan yargılama giderinin başvuruculara müştereken ödenmesine karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım taleplerinin KABULÜNE,

B. 1. Hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

C. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

D. Başvuruculara ekli tablonun İ satırında gösterilen miktarlarda net manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerinin REDDİNE,

E. 3.000 TL vekâlet ücretinden oluşan yargılama giderinin başvuruculara MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE,

F. Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin bilgi için Van 3. İdare Mahkemesine (E.2015/1263, K.2016/548) GÖNDERİLMESİNE,

H. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 4/5/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.