I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, kamulaştırma bedelinin taşınmazın zemin değerinin dikkate alınmadan belirlenmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 13/7/1990 tarihinde bazı başvurucuların murisi Hasan Buğday adına, Hazine adına kayıtlı Malatya'nın Battalgazi ilçesi Dernek Mahallesi'nin 1047 ada 1 ve 2 parsel sayılı taşınmazlara ilişkin 24/2/1984 tarihli ve 2981 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun hükümleri kapsamında tapu tahsis belgesi düzenlenmiştir. Tapu tahsis belgesinde taşınmazların üzerinde bulunan gecekondunun yüzölçümü 232 m² olarak belirtilmiştir. Aynı tarihte taşınmazın tapu kaydının beyanlar hanesine taşınmazın 232 m²lik kısmının Hasan Buğday adına tahsis edildiği şerh edilmiştir. Hasan Buğday'ın mirasçıları olan başvurucular 23/10/1997 tarihli düzenleme şeklinde yapılan satış vaadi sözleşmesiyle tapu tahsis belgesine konu taşınmazı başvurucu Necmettin Güneş'e satmayı ve devretmeyi taahhüt etmiştir.

3. Bakanlar Kurulunun 9/4/2011 tarihli kararıyla belirtilen taşınmazların kentsel dönüşüm alanı içerisinde kalması nedeniyle acele kamulaştırılmasına karar verilmiştir. Bunun üzerine Malatya Büyükşehir Belediye Başkanlığı (İdare) tarafından 3/8/2012 tarihinde Hasan Buğday mirasçıları başvurucular aleyhine Malatya 1. Asliye Hukuk Mahkemesinde (1. Asliye Hukuk Mahkemesi) acele kamulaştırma davası açılmış, görülen davada başvurucu Necmettin Güneş 23/10/1997 tarihli satış vaadi sözleşmesine dayalı olarak asli müdahale talebinde bulunmuştur. 1. Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından alınan bilirkişi raporunda üzerindeki yapı ile ağaçların değeri 31.658,20 TL olmak üzere dava konusu taşınmazların toplam değeri 97.271,92 TL olarak belirlemiştir.

4. İdare, Malatya 4. Asliye Hukuk Mahkemesinde (Mahkeme) 28/11/2014 tarihinde uzlaşma sağlamaması nedeniyle Hasan Buğday mirasçıları başvurucular aleyhine kamulaştırma bedel ve tescil davası açmıştır. Devam eden süreçte başvurucu Necmettin Güneş asli müdahale talebinde bulunmuştur. İdare, Mahkemeye gönderilen 30/1/2015 tarihli yazıyla 1/1000 ölçekli imar planına göre dava konusu taşınmazların kentsel dönüşüm alanında kaldığını bildirmiştir. Mahkemece 27/2/2015 tarihli keşif sonucunda alınan bilirkişi raporunda dava konusu taşınmazlar, arsa vasfında kabul edilerek tapu tahsis belgesine konu 232 m²lik taşınmazın arsa değeri 81.764 TL, taşınmazın üzerinde bulunan yapı ve ağaçların toplam değeri 33.938 TL olarak belirlenmiştir. İdare bilirkişi raporuna karşı beyanında tapu tahsis belgesinin mülkiyet hakkı kazandırmaması nedeniyle kamulaştırma bedelinin sadece muhtesatın değeri üzerinden tespit edilmesini talep etmiştir. Tarafların itirazı üzerine alınan ek bilirkişi raporunda ise 1047 ada 2 parsel sayılı taşınmazın değeri 156.479 TL olarak belirlenmiştir.

5. Mahkeme 24/2/2016 tarihinde davanın kısmen kabulüne taşınmazların üzerinde bulunan muhtesatın kamulaştırma bedelinin 33.938 TL olarak tespitine ve tapu kaydında taşınmazların 232 m²lik kısmının Hasan Buğday'a tahsis edildiğine ilişkin şerhin terkinine karar vermiştir. Kararda 11/3/2013 tarihinde Toplu Konut İdaresi Başkanlığına (TOKİ) devredilmesi nedeniyle kamulaştırılan taşınmazların tapu kaydının iptaline ve İdare adına tesciline yönelik talebin yerinde olmadığı açıklanmıştır. Taşınmazların mülkiyetinin başvuruculara ait olmadığı bu nedenle yalnızca üzerinde bulunan muhtesatın bedeline hükmedilmesi gerektiği belirtmiştir. Taraflarca temyiz edilen Mahkeme kararının Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin (Daire) 21/1/2019 tarihli kararıyla onanmasına karar verilmiştir. Başvurucunun karar düzeltme talebi Dairenin 14/1/2020 tarihli kararıyla reddedilmiştir.

6. Başvurucular, nihai kararı 6/2/2020 tarihinde öğrendikten sonra 5/3/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

7. Komisyon başvurunun eşitlik ilkesinin ihlal edildiği iddiası yönünden açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna, mülkiyet hakkı yönünden kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar vermiştir.

II. DEĞERLENDİRME

8. Başvurucular; tapu tahsis belgesinin mülkiyet hakkına esas teşkil etmesine rağmen kamulaştırma bedel ve tescil davasında kamulaştırma bedelinin sadece muhtesat değeri üzerinden hesaplanması nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Aynı bölgede bulunan taşınmazlarla ilgili açılan kamulaştırma bedel ve tescil davalarında kamulaştırma bedelinin tapu tahsis belgesi bulunması nedeniyle muhtesat değerinin yanı sıra arsa değeri de dikkate alınarak hesaplandığını açıklamıştır. Başvurucular, ayrıca acele kamulaştırma ve kamulaştırmasız el atma davalarında İdarenin kamulaştırma bedelinin arsa değeri de dikkate alınmak suretiyle belirlenmesi yönündeki talebinin dikkate alınmadığını belirtmiştir. Sonuç olarak açıklanan nedenlerle mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini iddia etmişlerdir.

9. Bakanlık görüşünde; mülkiyet hakkı kapsamında başvurucuların somut ve yeterli bir hukuki temele dayalı olarak mülkiyeti elde etme yönünde meşru bir beklentisinin olup olmadığının değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Başvurucuların kamulaştırılan taşınmaza ilişkin tapu iptal ve tescil davası açıp açmadığının dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır. İnceleme yapılırken Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri, Anayasa Mahkemesi içtihatları ve somut olayın kendine özgü şartları dikkate alınarak bir inceleme yapılması gerektiği açıklanmıştır. Başvurucular, bakanlık görüşüne karşı beyanlarında başvuru formundaki iddialarını tekrarlamışlardır.

10. Başvuru mülkiyet hakkı kapsamında incelenmiştir.

11. Somut olayda başvurucuların murisi adına 13/7/1990 tarihinde tapu tahsis belgesi düzenlenmiştir. Tapu tahsis belgesinin düzenlenmesi tek başına kişiye taşınmazın mülkiyetini edinme yönünde meşru bir beklenti doğurmasa da söz konusu belgenin mülkiyet hakkı kapsamında korunmaya değer bir ekonomik menfaat teşkil ettiği açıktır. Zira tahsis belgesinin verilmesiyle kişi taşınmazı kullanabilmekte, diğer şartları da sağladığı takdirde kişiye tapu da verilebilmektedir. Bu itibarla Osman Ukav(B. No: 2014/12501, 6/7/2017) ve Mehmet Ukav (B. No: 2015/12898, 29/11/2018) kararları gözetilerek başvurucuların Anayasa'nın 35. maddesi kapsamında korunması gereken bir menfaatinin olduğu değerlendirilmiştir (benzer yöndeki değerlendirme için bkz. Ercan Mumcu ve diğerleri, B. No: 2019/37721, 19/10/2022, §§ 22-26).

12. Başvuru konusu somut olayda başvurucular, tapu tahsis belgesine dayalı olarak kamulaştırma bedelinin arsa değeri dikkate alınmak suretiyle belirlenmesi gerekirken yalnızca muhtesat değeriyle sınırlı olarak belirlenmesinden yakınmıştır. Kamulaştırma konusu taşınmazın Hazine adına kayıtlıyken devam eden dava sürecinde TOKİ'ye devredildiği anlaşılmıştır. Mahkemenin nihai olarak kamulaştırma bedelini taşınmazın mülkiyetinin İdareye ait olması nedeniyle muhtesat değeri üzerinden tespit ederek karar verdiği görülmüştür. Başvurucuların kamulaştırma bedel ve tescil davasına ilişkin yargılama sürecinde, kamulaştırma bedelinin arsa değeri dikkate alınmak suretiyle belirlenmesini talep ettiği ancak somut olarak tapu tahsis belgesine dayalı olarak taşınmazın mülkiyetini edinme şartlarının gerçekleştiğini ileri sürmediği anlaşılmıştır. Nitekim başvuru formu ve eklerinde tapu tahsis belgesiyle taşınmazın mülkiyetini kazanma şartlarının sağlandığını gösterir ilgili bilgi ve belgelere yer verilmemiştir. Başvurucuların tapu tahsis belgesi kapsamında somut olarak taşınmazın mülkiyetini kazanma şartlarının gerçekleştiğini iddia ve ispat noktasında hareketsiz kaldığı dikkate alındığında kamulaştırma bedelinin arsa değeri dikkate alınmaksızın muhtesat değeriyle sınırlı olarak tespit edilmesinin keyfî ve temelsiz olduğunun söylenmesi için hiçbir neden bulunmamıştır.

13. Öte yandan başvuru konusu davada, Mahkeme tarafından dava konusu taşınmaz üzerindeki başvurucuların murisi lehine konan şerhin terkinine hükmedilmekle birlikte tapu tahsis belgesinin iptaline karar verilmediği görülmüştür. Açıklanan nedenlerle başvuru konusu tapu tahsis belgesinin geçerliliğini koruduğu değerlendirilmiştir. Bu bağlamda yapılan değerlendirmede, iptal edilmesine karar verilmeyen tapu tahsis belgesine dayalı olarak başvurucuların oluştuğunu iddia ettikleri zararın tazmini için kamu makamları aleyhine tam yargı davası açmalarının mümkün olduğu dikkate alınmıştır.

14. Sonuç olarak Anayasa Mahkemesinin önceki içtihatlarında ortaya koyduğu ilkeler uyarınca Mahkemece tapu tahsis belgesi gözetilerek muhtesat değeri üzerinden hükmedilen kamulaştırma bedelinin başvurucuların mülkiyet hakkına yapılan müdahaleyi orantılı kıldığı, müdahalenin taşıdığı kamu yararı ile başvurucuların mülkiyet hakkının korunması arasında olması gereken adil dengeyi bozmadığı sonucuna varılmıştır.

15. Açıklanan gerekçelerle başvurucuların mülkiyet haklarının ihlal edildiğine ilişkin iddiasının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA 3/4/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.