I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, idari para cezası kararının iptali talebine ilişkin yargılamanın itiraz kanun yolu incelemesi sırasında alınan ve aleyhe tespitler içeren bilirkişi raporlarının başvurucuya tebliğ edilmeksizin verilen karara esas alınması nedeniyle silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Karaman Valiliği İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü tarafından başvurucu hakkında Karaman ili Merkez ilçesi Kılbasan köyünde bulunan tarla vasıflı taşınmaz üzerinde gerekli izinleri almadan tarım dışı kullanım gerçekleştirdiği gerekçesiyle 68.299 TL idari para cezası uygulanmıştır. 30/10/2017 tarihli ve 2017/6 sayılı İdari Yaptırım Karar Tutanağı'nın dayanağı olarak 3/7/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu'nun 21. maddesinin (2) numaralı fıkrasının (a) bendi gösterilmiştir.

3. Başvurucu anılan idari para cezası kararının iptali talebiyle Karaman Sulh Ceza Hâkimliğine (Hâkimlik) 15/11/2017 tarihinde başvurmuştur.

4. Hâkimlik tarafından duruşmalı olarak yürütülen yargılama kapsamında 16/4/2019 tarihinde davaya konu taşınmazda keşif icra edilmiştir. Hâkimlik, keşfe katılan fen bilirkişisi, inşaat bilirkişisi ve ziraat bilirkişine raporlarını hazırlamaları için otuz gün süre vermiştir.

5. Bilirkişiler tarafından hazırlanan raporlar başvurucu vekiline 24/5/2019 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucu 31/5/2019 tarihli dilekçe ile -diğerlerinin yanı sıra- 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 64. maddesinin (3) numaralı fıkrasında yer alan "Ancak kamu görevlileri, bağlı bulundukları kurumla ilgili davalarda bilirkişi olarak atanamazlar." şeklindeki açık hükme rağmen idari para cezası kararını veren kamu kurumunda görevli H.G.nin ziraat bilirkişisi olarak atandığını ifade etmiştir. Başvurucu, atamanın kanuna aykırı olması ve hazırlanan raporun yanlı içeriği dikkate alındığında bilirkişinin tarafsızlığına ilişkin kuşku bulunduğunu ileri sürülerek 15/5/2019 tarihli ziraat bilirkişisi raporuna itiraz etmiştir.

6. Hâkimlik, yargılamanın 6/9/2019 tarihli dördüncü celsesinde itirazın reddine karar vermiştir. Gerekçeli kararda, gerek isnat edilen kabahatin yasal unsurları itibarıyla oluştuğu gerekse kabahat için öngörülen para cezasının idare tarafından isabetli olarak belirlendiği sonucuna ulaşılırken 15/5/2019 tarihli ziraat bilirkişisi raporuna belirleyici bir delil olarak yer verilmiştir.

7. Başvurucu vekili 19/9/2019 tarihli itiraz dilekçesi ile Hâkimliğin ret kararına itiraz etmiştir. Anılan itiraz dilekçesinde -diğerlerinin yanı sıra- tarafsız olmayan bilirkişi tarafından hazırlanan rapora istinaden karar verildiği ileri sürülmüştür.

8. Söz konusu itiraz, Konya Ereğli Sulh Ceza Hâkimliğinin (itiraz mercii) 2019/2886 D. İş sayılı dosyası kapsamında incelenmiştir. İtiraz mercii 16/10/2019 tarihinde Hâkimliğe müzekkere yazarak Karaman Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonu Başkanlığı bilirkişi listesinde yer alan (Karaman Valiliği İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünde görev yapmayan ve taraflarla herhangi bir ilişkisi bulunmayan)ziraat, inşaat ve fen bilirkişilerinin katılımı ile yeniden keşif yapılarak bilirkişilerin düzenleyeceği raporlar ile birlikte talimat evrakı ve eklerinin gönderilmesini talep etmiştir.

9. Hâkimlik tarafından yargılamaya konu taşınmaz üzerinde 25/11/2019 tarihinde icra edilen keşfe ilişkin tutanak ile bilirkişi raporları 25/12/2019 tarihinde itiraz merciine iletilmiştir.

10. İtiraz mercii ziraat bilirkişisi Y.K. tarafından hazırlanan 6/12/2019 tarihli bilirkişi raporunun bilirkişi H.G. tarafından düzenlenen 15/5/2019 tarihli raporla bire bir olduğunu, itiraza cevap şeklinde hazırlandığını, sadece tarih ve bilirkişi isminin değiştirildiğini tespit etmiştir. Merci, söz konusu tespit sonrasında Hâkimliğe müzekkere yazarak bilirkişiye dosyanın yeniden tevdi edilerek taraflardan bağımsız sadece keşif yapılan alanda arazinin niteliğinin ne olduğu, güneş panelleri yapılması ile tarım arazisi vasfının bozulup bozulmadığı, bozulmuş ise eski hâle gelip gelemeyeceği, eski hâle getirilemeyecekse uygulanması gereken idari para cezası bedelini içeren bir rapor düzenletilmesini talep etmiştir.

11. Ziraat bilirkişisi Y.K. tarafından hazırlanan 6/1/2020 tarihli rapor aynı tarihte itiraz merciine sunulmuştur. Söz konusu raporda idari para cezası kararına konu taşınmazın niteliğinin 6. sınıf kuru marjinal tarım arazisi olduğu, söz konusu alanın güneş panelleri yapılmak suretiyle bozulduğu, bu alanın eski hale getirilemeyeceği, eski hâle getirilemeyecek olması nedeniyle 2017 yılı itibarıyla uygulanması gereken idari para cezasının 68.328 TL olduğu ifade edilmiştir.

12. İtiraz mercii ziraat bilirkişisi Y.K. tarafından hazırlanan 6/12/2019 ve 6/1/2020 tarihli raporları başvurucuya tebliğ etmeksizin 7/1/2020 tarihinde itirazın reddine kesin olarak karar vermiştir. Kararın gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Karaman Sulh Ceza Hakimliği'nce 25/11/2019 tarihinde yapılan keşif üzerine Zirai Bilirkişi Ziraat Mühendisi [Y.K.nın] ibraz ettiği 06/12/2019 ve 06/01/2020 havale tarihli bilirkişi raporları ikmal edilerek hakimliğimize gönderilmiş olmakla,

Tüm dosya içeriğine göre tarafsız bilirkişiler ile yapılan keşif ve bilirkişi raporları incelendiğinde düzenlenen idari para cezasının ve buna ilişkin Karaman Sulh Ceza Hakimliği'nce verilen 06/09/2019 tarih 2017/3131 değişik iş sayılı kararın usul ve yasaya uygun olduğu anlaşılmakla ..."

13. Başvurucu, nihai kararı 7/1/2020 tarihinde öğrendikten sonra 6/2/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

II. DEĞERLENDİRME

14. Başvurucu, itiraz incelemesi sonucunda verilen karara esas alınan bilirkişi raporlarının kendisine tebliğ edilmediğini, bu raporlara karşı iddia ve itirazlarını ileri sürme imkânına sahip olamadığını beyan ederek adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

15. Bakanlık görüşünde, başvurucunun iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olup olmadığının öncelikle değerlendirilmesi gerektiği beyan edilmiştir. Diğer yandan Bakanlık; incelemenin ilgili mevzuat hükümleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi içtihatları ile somut olayın kendine özgü koşulları gözönüne alınarak yapılması gerektiğini ifade etmiştir. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı beyanda bulunmamıştır.

16. Başvuru, adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri kapsamında incelenmiştir.

17. Taraflar arasında hakkaniyete uygun bir dengenin sağlanmasını amaçlayan silahların eşitliği ilkesi, mahkeme önünde sahip olunan hak ve yükümlülükler bakımından taraflar arasında eşitliğin sağlanması ve bu dengenin yargılamanın her aşamasında korunmasını ifade etmekte olup bu usul güvencesi gereğince uyuşmazlığın her iki tarafına da savunmasının temel dayanağı olan delilleri sunma imkânı tanınmalıdır (Yüksel Hançer, B. No: 2013/2116, 23/1/2014, § 18).

18. Adil yargılanma hakkının unsurlarından olan çelişmeli yargılama ilkesi ise taraflara dava malzemesi hakkında bilgi sahibi olma ve yorum yapma hakkının tanınmasını ve bu nedenle tarafların yargılamanın bütününe aktif olarak katılmasını gerektirmektedir. Bu anlamda mahkemece tarafların dinlenilmemesi, onlara delillere karşı çıkma imkânı verilmemesi yargılama faaliyetinin hakkaniyete aykırı hâle gelmesine neden olabilecektir (Ahmet Türko, B. No: 2013/5949, 12/3/2015, § 33). Çelişmeli yargılama ilkesi, silahların eşitliği ilkesi ile yakından ilişkili olup bu iki ilke birbirini tamamlar niteliktedir. Zira çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmesi durumunda davasını savunabilmesi açısından taraflar arasındaki denge bozulacaktır (Tahir Gökatalay, B. No: 2013/1780, 20/3/2014, § 25).

19. Anayasa Mahkemesinin silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri bağlamında yapacağı inceleme, başvuru konusu yargılamanın bütünlüğü içinde adil olup olmadığının değerlendirilmesidir (Yüksel Hançer, § 19).

20. Yargılamaya konu idari para cezası kararının kanuni dayanağı olan 5403 sayılı Kanun'un 21. maddesinin (2) numaralı fıkrasının (a) bendinin ilgili kısmı "Tarımsal amaçlı yapılarda ve tarım dışı arazi kullanımlarında izin alınması ve toprak koruma projelerine uyulması zorunludur. Tarımsal amaçlı yapılara ve tarım dışı arazi kullanımına izinsiz başlanılması, alınan izne uygun kullanılmaması veya hazırlanan toprak koruma projelerine uyulmaması halinde, aşağıdaki işlemler gerçekleştirilir ve yaptırımlar uygulanır: ... Arazi sahibine veya araziyi bozana bin Türk Lirasından az olmamak kaydıyla, kullanılan veya zarar verilen alanın her metrekaresi için on Türk Lirası idarî para cezası verilir." şeklindedir. Söz konusu hüküm uyarınca gerek kabahat eyleminin yasal unsurları itibarıyla gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespiti gerekse idarece belirlenen para cezası miktarının hükme uygun şekilde tespit edilip edilmediğinin belirlenmesi bakımından ziraat bilirkişisi Y.K. tarafından hazırlanan 6/12/2019 ve 6/1/2020 tarihli raporların önemli ağırlıkta delil değerlendirme aracı olduğu hususunda kuşku bulunmamaktadır. Kaldı ki itiraz mercii kararının gerekçesinden de tarafsız bilirkişiler tarafından hazırlanan raporların hükme esas alındığı anlaşılmıştır.

21. Somut olayda ziraat bilirkişisinin aleyhe sonuç doğurabilecek nitelikteki raporlarının başvurucu ve vekiline tebliğ edilerek bunlara karşı iddia ve itirazlarını etkili şekilde sunma olanağı tanınmaksızın karar verildiği görülmüştür. Başvurucunun aleyhindeki delillere ulaşma ve bu delillere ilişkin itirazlarını ileri sürme imkânı bulamadığı yargılamanın silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin gereklerine uygun olmadığı, başvurucunun menfaatlerini koruyan güvenceler içermediği açıktır. Bu durum, yargılamanın bir bütün hâlinde adil olmaktan çıkmasına neden olmuştur.

22. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

23. Başvurucu; ihlalin tespiti ve 70.242,80 TL maddi tazminat talebinde bulunmuştur.

24. Başvuruda tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

25. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasının yeterli bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından maddi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Karaman Sulh Ceza Hâkimliğine (2017/3131 D. İş) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucunun tazminat talebinin REDDİNE,

E. 446,90 TL harç ve 9.900 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 10.346,90 TL yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,

F. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 8/2/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.