I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru; sınır dışı etme kararı nedeniyle kötü muamele yasağının ve aile hayatına saygı hakkının, sınır dışı etme işleminin iptali talebiyle açılan davanın süre aşımı gerekçesiyle reddedilmesi nedeniyle de bu haklarla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Başvurucu 1993 doğumlu bir kadın olup Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşıdır.

3. Başvurucu, 18/8/2018 tarihinde Yayladağı (Hatay) İlçe Jandarma Komutanlığınca 1. derece askerî yasak bölgede Suriye'den Türkiye'ye yasa dışı yollarla giriş yapmak isterken yakalanmıştır. Başvurucu; şüpheli sıfatıyla alınan ifadesinde 2/4/2014 tarihinde Türkiye'ye yasal yollarla giriş yaptığını, altı ay kadar önce de birlikte yaşadığı Türk vatandaşı A.K. ile yasal olmayan yollarla Suriye'deki akrabalarını ziyarete gittiğini, A.K.nın iki hafta kadar önce yasal olmayan yollarla Türkiye'ye giriş yaptığını, kendisinin de yasal olmayan yollarla giriş yapmak isterken 18/8/2018 tarihinde sınırda görevli askerler tarafından yakalandığını belirtmiştir. Beyanına göre başvurucu, menşe ülkesinde Doğu Türkistanlılara yapılan zulümden dolayı Türkiye'ye gelmiştir. Başvurucu adli işlemleri tamamlandıktan sonra idari işlemlerin tesisi için Hatay İl Göç İdaresi Müdürlüğü Geri Gönderme Merkezine teslim edilmiştir.

4. Hatay Valiliğinin (Valilik) 6179469.101.18.03.02 sayılı kararıyla başvurucunun 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun 54. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (d) ve (h) bentleri uyarınca sınır dışı edilmesine karar verilmiştir.

5. Başvurucu 29/3/2019 tarihinde hakkında alınan sınır dışı kararına karşı Hatay 1. İdare Mahkemesinde (İdare Mahkemesi) iptal davası açmıştır. Dava dilekçesinde, Türk vatandaşı eşi ile dinî nikâhlı olduğunu, hakkında alınan sınır dışı kararı nedeniyle resmî nikâh yapamadıklarını ve oturum izni alamadığını, Türkiye'den başka gidecek yeri olmadığını belirtmiş; dava dilekçesi ekine Valiliğin hakkında aldığı 6179469.101.18.03.02 sayılı sınır dışı kararının bir örneğini eklemiştir.

6. İdare Mahkemesi 27/6/2019 tarihinde başvurucunun (davacının) gösterdiği adrese tebligat yapılamadığı ve başvurucunun adres kayıt sisteminde tebligata elverişli bir Merkezî Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) adresinin de bulunmadığı gerekçesiyle dosyanın işlemden kaldırılmasına, 25/9/2020 tarihinde ise dosyanın işlemden kaldırılma tarihinden itibaren bir yıl içinde yeni adres bildirilerek dosyanın yeniden işleme konulması istenmediği gerekçesiyle davanın açılmamış sayılmasına kesin olarak karar vermiştir.

7. Başvurucu, İdare Mahkemesine 8/1/2021 tarihinde sunduğu dilekçeyle sınır dışı kararının usulüne uygun olarak tebliğ edilmediğini, davayı haricen öğrenmesinden sonra süresinde açtığını belirterek dosyanın yeniden işleme konulmasını istemiştir. İddiasına göre başvurucu, Çin'in Doğu Türkistan'da yaptığı zulümlerden kaçarak Türkiye'ye sığınmıştır ve Türk vatandaşı eşi ile dört çocuğundan ayrı olarak sınır dışı edilmesi hâlinde aile bütünlüğü bozulacaktır. Başvurucu 28/1/2021 tarihinde aynı iddialarını tekrar ederek bu kez yeni bir dava açmıştır.

8. İdare Mahkemesi 1/3/2021 tarihinde, başvurucunun 29/3/2019 tarihinde hakkında tesis edilen sınır dışı işlemine karşı dava açtığı, dava dilekçesi ekine dava konusu sınır dışı kararını da eklediği, dolayısıyla başvurucunun hakkında alınan sınır dışı kararını en geç 29/3/2019 tarihi itibarıyla öğrendiği anlaşıldığından on beş günlük dava açma süresinden sonra 28/1/2021 tarihinde açılan davanın süre aşımı nedeniyle kesin olarak reddine karar vermiştir.

9. Başvurucu, nihai kararı 8/3/2021 tarihinde öğrendikten sonra 22/3/2021 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

10. Göç İdaresi Başkanlığının Anayasa Mahkemesine sunduğu cevabi yazı ve ekindeki bilgi ve belgelere göre başvurucu hakkında tesis edilen sınır dışı etme kararı 29/5/2023 tarihinde kaldırılmıştır.

11. Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

12. Anayasa Mahkemesi tarafından adli yardım talebinin kabul edilebilmesi için gerekli şartlar Mehmet Şerif Ay ([2. B.], B. No: 2012/1181, 17/9/2013, § 23) kararında, yabancıların adli yardım talepleri konusunda benimsenen ilkeler ise Nadali Aghelı Kohne Shahrı ([1. B.], B. No: 2014/12633, 9/9/2015, §§ 17, 18) kararında yer almaktadır. Anılan ilkelere göre adli yardım için gerekli şartlar mevcutsa karşılıklılık şartı gerçekleşmese bile yabancının adli yardım talebi kabul edilmelidir. Somut başvuruda yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucunun adli yardım talebinin kabulüne karar verilmesi gerekir..

13. Başvurucu; eşi ve çocuklarının Türk vatandaşı olduğunu, sınır dışı edilmesi hâlinde aile birleşmesinin mümkün olmayacağını, uluslararası kuruluşların raporlarında da belirtildiği üzere menşe ülkesi olan Çin'de Uygur Türkü olan Müslümanların kötü muameleye maruz kaldıklarını, sınır dışı edilmesi hâlinde kötü muameleye uğrayacağını, buna rağmen davanın süre aşımından reddedildiğini belirterek etkili başvuru hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

14. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 48. maddesinin (5) numaralı fıkrası şöyledir:

"Kabul edilebilirlik şartları ve incelemesinin usul ve esasları ile ilgili diğer hususlar İçtüzükle düzenlenir."

15. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün (İçtüzük) 80. maddesi şöyledir:

"(1) Bölümler ya da Komisyonlarca yargılamanın her aşamasında aşağıdaki hâllerde düşme kararı verilebilir:

…

ç) Bölümler ya da Komisyonlarca saptanan herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi.

(2) Bölümler ya da Komisyonlar; yukarıdaki fıkrada belirtilen nitelikteki bir başvuruyu, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hâllerde incelemeye devam edebilir."

16. Başvurucu hakkında verilen sınır dışı etme kararının uygulanmasının olası sonuçlarıyla ilgili iddiaların incelenebilmesi için sınır dışı kararının uygulanması ya da uygulanmasının önünde bir engel bulunmaması gerekir (M.A. [2. B.], B. No: 2021/43562, 26/3/2025, § 16).

17. Göç İdaresi Başkanlığının Anayasa Mahkemesine sunduğu cevabi yazı ve ekindeki bilgi ve belgelerden başvurucu hakkında tesis edilen sınır dışı etme kararının 29/5/2023 tarihinde idarece kaldırıldığı anlaşılmıştır (bkz. § 10). Başvurucu hakkında sınır dışı etme işlemi fiilen uygulanmamıştır, böylelikle başvurucunun Türkiye'de kalmasına engel herhangi bir idari karar veya fiilî durum bulunmamaktadır.

18. Bireysel başvuru yolunun ikincil niteliği nedeniyle Anayasa Mahkemesi, kural olarak yalnızca başvurunun yapıldığı tarih itibarıyla başvurucunun temel hak ve özgürlükleri bakımından güncel bir mağduriyeti olup olmadığını değerlendirir. Somut olayda başvurucunun ileri sürdüğü ihlal iddialarına konu olan idari işlem sonradan kaldırılmış ve başvurucunun Türkiye'de kalma durumu bakımından hak ihlali riski ortadan kalkmıştır. Dolayısıyla başvurucunun güncel bir mağduriyetinin bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

19. Açıklanan gerekçelerle İçtüzük'ün 80. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendi uyarınca başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi nedeniyle başvurunun düşmesine karar verilmesi gerekir.

20. Öte yandan başvurunun Anayasa'nın uygulanması ve yorumlanması ya da temel hakların kapsam ve sınırlarının belirlenmesi bakımından önemli bir mesele içermediği ve insan haklarına saygının gerektirdiği bir durumun bulunmadığı değerlendirilmiştir. Bu nedenle 80. maddenin (2) numaralı fıkrası uyarınca başvurunun incelenmesine devam edilmesini gerektiren bir durum da bulunmamaktadır.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım talebinin KABULÜNE,

B. Başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi nedeniyle DÜŞMESİNE,

C. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca tahsil edilmesi mağduriyetine neden olacağından adli yardım talebi kabul edilen başvurucunun yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMASINA 17/7/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.