I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, yetkili makamlardan izin alınmaksızın kamu alanına afiş asıldığı gerekçesiyle idari para cezası verilmesi nedeniyle sendika hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucunun genel başkanı olduğu Posta Telefon ve Telekomünikasyon İşçileri Sendikası (PTT- Sen) 2019 yılında kurulmuş, PTT'ye bağlı alt-işveren işçilerinin üye olduğu bir işçi sendikasıdır. Başvurucu ve yanında bulunan bazı sendika üyeleri 8/3/2021 tarihinde İzmir'in Bayraklı ilçesindeki PTT binasının bahçe duvarı ve duvar üzerindeki demir korkuluklara "PTT-Sen" logolu "Sendikal hakların engellenmesi suçtur." ibareli 1x2 metre ebadında afiş asmıştır.

3. Emniyet görevlileri, afiş asma izinlerinin olmaması nedeniyle başvurucu ve diğer sendika üyelerinden afişi toplamalarını istemiştir. Bu talebi yerine getirilmemeleri üzerine Konak İlçe Emniyet Müdürlüğü 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun 42. maddesi uyarınca izinsiz afiş asan başvurucu hakkında 1.000 TL idari para cezası uygulamıştır.

4. Başvurucu afiş asma şeklinde gerçekleştirdiği eylemin sendikal faaliyet kapsamında gerçekleşen bir eylem olduğunu, dolayısıyla anılan eylemin sendika hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ve ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini belirterek hakkında uygulanan idari para cezasına itiraz etmiştir.

5. İzmir 5. Sulh Ceza Hâkimliği, başvurucunun itirazını 8/2/2022 tarihinde kesin olarak reddetmiştir. Kararın gerekçesinde idari para cezasını gerektiren fiilin sübutunda, idari para cezasının belirlenmesinde ve tayin edilen idari para cezasının miktarında herhangi bir isabetsizliğin ve hukuka aykırılığın bulunmadığını değerlendirmiştir.

6. Karar başvurucuya 9/2/2022 tarihinde tebliğ edilmiş ve başvurucu 2/3/2022 tarihinde süresinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

II. DEĞERLENDİRME

A. İlgili Mevzuat

7. 5326 sayılı Kanun’un "Afiş asma" kenar başlıklı 42. maddesi ve anılan düzenlemenin gerekçesi şöyledir:

"[42. madde]

 (1) Meydanlara veya parklara, cadde veya sokak kenarlarındaki kamuya ait duvar veya alanlara, rızası olmaksızın özel kişilere ait alanlara bez, kâğıt ve benzeri afiş ve ilân asan kişiye, yüz Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Aynı içerikteki afiş ve ilânlar, tek fiil sayılır.

 (2) Birinci fıkra hükmü, yetkili makamlardan alınan açık ve yazılı izne dayalı olarak asılan afiş ve ilânlar açısından uygulanmaz. Bu izinde, afiş ve ilânın asılacağı zaman dilimi açık bir şekilde gösterilir. Bu afiş ve ilânlar izin verilen gerçek veya tüzel kişi tarafından bu sürenin dolmasını müteakip derhal toplatılır. Toplatma yükümlülüğüne aykırı hareket edilmesi halinde birinci fıkra hükmüne göre idarî para cezası verilir.

 (3) Bu afiş ve ilânların kaldırılmasına ilişkin masraflar da ilgili kişilerden ayrıca tahsil edilir.

 (4) Bu kabahatler dolayısıyla idarî para cezasına, kolluk veya belediye zabıta görevlileri karar verir.

 (5) Özel kanunlardaki hükümler saklıdır"

 [42. maddenin gerekçesi]

Toplumun tüm bireylerinin kullanımına tahsis edilmiş bulunan meydan ve parklara, cadde veya sokak kenarlarındaki kamuya ait duvar veya alanlara; yetkili makamlardan açık ve yazılı bir izin alınmadıkça, bez, kağıt ve benzeri afiş veya ilân asılması, bu madde hükmü ile kabahat olarak tanımlanmıştır. Görüntü kirliliği oluşturan bu şeyler, özel kişilere ait alanlara da, ilgilisinin rızası bulunmadıkça asılamaz. Doğal olarak, bu tür afiş ve ilânlar tek nüsha olmayacağından, aynı içerikte olmak kaydıyla, sayısı ne kadar olursa olsun, bütün afiş ve ilânlar tek fiil olarak kabul edilmektedir. Böylece, birinci fıkra hükmünde özel bir içtima hükmüne yer verilmiştir.

Yetkili makamdan verilen izne dayalı olarak afiş ve ilân asılması durumunda, fiil hukuka uygun olacaktır. Ancak bunun sağlıklı kontrolü için izin yazısında afiş ve ilânın asılacağı zaman dilimi açıkça gösterilmelidir. İzinde gösterilen sürenin sonunda afiş ve ilânların, izin alan kişi tarafından derhal toplatılmaması, kabahat oluşturmaktadır. İlgilisi tarafından toplanmadığı için, bu afiş ve ilânların kamu adına toplatılması halinde, ayrıca toplatma masrafı da tahsil edilir.

Seçim döneminde afiş ve ilân asılması hususu seçim mevzuatında özel olarak düzenlendiğinden, bu hüküm bakımından kapsam dışı bırakılmıştır."

B. Somut Olayın Değerlendirilmesi

8. Başvurucu kamu düzenini bozmayan ve sendikal faaliyet kapsamında astıkları afiş nedeniyle hakkında idari para cezası uygulanmasının sendika hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, adil yargılanma hakkı ve ifade özgürlüğünü ihlal ettiğini ileri sürmüştür.

9. Bakanlık görüşünde, mevcut başvuruda başvurucunun sendika hakkının ihlal edilip edilmediği konusunda Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacak incelemede Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri ile somut olayın kendine özgü koşullarının da dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.

10. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder. Başvurucu, mensubu olduğu sendikanın logosuyla sendikal faaliyetlere dikkat çeken bir afiş asmış ve bunun sonucunda idari para cezası ile cezalandırılmıştır. Dolayısıyla başvurucunun şikâyetlerinin bütün olarak sendika hakkı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir (detaylı değerlendirmeler için bkz. Abdulvahap Can ve diğerleri, B. No: 2014/3793, 8/11/2017,§ 36-39). Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan sendika hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

11. Başvurucuya izinsiz afiş asması nedeniyle idari para cezası verilmiştir. Söz konusu idari para cezası ile başvurucunun sendika hakkına müdahale edilmiştir. Anılan müdahalenin Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen ve somut başvuruya uygun düşen, kanunlar tarafından öngörülme, Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk koşullarını sağlayıp sağlamadığının belirlenmesi gerekir.

12. Sendika hakkına yapılan müdahalenin dayanağı olan 5326 sayılı Kanun'un 42. maddesinin kanunilik ölçütünü karşıladığı kabul edilmiştir. Müdahalenin Anayasa'nın 51. maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen sınırlama sebeplerinden kamu düzeni amacıyla yapıldığı anlaşılmıştır. Bu belirlemenin ardından demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk yönünden inceleme yapılacaktır.

13. Anayasa Mahkemesi, izinsiz afiş asılması nedeniyle idari para cezası uygulanmasının anayasal hakları ihlal edip etmediğini denetlediği önceki kararlarında afiş asma yoluyla yapılan düşünce açıklanmalarının anayasal güvencelerden yararlanmasının afiş asmanın bazı ön biçim koşullarına bağlanmasına engel teşkil etmeyeceğini ifade etmiştir (afiş asma nedeniyle gerçekleştirilen müdahalelere ilişkin farklı bağlamda değerlendirmeler için sendika hakkı kapsamında bkz. Abdulvahap Can ve diğerleri, § 53; toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı kapsamında bkz. Sinan Cem Öztürk, B. No: 2016/13477, 9/1/2020, § 43; Burcu Bardakcı ve Erdem Yinanç, B. No: 2016/13475, 11/9/2019, § 44; ifade özgürlüğü kapsamında bkz. Gökçe Ekin Baran, B. No: 2016/13539, 9/1/2020, § 31). 5326 sayılı Kanun'un 42. maddesinin gerekçesini gözönünde bulunduran Anayasa Mahkemesi, kamuya ait alanlarda afiş asmanın yetkili makamın iznine tabi kılınmasına ilişkin düzenlemeyle görüntü kirliliğinin engellenmesinin amaçlandığını vurgulamıştır (birçok karar arasından bkz. Abdulvahap Can ve diğerleri, § 54; Halil Devrim Ulaş ve diğerleri, B. No: 2015/12590, 6/3/2019, § 21; Gökçe Ekin Baran, §§ 32,33).

14. Öte yandan Anayasa Mahkemesi, izinsiz afiş asma nedeniyle uygulan idari para cezasını anayasal hak ekseninde değerlendirdiği birçok kararında tek başına izin koşulunun ihlal edilmiş olmasının yaptırım uygulanması bakımından yeterli görülmeyebileceğini, kamu düzeninin bozulup bozulmadığı veya çevre kirliliğine sebebiyet verip vermediğinin de değerlendirilmesi gerektiğini açıklamıştır (çevre kirliliğini önlemeye ilişkin hukuk normuna uyulmaması nedeniyle uygulanan yaptırımın demokratik toplumda gerekli olduğuna dair karar için bkz. Halil Devrim Ulaş ve diğerleri, §§ 37-45; kamu düzeninin bozulduğuna veya bu yönde bir tehlikeye neden olduğuna ilişkin tespit ve değerlendirme bulunmaması nedeniyle hakkın ihlal edildiğine dair kararlar için bkz. Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası ve diğerleri, B. No: 2014/620, 25/5/2017 §§ 88, 89; Abdulvahap Can ve diğerleri, § 55; Ahmet Özdem, B. No: 2016/13541, 28/5/2019, § 33; Sinan Cem Öztürk, § 45, Burcu Bardakcı ve Erdem Yinanç, § 46; İbrahim Hallaç, B. No: 2016/9009, 7/11/2019, § 45; Zeynep Gülşah Aksoy, B. No: 2016/50678, 28/5/2019, § 45).

15. Bireysel başvuruya konu olayda kabahatin oluşup oluşmadığının değerlendirilmesi, bu konudaki delil ve olgular ile hukuk kurallarının yorumlanması yargı mercilerinin takdirindedir. Anayasa Mahkemesinin yargı mercilerinin bu husustaki takdirine müdahale etmesi bireysel başvurunun amacıyla bağdaşmaz (Abdulvahap Can ve diğerleri, § 58). Bu nedenle Anayasa Mahkemesi başvurucunun 5326 sayılı Kanun'un 42. maddesi uyarınca cezalandırılmasının demokratik bi toplum gereklerine uygun olup olmadığını denetleyecektir.

16. Eldeki başvuruda başvurucu, PTT binasının bahçe duvarına afiş astığı gerekçesiyle idari para cezasıyla cezalandırılmıştır. Ayrıca afişte yer alan düşünceler nedeniyle başvurucu hakkında kamu makamlarınca herhangi bir adli soruşturma açıldığına dair bir bilgi Anayasa Mahkemesine sunulmamıştır. Başvuruya konu idari para cezası tutanağının yalnızca izin koşuluna uyulmaması gerekçesiyle düzenlendiği, itirazı inceleyen hakimlik kararında da başka herhangi bir değerlendirme yapılmadan ret kararı verildiği görülmektedir. Dolayısıyla başkaca hiçbir değerlendirmeye yer verilmeksizin sadece afişlerin izinsiz asıldığı gerekçesi, 5326 sayılı Kanun'un 42. maddesi kapsamında ceza verilmesi için yeterli kabul edilemez (ifade özgürlüğünün yalnızca ifade edilen fikir ve bilgilerin içeriğini değil bunların ifade ediliş biçimlerini de koruma altına aldığına dair farklı bağlamdaki kararlar için bkz. Fatih Taş [GK], B. No: 2013/1461, 12/11/2014, § 105; Meki Katar [GK], B. No: 2015/4916, 3/10/2019, § 58; İrfan Sancı (2), B. No: 2018/5652, 30/3/2022, § 58).

17. Öte yandan yaptırıma dayanak kuralda görüntü kirliliğinin önlenmesi gayesiyle kamuya ait alanlarda afiş asılmasını yetkili makamın, özel alanlarda ise malikinin iznine bağlı kılınmış ve izin koşulu yerine getirilmeden afiş asılmasını idari para cezası yaptırımına tabi tutmuştur. Gerçekten de düzenli, sağlıklı bir çevrede yaşanması ve görüntü kirliliğinin önlenmesi amacıyla kamuya ait alanlarda afiş asmanın izne bağlanmasının gerekli bir tedbir olmadığı da söylenemez. Ancak somut olayda idarenin ve Hâkimliğin yaptırım konusu afişin herhangi bir görüntü kirliliğine sebebiyet verdiğine dair bir tespiti ve değerlendirmesi bulunmamaktadır.

18. Yukarıdaki değerlendirmelere göre somut olayın koşullarında barışçıl bir düşünce açıklaması kapsamında asılan afiş ile ilgili olarak başvurucu hakkında idari para cezası uygulanmasının zorunlu bir sosyal ihtiyaca karşılık geldiğine ilişkin ilgili ve yeterli gerekçe ortaya konulmadığı sonucuna varılmıştır (benzer değerlendirme için bkz. Gökçe Ekin Baran, §§ 32-34).

19. Açıklanan gerekçelerle sendika hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

20. Başvurucu; ihlalin tespiti, sonuçlarının ortadan kaldırılmasını talep etmiştir. Ayrıca 100.000 TL manevi tazminat ile tarafınca ödenen 1.000 TL idari para cezasının ödenmesi talebinde bulunmuştur.

21. Başvuruda, tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

22. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasının yeterli bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Sendika hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 51. maddesinde güvence altına alınan sendika hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin sendika hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere İzmir 5. Sulh Ceza Hâkimliğine (2021/2503 D.İş) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucunun tazminata ilişkin taleplerinin REDDİNE,

E. 664,10 TL harç ile 30.000 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 30.664,10 TL yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,

F. Ödemelerin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 11/12/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.