I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, uzman erbaş sözleşmesinin yenilenmemesi işleminin iptali istemiyle açılan davada delilleri sunma ve inceletme noktasında dezavantajlı konuma düşme nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular muhtelif tarihlerde yapılmıştır.

3. Başvurular, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. 2014/16959 sayılı başvurunun konu bakımından benzer nitelikte olması nedeniyle 2014/12337 sayılı başvuru ile birleştirilmesine ve incelemenin bu dosya üzerinden yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüş bildirmesine gerek olmadığını belirtmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

8. Başvurucular, farklı tarihlerde yaklaşık iki yıl süreli uzman erbaş sözleşmesi imzalamak suretiyle Türk Silahlı Kuvvetlerinde (TSK) göreve başlamıştır. Başvurucuların sözleşme süresinin bitimi 31/12/2012 tarihidir.

9. Başvuruculardan Özgür Özdemir 20/12/2012 tarihli, Nevzat Görenli 30/11/2012 tarihli yazı ile uzman erbaş sözleşmelerinin uzatılması amacıyla sağlık raporunu almak üzere askerî hastaneye sevk edilmiştir.

10. Hastanelerde yapılan muayene sonucunda başvuruculardan;

- Özgür Özdemir'e mitral kapak yetmezliği teşhisi konularak 25/12/2012 tarihli rapor ile hakkında "TSK da görev yapamaz." kararı verilmiştir. Başvurucu 27/12/2012 tarihinde sağlık raporuna itiraz etmiş, itiraz sonucu hakkında 30/1/2013 tarihli raporla "Piyade uzman erbaşlığa devam eder." kararı verilmiştir.

- Nevzat Görenli'ye ise karaciğer enzim yüksekliği ve sol skafoid kırığı teşhisi konulmuş, ileri tetkik ve tedavi için 7/12/2012 tarihli yazıyla Gülhane Askerî Tıp Akademisine (GATA) başvurucunun sevkine karar verilmiştir. GATA tarafından 20/12/2012 tarihli raporla başvurucuya hepastatoz tanısı konularak bir ay hava değişimi kararı verilmiştir. Bu raporda başvurucunun uzman erbaşlığa elverişliliği yönünde değerlendirme yapılmamıştır. Başvurucu, sağlık durumunu belirtir rapor almak için tekrar talepte bulunmuş; 2/1/2013 tarihli sağlık raporuylahakkında "Uzman erbaş olur." kararı verilmiştir.

11. Başvurucuların bağlı bulunduğu komutanlıklar tarafından 31/12/2012 tarihli kararlarla sözleşme süresinin bitim tarihine kadar sağlık raporu alamadıkları ve sözleşme yenileme şartlarını sağlayamadıkları gerekçeleriyle sözleşmeleri feshedilmiştir.

12. Başvurucular, belirtilen raporlar (bkz. § 10) üzerine sözleşmelerinin feshedilmesine ilişkin işlemin iptali istemiyle Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde (AYİM) dava açmışlardır.

13. AYİM Başsavcılığı; sağlık raporuna itiraz sürecinin sonuçlanması beklenmeksizinbaşvurucuların ilişiğinin hatalı bir biçimde erken kesildiğini, daha sonradan aksi yönde düzenlenen raporlar karşısında geçerliliğini yitiren rapora ve hava değişimi kararı verilmesi üzerine öngörülemeyen bir süre kaybı nedeniyle idareye sağlık raporunun verilememesine istinaden tesis edilen ilişik kesme işleminin hukuka aykırı olduğu sonuç ve kanaatine varıldığını belirtmiştir.

14. Millî Savunma Bakanlığının (MSB) dava dosyasına sunduğu savunma dilekçesinin ilgili kısmında aşağıda belirtilen hususlara yer verilmiştir:

"...

Kara Kuvvetleri Uzman Erbaş Yönergesi'nin üçüncü bölüm üçüncü kısım 'sözleşme yenilemede/uzatmada uygulanacak esaslar' başlıklı beşinci maddesinin ilgili kısmı şöyledir;

...

 (1) Taahhüt ettiği sürenin bitimine en az üç ay (özellikle sağlık işlemlerinin zamanında tamamlanabilmesi için 4 ila 5 ay önceden de dilekçe verilerek işlemler başlatılabilir) kala (yurtdışı geçicigöreve gidecek uzman erbaşlar için altı ay kala), kaç yıl daha hizmet süresini uzatmak istediğine dair dilekçe ile müracaat etmiş olmak,

...

Altıncı bölüm, altıncı madde c fıkrası 'Sözleşme uzatmak maksadıyla alınan sağlık/ön raporun olumsuz olması ve anılan rapora personelin itiraz (Raporun tebliğinden sonra 30 (otuz) gün içinde) etmesi halinde, itiraz dilekçesini ön raporun alınmasını müteakip en kısa zamanda ilk amirine verir, sıralı makamlar itiraz dilekçelerini, sağlık ön raporunun fotokopisi ile birlikte vakit geçirmeksizin MSB.lığı (Sağlık Daire Bşk,.lığı dikkatine)'na gönderirler.' ve ç fıkrası 'itiraz edilen raporlara yapılacak işlemler ve ön raporun alınması sözleşme süresinin bitimine kadar sonuçlandırılır. Sözleşme bitim tarihine kadar işlemlerin sonuçlanmaması halinde,personel sözleşme şartlarını yerine getirememiş sayılır ve sözleşme bitim tarihi itibari ile sözleşmesi feshedilir.' hükmünü amirdir.

...

Dosyasında mevcut bulunan belgelere bakıldığında personelin sözleşme bitim tarihinden evvel idareye süresi içerisinde bir başvurusunun olmadığı, böylesine önemli bir konuyu ikinci planda tutmak suretiyle bu konuda hiçbir şekilde birliğine süresi içerisinde başvuruda bulunmadığı görülmektedir..." (Vurgulamalar MSB tarafından yapılmıştır.)

15. AYİM Birinci Dairesi ara kararla başvurucuların görev yerlerine,sözleşmelerinin bitimine en az üç ay kala müracaatlarına engel olabilecek makul bir mazeretlerinin veya görev yaptıkları birlik içinde müracaatlarını engelleyecek bir görev, izin durumunun olup olmadığını sormuş; Komutanlığın cevap yazısında da başvurucuların sözleşmesinin uzatılması için yazılı müracaatlarının olmadığı, müracaat etmeleri gereken tarihlerde de görev durumlarının bulunmadığı, başvuruculardan Nevzat Görenli'nin sağlık raporu işlemlerini başlatmak yerine 2/11/2012 ile 30/11/2012 tarihleri arasında izne gitmeyi tercih ettiği, sonrasında 30/11/2012 tarihli sözlü müracaat üzerine askerî hastaneye sevk edildiği belirtilmiştir.

16. AYİM Birinci Dairesi 25/2/2014 tarihli kararlarıyla davaların reddine karar vermiştir. Karar gerekçesinde; başvurucuların 20/9/2005 tarihli ve 25942 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Uzman Erbaş Yönetmeliği'nin 12. maddesi gereğince sözleşmelerinin bitimine en az üç ay kala yani en geç 31/9/2012 tarihinde müracaat ederek sözleşmelerini yenilemek istediklerini dilekçe ile beyan etmeleri gerektiği ancak başvurucuların üç ay önceden bir müracaatının olmadığı ve müracaatlarına engel olabilecek makul bir mazeretlerinin de bulunmadığı, ara kararla (bkz. § 15) da bu durumun teyit edildiği belirtilmiştir. Bu duruma göre başvurucuların sözleşmesinin bitimine bir ay kala ilk kez rapor almak için müracaat ettiği ve sözleşme süresinin bitiminde TSK'da görev yapabilecek sağlık niteliklerini haiz olduğuna ilişkin raporu birliğine veremedikleri, başvurucuların sözleşmesinin yenilenmesi için gerekli sorumlulukları yerine getirmediği, idare tarafından sözleşmenin yenilenmemesi işleminde herhangi bir takdir hatası bulunmadığı ve işlemlerin tüm unsurlarıyla hukuka uygun olduğu ifade edilmiştir.

17. Karar düzeltme talepleri AYİM Birinci Dairesi tarafından reddedilmiştir.

18. Kararların başvurucular vekiline tebliğ edilmesinden sonra süresi içinde bireysel başvuruda bulunulmuştur.

19. Başvurucular 19/2/2015 tarihinde ek beyan dilekçesi sunmuştur. Dilekçelerinde yargılamanın bitiminden sonra Kara Kuvvetleri Komutanlığı Eğitim Doktrin Komutanlığınca emir yayımlandığını ve bu emirle TSK Personelinin Sağlık Muayene Yönergesi'nin güncelleştirildiğini, bunun sözleşme yenileme işlemlerinde esas alınmak üzere daha önce alınan sağlık raporlarının geçerlilik tarihi ile ilgili belirsizlik yaşanmasından kaynaklandığını, bu sebeple Yönerge'nin üçüncü bölüm üçüncü maddesinde "Uzman erbaşların sözleşme yenileme raporları, alındığı tarihten itibaren üç yıl süreyle geçerlidir." hükmünün yer aldığı ve bu kapsamda Yönerge'nin yürürlük tarihinden önce alınan raporların da geçerlilik süresinin üç yıl uygulanacağının bildirildiğini ifade etmişlerdir. İlgili Yönerge uyarınca göreve başlarken aldıkları sağlık raporunun sözleşme bitim tarihi olan 31/12/2012 tarihinde de geçerli olduğunu, dolayısıyla sağlık raporu almalarına dahi gerek olmadığını, TSK'dan ilişiklerinin haksız olarak kesildiğini iddia etmişlerdir.

IV. İLGİLİ HUKUK

20. 18/3/1986 tarihli ve 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu'nun 5. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

''Uzman erbaşlar; iki yıldan az, beş yıldan fazla olmamak şartıyla sözleşme yaparak göreve başlar ve Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı ile ilgilendirilirler. (Değişik ikinci cümle: 19/6/2010-6000/26 md.) Bunlardan;

a) İstihdam edildikleri kadronun görev özelliklerine göre sınıf ve branşları ile ilgili sağlık nitelikleri uygun olanların,

...

müteakip sözleşmeleri, bir yıldan az, beş yıldan fazla olmamak şartıyla azami kırkbeş yaşına girdikleri yıla kadar uzatılabilir''

21. Uzman Erbaş Yönetmeliği'nin 12. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

''Uzman erbaşlar, sözleşme süresinin bitiminde terhis edilirler. Bunlardan sözleşmelerinin yenilenmesini isteyenlerin istekleri, müteakip sözleşme süreleri bir yıldan az, beş yıldan fazla olmamak kaydıyla, aşağıdaki şartlar altında kabul edilir:

a) Taahhüt ettiği sürenin bitimine en az üç ay kala (yurt dışı geçici göreve gidecek uzman erbaşlar için altı ay kala) hizmet süresini uzatmak istediğine dair bir dilekçe ile müracaat etmiş olmak,

..."

V. İNCELEME VE GEREKÇE

22. Mahkemenin 7/3/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Çelişmeli Yargılama ve Silahların Eşitliği İlkelerinin İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucuların İddiaları

23. Başvurucular, karar gerekçesinde bahsi geçen ara karar ve cevap yazısının taraflarına tebliğ edilmediğini ve bu hususlara ilişkin görüşlerinin alınmadığını ileri sürerek Anayasa'nın 36. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmişlerdir.

2. Değerlendirme

24. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun iddialarının adil yargılanma hakkı kapsamında çelişmeli yargılama ve silahların eşitliği ilkeleri yönünden incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

25. Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebilmesi için silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri ışığında taraflara iddialarını sunma hususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Taraflara tanık delili de dâhil olmak üzere delillerini sunma ve inceletme noktasında da uygun imkânların tanınması gerekir. Bu anlamda delillere ilişkin dengesizlik veya hakkaniyetsizlik iddialarının da yargılamanın bütünü ışığında değerlendirilmesi gerekir (Muhittin Kaya ve Muhittin Kaya İnşaat Taahhüt Madencilik Gıda Turizm Pazarlama Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., B. No: 2013/1213, 4/12/2013, § 27).

26. Silahların eşitliği ilkesi, davanın taraflarının usul hakları bakımından aynı koşullara tabi tutulması ve taraflardan birinin diğerine göre daha zayıf bir duruma düşürülmeksizin iddia ve savunmalarını makul bir şekilde mahkeme önünde dile getirme fırsatına sahip olması anlamına gelir (Yaşasın Aslan, B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 32).

27. Adil yargılanma hakkının unsurlarından olan çelişmeli yargılama ilkesi taraflara dava dosyası hakkında bilgi sahibi olma ve yorum yapma hakkının tanınmasını ve bu nedenle tarafların yargılamanın bütününe aktif olarak katılmasını gerektirmektedir. Bu anlamda mahkemece tarafların dinlenilmemesi, taraflara delillere karşı çıkma imkânı verilmemesi yargılama faaliyetinin hakkaniyete aykırı hâle gelmesine neden olabilecektir (Abdullah Özen, B. No: 2013/4424, 6/3/2014, § 21).

28. Ceza davaları ile medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin davaların usul kuralları da dâhil olmak üzere yargılamanın tüm aşamalarında silahların eşitliği ilkesi ve çelişmeli yargılama hakkının güvence altına alınarak adil yargılanma hakkının korunması hukuk devleti olmanın bir gereğidir. Asıl kural tarafların eşit şartlarda yargılamaya katılımının sağlanması, gösterdikleri kanıtlardan ve sundukları görüşlerden bilgi sahibi olması ve bunlarla ilgili görüşlerini bildirebilme imkânının kendilerine verilmesi olup kamu güvenliği, şahitlerin korunması, soruşturma usullerinin gizli tutulması gibi bazı istisnaların yargılama usulünde yer alması mümkündür. Bu durumda dahi verilmeyen veya karartılan bilgi ve belgelere karşı ilgiliye, mahkemeye itirazda bulunabilme imkânının tanınması adil yargılanmanın garanti altına alınması için bir gerekliliktir (Taylan Özgür Tor, B. No: 2013/2454, 12/3/2015, § 43).

29. Somut olayda başvurucuların uzman erbaş sözleşmesinin yenilenmemesi nedeniyle açtığı davada AYİM, ara kararla başvurucuların sözleşme süresinin yenilemeleri gereken zamanda müracaatlarına engel, makul sayılabilecek bir mazeretlerinin veya görev yaptıkları birlik içinde zamanında müracaatlarına mâni teşkil edebilecek bir görev veya izin durumlarının olup olmadığının bildirilmesini istemiş; Komutanlık cevap yazısında başvurucuların sözleşmesinin uzatılması için yazılı müracaatının olmadığının, müracaat edilmesi gereken tarihlerde de görev durumlarının bulunmadığının belirtilmesi üzerine de davanın reddine karar verilmiştir. Başvurucular her ne kadar bu ara karar ve cevap yazısının kendilerine tebliğ edilmediğini ileri sürmekte ise de başvuru formu ekinde yer alan belgelerden başvurucuların ara kararın içeriğinden nihai kararla birlikte bilgi sahibi olduğu, itirazlarını karar düzeltme aşamasında ileri sürebildiği ve bu itirazların değerlendirilerek talebin reddine karar verildiği anlaşılmıştır.

30. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

B. Yargılamanın Sonucu İtibarıyla Adil Olmadığına İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları

31. Başvuruculardan;

- Özgür Özdemir sözleşme yenileme sürecinde Hakkâri'de görevde olduğunu, göreve devam edecek ve sözleşmesini yenilemeyecek olan kişilerle komutanın görüşme yaptığını, kendisiyle aynı konumda olanların fikrini aldığını, sözleşme yenilemeyecek olsa sağlık raporu talebinde de bulunmayacağını, kendisinin de birlikteki bütün personel gibi bölgedeki terör faaliyetleri nedeniyle sağlık raporu almaya geç gönderildiğini iddia etmiştir. Ayrıca üç ay öncesinde başvurmuş olsa dahi neticede sözleşme süresinin bitimine sağlık raporunun yetişmeyeceğini çünkü raporun çıkmasının itiraz süreleri de dâhil edilince ve bulunduğu koşullar da dikkate alındığında uzun süreceğini ifade etmiştir. Askerî hastanenin kusurundan kaynaklı hatalı rapor verildiğini ve sonuç olarak da askerliğe elverişlidir raporu aldığını ancak bu hususların mahkemece incelenmediğini belirtmiştir.

- Nevzat Görenli 2/11/2012 ile 30/11/2012 tarihleri arasında izinde olduğuna ilişkin bilgilendirmenin yanlış olduğunu, kendisinin 1/11/2012 tarihinde (20+4) günlük izne ayrıldığını, 26/11/2012 tarihinde izinin bittiğini, izin bitiminden sonra sağlam raporu almak için talepte bulunduğunu ancak dört gün sevk için bekletildiğini, bu süreçte gecikme olmasaydı sağlık raporunuzamanında teslim edebileceğini, idarenin hatalı işlemleri nedeniyle rapor alma sürecinin uzadığını ve dolayısıyla sözleşme süreci bitmeden raporunu teslim edemediğini ifade etmiştir. Başvurucu, askerî hastaneye sağlık raporu almak için sevk edilmişken hastanenin rapor vermek yerine kendisini GATA'ya sevk ettiğini eğer rapor verilseydi sağlam raporunu zamanında teslim edebileceğini belirtmiştir.

- Başvurucular, Mahkemece bu hususlar dikkate alınmadan hukuka aykırı verilen kararlar nedeniyle adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini iddia etmişlerdir.

2. Değerlendirme

32. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin bireysel başvuruda incelenemeyeceği belirtilmiştir. Bu kapsamda ilke olarak mahkemeler önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun adil olup olmaması bireysel başvurukonusu olamaz. Ancak bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlüklere müdahale teşkil eden bariz takdir hatası veya açık bir keyfîlik içeren tespit ve sonuçlar bu kapsamda değildir (Ahmet Sağlam, B. No: 2013/3351, 18/9/2013, § 42).

33. Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararın değil yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelenebilmesi için başvurucunun yargılama sürecinde haklarına saygı gösterilmediğine, bu çerçevede yargılama sürecinde karşı tarafın sunduğu deliller ve görüşler hakkında bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili bir şekilde itiraz etme fırsatı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya da uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafından dinlenmediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi mahkeme kararının oluşumuna sebep olan unsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık keyfîliğe ilişkin bir bilgi ya da belge sunmuş olması gerekir (Naci Karakoç, B. No: 2013/2767, 2/10/2013, § 22).

34. Somut olaylara ilişkin başvurucuların iddiaları değerlendirilerek derece mahkemesince karar verilmiştir. Karar gerekçesinde (bkz. § 16) AYİM, ilgili mevzuata atıf yaparak başvurucuların geçerli mazereti olmaksızın sözleşmelerinin bitme tarihinden en az üç ay öncesinde sağlık raporu alma sürecini de düşünerek başvurması gerekirken başvurucuların sözleşme bitiminden üç ay önce böyle bir başvurularının olmadığını vurgulamıştır. Anılan karar, karar düzeltme aşamasından da geçerek kesinleşmiştir.

35. Başvurucular tarafından ileri sürülen iddialar, derece mahkemesince delillerin değerlendirilmesi ve hukuk kurallarının yorumlanmasına ilişkin olup mahkeme kararında bariz takdir hatası veya açık bir keyfîlik oluşturan bir durumun da bulunmadığı dikkate alındığında ihlal iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır.

36. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının da diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Çelişmeli yargılama ve silahların eşitliği ilkelerinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Yargılamanın sonucu itibarıyla adil olmadığına ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA 7/3/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.