I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; kızamık aşısı olunmasına rağmen kızamık hastalığına bağlı olarak ortaya çıkan bir rahatsızlık sonucunda ölüm olayının meydana gelmesi nedeniyle yaşam hakkının, olay hakkında açılan tam yargı davasının yaklaşık sekiz yıl sonra kesinleşmesi nedeniyle de makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 30/1/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüş bildirmemiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve ekleri ile başvuruya konu dava dosyası içeriğinden tespit edilen ilgili olaylar özetle şöyledir:

8. Başvurucuların beyanına göre 13/6/2000 tarihinde dünyaya gelen müşterek çocukları M.I., 2002 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen aşı kampanyası kapsamında kızamık aşısı olmasına rağmen bundan yaklaşık bir buçuk yıl sonra kızamık hastalığına yakalanmış, daha sonraki dönemde ise subakut sklerozan panensefalit (SSPE) hastalığına yakalanarak 22/10/2006 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

9. Başvuru formu ve ekleri incelendiğinde M.I.nın belli bir dönem çeşitli hastanelerde SSPE tanısıyla tedavi gördüğü anlaşılmaktadır.

10. Başvurucular 15/11/2006 tarihinde Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğüne bir dilekçe sunarak bilgi edinme hakkı çerçevesinde bazı bilgi ve belgelerin taraflarına verilmesi talebinde bulunmuşlardır. Başvurucular bu dilekçede özetle tek doz kızamık aşısı uygulamasından hangi tarihte vazgeçildiğinin kendilerine bildirilmesi, 2006 yılının Kasım ayına kadar Diyarbakır'da görülen SSPE vakalarının sayısının ve bu hastalıktan ölen kişilere ait istatistiki bilgilerin taraflarına sunulması ve 2001-2002 yıllarında Diyarbakır'da gerçekleştirilen tek doz kızamık aşısı uygulaması kararını alan idari yetkililerinin isim, soy isim ve adres bilgilerinin hukuki başvuruda kullanılmak üzere kendilerine verilmesi taleplerinde bulunmuşlardır. Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü 7/12/2006 tarihli yazıyla, kızamık aşısının rutin aşılama programı içinde 1998 yılına dek her zaman tek doz olarak uygulandığını, 1998 yılında ilköğretim birinci sınıfta ikinci doz aşı uygulamasının başlatıldığını başvuruculara bildirmiştir. Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü, başvurucuların ikinci talebi ile ilgili olarak ise kayıtlarına göre -2006 yılının Kasım ayı dâhil olmak üzere- Diyarbakır'da altmış üç SSPE vakasının tespit edildiği ve bu vakalardan yedisinin hayatını kaybettiği bilgisini başvuruculara vermiştir. Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü başvurucuların üçüncü talebi ile ilgili olarak ise il müdürlüklerinin rutin aşı takvimini değiştirme yetkisinin olmadığını, 2001-2002 yıllarında ilköğretim birinci sınıfta ikinci doz aşı uygulamasına Diyarbakır'da devam edildiğini başvuruculara bildirmiştir.

11. Başvurucular, çocuklarının SSPE hastalığına yakalanmasında ve bu nedenle hayatını kaybetmesinde hizmet kusuru bulunduğunu ileri sürerek 14/12/2006 tarihinde Sağlık Bakanlığına müracaat etmiş ve bu olay nedeniyle ortaya çıkan zararlarının tazmin edilmesi talebinde bulunmuşlardır.

12. Başvurucuların dilekçesi üzerine Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün talebi doğrultusunda Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü tarafından konu ile ilgili olarak bir inceleme başlatılmıştır. Bu inceleme kapsamında Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü ekipleri tarafından başvurucu Hasibe Işıktaş ile bir görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmede Hasibe Işıktaş; oğlu M.I.ya bağlı oldukları Şehitlik Sağlık Ocağında tüm aşılarının yapıldığını, oğluna ayrıca kızamık aşı kampanyası sırasında da aşı yapıldığını ancak oğlunun iki buçuk üç yaşlarında iken kızamık hastalığına yakalandığını ifade etmiştir. Bunun üzerine Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğü tarafından Şehitlik Sağlık Ocağı aşı kayıtları incelenmiş ancak bu kayıtlarda M.I.ya aşı yapıldığına dair bir bilgiye rastlanmamıştır.

13. SağlıkBakanlığı yukarıdaki araştırmaları yaptıktan sonra SSPE ve kızamığa bağlı diğer komplikasyonların aşılanmamış, aşılandığı hâlde yeterli bağışıklık düzeyine ulaşmamış veya aşılanmadan önce kızamık hastalığı geçirmiş çocuklarda ortaya çıktığını, somut olayda SSPE hastalığının ortaya çıkmasında hizmet kusurunun bulunmadığını belirterek 14/2/2007 tarihinde başvurucuların isteminin reddine karar vermiştir.

14. Başvurucular, bunun üzerine Diyarbakır 1. İdare Mahkemesinde dava açmış ve 10.000 TL maddi, 90.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuşlardır.

15.Diyarbakır 1. İdare Mahkemesi, dava dilekçesinde her bir davacı için istenen tazminat miktarının ayrı ayrı gösterilmesi gerekirken tek miktar gösterildiği gerekçesiyle 5/3/2007 tarihinde dilekçenin reddine karar vermiştir. Dilekçenin yenilenmesi üzerine Diyarbakır 1. İdare Mahkemesinin 2007/453 esasına kaydedilen dava hakkında 12/9/2008 tarihinde bir kez daha dilekçe ret kararı verilmiştir.

16. Bu karar üzerine başvurucular 14/10/2008 tarihinde Diyarbakır 1. İdare Mahkemesine yeni bir dilekçe sunmuşlardır. Başvurucular bu dilekçede özetle oğulları M.I.ya 2002 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen aşı kampanyası kapsamında Diyarbakır Devlet Hastanesi Çocuk Bölümünde tek doz kızamık aşısı yapıldığını ifade etmişlerdir. Dava dilekçesinde, anne Hasibe Işıktaş ve oğlu M.I. ile Hasibe Işıktaş'ın akrabası S.T. ve onun oğlu M.J.T.nin anılan hastaneye birlikte gittiği ve burada her iki çocuğa da kızamık aşısı yaptırıldığı belirtilmiştir (Başvurucular, derece mahkemelerine M.J.T.ye ait aşı kartını ibraz etmekle birlikte kendi oğullarına ait aşı kartını ibraz etmemişlerdir.). Başvurucular, oğullarının bu aşıdan yaklaşık bir buçuk yıl sonra ağır bir kızamık hastalığına yakalandığını ve bu sebeple takriben on gün Diyarbakır Devlet Hastanesi Çocuk Bölümünde yattığını, tedavi sonrasında iyileşen oğullarının iki yıl boyunca sağlıklı bir şekilde yaşamını devam ettirdiğini ancak daha sonra rahatsızlanan oğullarına SSPE tanısı konulduğunu ve oğullarının 2006 yılında yaşamını yitirdiğini ifade etmişlerdir. Başvurucular, 2002 yılında yapılan kızamık aşı kampanyasının iyi bir şekilde yürütülmemesi sonucu oğullarının SSPE hastalığına yakalandığını, aşılama kampanyasının gereği gibi yürütülmemesinden Sağlık Bakanlığının sorumlu olduğunu ileri sürmüşlerdir. Başvurucular, kızamık aşısının belli bir dönem tek doz olarak uygulanmasının SSPE hastalığına yakalanma riskini artırdığını, Sağlık Bakanlığının tüm uyarılara rağmen tek doz aşı uygulamasına devam ettiğini belirtmişler ve bu husus ile ilgili olarak Prof. Dr. Z.K.nın bir gazetede yayımlanan haberine işaret etmişlerdir. Başvurucular ayrıca soğuk zincir kuralına uyulmadığı için aşıların koruyucu özellik gösteremediğini iddia etmişlerdir. Başvurucular son olarak SSPE hastalığından korunmanın toplumun bağışıklığını artırmaktan geçtiğini, aşılama oranının yüksek olmasının SSPE hastalığını azaltacağını ifade etmişlerdir.

17. SağlıkBakanlığı, dava tarihinden önce Sağlık Bakanlığı onayıyla oluşturulmuş ve SSPE hastalığı hakkında çeşitli araştırmalar yapmış olan SSPE Bilimsel İnceleme Komisyonunca (Komisyon) hazırlanan rapordaki verilere dayanarak dava konusu olayda hizmet kusuru bulunmadığını savunmuştur.

18. Dava dosyasında da bir örneği bulunan bu rapor, 1970 yılından itibaren Türkiye'de uygulanan kızamık aşısı ile SSPE hastalığı arasındaki ilişkiyi incelemek üzere Sağlık Bakanı'nın 1/7/2005 tarihli ve 6888 sayılı oluru ile kurulan bir komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu Komisyon, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalında görevli Prof. Dr. S.T. ile Doç. Dr. L.A., aynı Üniversitenin Çocuk Nörolojisi Bilim Dalında görevli Prof. Dr. S.A. ile Prof. Dr. B.A., yine aynı Üniversitenin Çocuk Enfeksiyonu Ana Bilim Dalında görevli Prof. Dr. M.C., ayrıca Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalında görevli Prof. Dr. U.B. ile bu Üniversitenin Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana Bilim Dalında görevli F.A. ve İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsünde görevli Prof. Dr. G.G.den oluşmaktadır. Komisyon, rapor hazırlamadan önce diğer bazı araştırmaların yanı sıra Dünya Sağlık Örgütü tarafından yıllara göre önerilen kızamık aşı takvimini ve uygulamalarını incelemiş, dünyada tek doz kızamık aşısı uygulanan ülkelerdeki SSPE görülme sıklığını araştırmış, ayrıca Türkiye'deki üniversite ve eğitim hastanelerinde takip/tedavi edilen SSPE olgularının sayısını tespit etmeye çalışmıştır.

19. Komisyon, toplam üç toplantı yaparak 5/4/2006 tarihli bir rapor hazırlamıştır. Raporda;

i. Kızamık hastalığının bulaşıcılığı yüksek olan çocukluk çağı hastalıklarından biri olduğu, bildirilen kızamık olgularının yaklaşık %30'unda bir ya da daha fazla komplikasyonun ortaya çıktığı, bu komplikasyonlardan birinin de SSPE hastalığı olduğu belirtilmiştir.

ii. Aşı Güvenliği Küresel Danışma Komitesinin incelenen tüm SSPE olgularında vahşi kızamık suşlarının saptandığını açıkladığı ifade edilmiştir. Rapora göre Aşı Güvenliği Küresel Danışma Komitesi, kızamığın kontrol altına alındığı ülkelerde SSPE'nin azalmasını veya hiç görülmemesini dikkate alarak SSPE hastalığına kızamık aşısının neden olmadığını açıklamıştır.

iii. SSPE hastalarında moleküler tanı yöntemleri ile yapılan incelemelerde daima vahşi kızamık virüs suşlarının saptandığı, kızamık aşı virüsünün hiçbir zaman saptanmadığı belirtilmiştir.

iv. Kızamık hastalığından ve hastalığın yol açtığı komplikasyonlardan korunmanın tek yolunun duyarlı nüfusun yaygın ve etkin aşılanması ile toplumun bağışıklığının yükseltilmesi olduğu ifade edilmiştir.

v. Türkiye'de kullanılan aşıların Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen ve onaylanan iyi üretim uygulamaları (good manufacturing practices) kurallarına göre üretilmiş ve uluslararası referans laboratuvarlarında test edilmiş aşılar olduğu belirtilmiştir. Rapordaki bilgilere göre aşılar kullanıma sunulmadan önce Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezinde test edilmekte ve uygun olduğu kanıtlanan aşıların kesin kabulü yapılmaktadır. Rapora göre aşılar üretici firmadan alınıp aşılanacak kişiye uygulanana kadar tüm sağlık kuruluşlarında soğuk zincir sistemi içinde, uygun ısı aralığında korunmakta ve sistem sürekli olarak izlenmektedir.

vi. Türkiye'deki aşı uygulamalarının, hastalıkların görülme sıklığı ve dağılımı değerlendirilerek Dünya Sağlık Örgütü ve Bağışıklama Danışma Kurulu önerilerine göre düzenlendiği ifade edilmiştir. Rapordaki bilgilere göre kızamık aşısı 1970 yılı sonlarında Dünya Sağlık Örgütü tarafından bebeklik çağında yapılması gereken aşılar arasına alınmıştır. Yine rapordaki bilgilere göre Dünya Sağlık Örgütü, aşı uygulama zamanını 1986-1989 yılları arasında dokuzuncu ayda ve tek doz olarak önermiş; 1993 yılında ise kızamık eliminasyonunu hedefleyen ülkeler için ikinci dozu önermiş ancak gelişmekte olan ülkeler için rutin iki doz aşı uygulamasının erken olduğunu ve ilk dozda yüksek oranlara ulaşılmasına öncelik verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Rapordaki bilgilere göre Dünya Sağlık Örgütü, 1998 yılında da dokuzuncu ayda tek doz önerisini devam ettirmiştir. Rapora göre Dünya Sağlık Örgütü 2000 yılında ise dokuzuncu aydaki ilk doz kızamık aşısına ek olarak çocuklara ikinci doz fırsatının verilmesini önermiş, 2003 yılında da bu önerisini tekrar etmiştir.

vii. Kızamık aşısı uygulamasının ülkemizde de Sağlık Bakanlığı tarafından 1970 yılında başlatıldığı belirtilmiştir. Türkiye'deki rutin kızamık aşı uygulamasının Dünya Sağlık Örgütü ve Bağışıklama Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda 1970 yılından 1998 yılına kadar tek doz olarak sürdürüldüğü ifade edilmiştir. Aşılanma oranının 1987 yılından bu yana giderek artış gösterdiği, bu oranın 1987-1990 yılları arasında %60,7, 1991-1994 yılları arasında %73,7, 1995-1998 yıllarında ise %76'ya ulaştığı belirtilmiştir. 1999-2002 yılları arasında %81,7 aşılama oranına ulaşıldığı, kızamık hastalığının en düşük düzeye indirilmesi amacıyla 2002 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından Kızamık Eliminasyon Programı başlatıldığı, 2003-2005 yılları arasında uygulanan kızamık aşı günleri ile on beş yaş altı 18,5 milyon çocuğa aşı yapılarak %95 oranının aşıldığı, 2003-2004-2005 yıllarında rutin kızamık aşı oranlarının ise sırasıyla %75, %87,4 ve %91 olarak gerçekleştiğiifade edilmiştir.

viii. İlkokullarda görülen kızamık salgınlarının önlenmesine yönelik olarak 1998 yılında Bağışıklama Danışma Kurulu kararı ile kızamık aşısının 2. dozunun ilköğretim birinci sınıf aşı takvimine eklendiği ifade edilmiştir. Rapordaki bilgilere göre kızamık aşısı 2006 yılından itibaren on ikinci ayda uygulanmış, ilkokul 1. sınıfta yapılan kızamık aşısına da devam edilmiştir.

ix. Türkiye'deki SSPE olgularının sayısı ile ilgili olarak yapılan araştırmada toplam altmış bir eğitim ve araştırma hastanesi ile üniversite hastanesinden bildirim yapıldığı, bu bildirimlere göre 1995 yılından bu yana tedavi/takip amacıyla hastaneye başvuran SSPE olgularının sayısının 1.131 olduğu belirtilmiştir. Raporda, bu olguların %56'sının kızamık hastalığı geçirdiğinin, %11'inin ise kızamık hastalığı geçirmediğinin bildirildiği, %33'ü ile ilgili bilgiye ulaşılamadığı, yalnızca %29'unda kızamık aşısı yapıldığının bildirildiği ifade edilmiştir.

x. Dokuzuncu ayda uygulanan kızamık aşısının etkinliğinin %80-85 olduğu, Türkiye'deki SSPE olgularının toplumsal bağışıklığın %60 olduğu dönemlerden kaynaklandığı, bu bağlamda önemli olan hususun zamanında aşılanma oranının %95'lerin üzerinde tutulması olduğu ifade edilmiştir. Aşılanma oranının tek dozla bile %100'e yaklaşması hâlinde o toplumda kızamık olgularının çok aza inebileceği, bunun en uygun örneğinin Çin olduğu, aşılanma oranı ülke düzeyinde yüksek olduğu ve salgın oluşturacak, aşısı eksik bir nüfus bulunmadığı için dokuzuncu ay aşılaması ile kızamık olgularının ve buna bağlı SSPE olgularının Çin'de belirgin şekilde azaldığı ifade edilmiştir.

xi. Epidemiyolojik verilerin kızamık aşısının kızamık hastalığına, dolayısıyla SSPE hastalığına karşı koruyucu olduğunu gösterdiği belirtilmiştir.

20. Komisyon tarafından hazırlanan raporda sonuç olarak aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır:

"Sonuç olarak;

1.Ülkemizde, Sağlık Bakanlığı tarafından GBP kapsamında uygulanan tüm aşıların kalite kontrolleri yapılmakta ve üretimden kullanıcıya soğuk zincir sistemi içerisinde ulaştırılmaktadır.

2.Sağlık Bakanlığı kayıtlarına göre kızamık aşısı rutin aşılama programı içerisinde 1998 yılına dek her zaman tek doz uygulanmıştır, bu süre içerisinde iki dozdan tek doza geçildiği bir dönem olmamıştır. 1998 yılında okullarda yaşanan kızamık salgınlarını önlemek amacıyla ilköğretim 1. sınıfta 2. doz uygulaması başlatılmıştır.

3.Ülkemizde geçmişte uygulanmış ve halen uygulanmakta olan kızamık aşılama şemaları başta DSÖ olmak üzere uluslararası uygulamalarla ve bilimsel bulgularla uyumludur.

4.SSPE hastalığı kızamık aşısının değil kızamık hastalığının komplikasyonudur. SSPE olgularından kızamık hastalığı virüsü sorumludur.

5.Ülkemizde aşılanma oranları göz önüne alındığında SSPE insidansının benzer ülkelerden çok farklı olmadığı görülmektedir.

6.Ülkemizde SSPE olguları aşılama oranlarının ve aşı ile elde edilen toplumsal bağışıklığın düşük olduğu dönemlerde gorülen kızamık olgularından kaynaklanmaktadır.

Öneriler;

1.Çocukların rutin aşılanma oranlarını ülke genelinde ve her il düzeyinde arttırmaya yönelik çalışmalar sürdurülmelidir.

2.Aşı konusunda toplumu doğru bilgilendirmeye yönelik halk eğitim çalışmaları yapılmalı, aşı uygulamalarında toplum katılımının sağlanmasına çalışılmalı, aşının güvenli olduğu konusunda bilgilendirme yapılmalı ve bu konuda yazılı ve görsel medya ile işbirliğine gidilmelidir.

3.Kızamık ve SSPE sürveyans ve bildirim sistemi güçlendirilmelidir.

4.İlgili dallardan uzmanların katılımıyla, SSPE olgularının tanı ve tedavi protokollerine yönelik bir komisyon oluşturulmalı, bu komisyonca uygun görülen tedavi giderleri sosyal güvence kapsamında olmalı ve bakım giderleri desteklenmelidir.

5.Konuyla ilgili uzmanlar tarafından bu konularda yapılacak açıklamaların bilimsel gerçekler doğrultusunda ve özenle seçilmiş ifadelerle bilimsel etik ve sorumluluğun gereği olarak yapılması önerilir.

 (...)"

21. Diyarbakır 1. İdare Mahkemesi 25/1/2011 tarihli kararla davanın reddine karar vermiştir. Gerekçenin ilgili kısmı şöyledir:

"(...)

Davada her şeyden önce davacıların çocuklarının davalı idareye bağlı ekiplerce aşılanıp aşılanmadığı ya da aşılama yapıldı ise söz konusu aşılar içerisinde kızamık aşısının bulunup bulunmadığı, başka bir deyişle ortada idarenin bir filinin bulunup bulunmadığı belirlenmelidir. Bu konuda, davalı idarece savunma ekinde sunulan belgelerde Şehitlik Sağlık Ocağınınbila tarih ve sayılı yazılarında davacıların çocuğuna aşı yapıldığına dair kayda rastlanılmadığının belirtildiği, davacı vekili tarafından ise davacıların çocuğuna aşı yapıldığını gösteren herhangi bir bilgi ve belgenin dosyaya sunulmadığı, akrabası [S.T.nin] oğlu [M.J.T.nin] aşı kartıyla aşı yaptırıldığının belirtildiği görülmüştür. Bu açıdan, idareye bağlı ekiplerce davacıların çocuğuna kızamık aşısı yapılmadığı sonucuna ulaşılmış olup ortada idarenin bir fiilinin bulunduğu belirlenememekte, davacı tarafça da idarenin kusurlu fiilinin olduğu ortaya konulamamaktadır.

Söz konusu aşının yapıldığının kabul edilmesi halinde bile aşının bahsi geçen hastalığa sebep olup olmayacağını, başka bir deyişle idarenin fiilinin kusurlu olup olmadığını ortaya koymak gerekmektedir. Davacılar tarafından hastalığın kızamık aşısından kaynaklandığı iddia edilmektedir. SSPE hastalığı kızamık hastalığından sonra ortaya çıkan bir hastalıktır. Davalı idareye bağlı olmayan ve çeşitli üniversitelerde görev yapan akademisyenlerce hazırlanan 05.04.2006 tarihli raporda, SSPE hastalığı kızamık aşısının değil kızamık hastalığının bir komplikasyonu olduğu, SSPE hastalığının yapıldığı iddia edilen aşıdan kaynaklandığı hususu bilimsel olarak kabul edilemiyecek nitelikte olduğu, Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında uygulanan tüm aşıların kalite kontrollerinin yapıldığı ve üretimden kullanıcıya dek soğuk zincir sistemi içerisinde güvenle ulaştırıldığı,bu açıdan aşının kendisinde bir bozukluk olması hususunun da kabul edilemeyecek bir durum olduğu belirtilmiştir.

Aşının iki doz yerine tek doz yapılması hususuna gelince; hem raporun hem de savunma dilekçesinin incelenmesinden kızamık aşısının 1998 yılına kadar tek doz, bu yıldan sonra iki doz yapıldığı görülmektedir.

Bunların dışında, idarece sunulan aşı uygulaması hizmeti, kamu yararının sağlanmasına yönelik hizmetler olup, asıl olarak anne-babalar tarafından çocuklarının aşı takibinin yapılması gerekmektedir. İdarece yapılmış olan bir aşı var ise ancak bu aşının bozuk olması durumunda kusurlu olduğunun, bunun dışında aşı yaptırılıp yaptırılmama açısından ise asıl sorumluluğun ailelerde bulunduğunun kabulü zorunludur. Dava konusu olayda ise eğer bir aşı yapılmış ise bu aşının bozuk olma ihtimalinin bulunmadığı yukarıda açıklanmıştır. Ayrıca yine kızamık aşısı yapılmış olsa bile davacıların çocuklarının kızamık hastalığına yakalanması durumunda bu hususun bahsi geçen kişinin yeterli bağışıklık düzeyine ulaşamamasından kaynaklandığının kabulü gerekeceğinden, bu konuda da idareye atfedilecek bir kusur bulunmamaktadır.

Bütün bu nedenlerle, davacıların çocuklarının davalı idareye bağlı ekiplerce aşılandığının kanıtlanamaması, aşı yapılmış olsa bile SSPE hastalığına yakalanılmasına kızamık aşısının sebep olamayacağı, hastalığa ancak kızamık hastalığı virüsünün neden olabileceği, aşının bozuk olma ihtimalinin bulunmadığı anlaşıldığından, davacıların çocuğunun bahsi geçen hastalığa yakalanması karşısında ortada idareye atfedilebilecek bir kusur bulunmadığından davacılarıntazminat taleplerinin kabulüne olanak bulunmamaktadır."

22. Başvurucular, kararın hukuki gerekçeden yoksun olduğunu belirterek temyiz yoluna başvurmuşlardır. Başvurucular dava dosyasına sundukları tüm delillerin görmezden gelindiğini, konuya ilişkin uzman kişilerin görüşlerinin dikkate alınmadığını, teknik bir konu olan bu husus ile ilgili olarak bilirkişi raporu alınmadan karar verilmesinin hatalı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Başvurucular, bebekken aşı olan ve yedi yaşında yaşamını yitiren oğullarının aşı kartının dosyaya sunulmasının beklenmesinin abesle iştigal olduğunu, kaldı ki davada tartışılması gereken esas meselenin toplumun yaygın olarak aşılanmamış olması olduğunu ifade etmişler; toplumun tüm kesimini aşılamayan, bozuk aşı yapan, eksik doz uygulayan devlet yerine sorumluluğu anne ve babaya yüklemenin hakkaniyete aykırı olduğunu savunmuşlardır.

23. Danıştay Onbeşinci Dairesi 15/5/2014 tarihli kararla ilk derece mahkemesi kararının onanmasına karar vermiştir.

24. Başvurucuların karar düzeltme istemi aynı Dairenin 11/12/2014 tarihli kararıyla reddedilmiştir.

25. Bu karar 22/1/2015 tarihinde başvurucuların vekiline tebliğ edilmiştir.

26. Başvurucular 30/1/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuşlardır.

IV. İLGİLİ HUKUK

A. Ulusal Hukuk

27. 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 1. maddesi şöyledir:

"Memleketin sıhhi şartlarını ıslah ve milletin sıhhatine zarar veren bütün hastalıklar veya sair muzır amillerle mücadele etmek ve müstakbel neslin sıhhatli olarak yetişmesini temin ve halkı tıbbi ve içtimai muavenete mazhar eylemek umumi Devlet hizmetlerindendir."

28. 1593 sayılı Kanun'un 3. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti bütçeleriyle muayyen hatlar dahilinde olarak aşağıda yazılı hizmetleri doğrudan doğruya ifa eder:

 (...)

3 -Memlekete sari ve salgın hastalıkların hulülüne mümanaat.

4 - Dahilde her nevi intani, sari ve salgın hastalıklarla veya çok miktarda vefiatı intaç ettiği görülen sair muzır amillerle mücadele.

 (...)

6 -ilaçları ve bütün zehirli müessir ve uyuşturucu maddelerle yalnız hayvanlar için serumlar ve aşıları murakabe hariç olmak üzere her nevi serum ve aşıları murakabe."

29. 1593 sayılı Kanun’un 57. maddesi şöyledir:

"Kolera, veba (Bübon veya zatürree şekli), lekeli humma, karahumma (hummayi tiroidi) daimi surette basil çıkaran mikrop hamilleri dahi -paratifoit humması veya her nevi gıda maddeleri tesemmümatı, çiçek, difteri (Kuşpalazı)- bütün tevkiatı dahi sari beyin humması (İltihabı sahayai dimağii şevkii müstevli), uyku hastalığı (İltihabı dimağii sari), dizanteri (Basilli ve amipli), lohusa humması (Hummai nifası) ruam, kızıl, şarbon, felci tıfli (İltihabı nuhai kuddamii sincabii haddı tifli), kızamık, cüzam (Miskin), hummai racia ve malta humması hastalıklarından biri zuhur eder veya bunların birinden şüphe edilir veyahut bu hastalıklardan vefiyat vuku bulur veya mevtin bu hastalıklardan biri sebebiyle husule geldiğinden şüphe olunursa aşağıdaki maddelerde zikredilen kimseler vak'ayı haber vermeğe mecburdurlar. Kudurmuş veya kuduz şüpheli bir hayvan tarafından ısırılmaları, kuduza müptela hastaların veya kuduzdan ölenlerin ihbarı da mecburidir."

30. 1593 sayılı Kanun’un 72. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

"57 nci maddede zikredilen hastalıklardan biri zuhur ettiği veya zuhurundan şüphelenildiği takdirde aşağıda gösterilen tedbirler tatbik olunur:

 (...)

2 - Hastalara veya hastalığa maruz bulunanlara serum veya aşı tatbikı.

 (...)"

31. 1593 sayılı Kanun’un 87. maddesi şöyledir:

"Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletince 57 nci maddede zikredilen hastalıkların her birine karşı yapılacak mücadele tedbirlerini ve tathirat ve tephirat ve itlafı haşerat ve hayvanat usullerini ve tathirata tabi binalar ve eşya ve sairenin ne zamanlarda ve ne suretle tephir ve tathir edileceklerini mübeyyin bir nizamname neşrolunur."

32. 1593 sayılı Kanun’un 88. maddesi şöyledir:

"Türkiye dahilinde her fert çiçek aşısı ile mükerrenen aşılanmağa mecburdur. Bu aşının, icrası tarzı ve vesikaların ne suretle ita olunacağı ve aşılarının fennen geri bırakılması icap eden kimseler 87 nci maddede yazılan nizamnamede zikredilir."

33. 1593 sayılı Kanun’un 95. maddesi şöyledir:

"Sari hastalıklara karşı kullanılan her nevi serum ve aşılar Hükümet tarafından ihzar edilir. Hariçten getirilenlerin Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletince tayin olunan vasıf ve şartları haiz olmaları mecburidir. Dahilde beşeri serum ve aşı imali Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletinin müsaadesine ve murakabesine tabidir. Bu müesseselerin vasıfları ve şartları Vekaletçe tayin olunur."

34. 1593 sayılı Kanun’un 280. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti sari ve salgın hastalıklardan korunma, çocuk büyütme ve sıhhi şartlar dairesinde yaşama gibi sıhhi meseleler hakkında halkı tenvir için kitap, levha, risale neşreder, sıhhi propaganda müessesatı yapar ve konferanslar verdirir ve her nevi sinema filimleri gösterir. Bu gibi hizmetler meccanidir. İcabı takdirinde lazım gelen vasıtaları haiz seyyar sıhhi propoganda kolları teşkil olunur."

35. 7/5/1987 tarihli ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun "Temel esaslar" kenar başlıklı 3. maddesinin birinci fıkrasının k bendinin ilgili kısmı şöyledir:

 “Sağlık hizmetleriyle ilgili temel esaslar şunlardır:

 (...)

k) Koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde kullanılan ilaç, aşı, serum ve benzeri biyolojik maddelerin üretiminin ve kalitesinin teşvik ve temini esas olup, her türlü müstahzar, terkip, madde, malzeme, farmakope mamülleri, kozmetikler ve bunların üretiminde kullanılan ham ve yardımcı maddelerin ithal, ihraç, üretim, dağıtım ve tüketiminin, amaç dışı kullanılmak suretiyle fizik ve psişik bağımlılık yapan veya yapma ihtimali bulunan madde, ilaç, aşı, serum ve benzeri biyolojik maddeler ile diğer terkiplerin kontroluna, murakabesine ve bunların yurt içinde ve yurt dışında ücret karşılığı kalite kontrollerini yaptırmaya, özel mevzuata göre ruhsatlandırma, izin ve fiyat verme işlerini yürütmeye Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yetkilidir.

 (...)”

36. 5/1/1961 tarihli ve 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun'un 1. maddesi şöyledir:

"İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde bir hak olarak tanınan sağlık hizmetlerinden faydalanmanın sosyal adalete uygun bir şekilde ifasını sağlamak maksadiyle tababet ve tababetle ilgili hizmetler bu kanun çerçevesinde hazırlanacak bir program dahilinde sosyalleştirilecektir."

37. 224 sayılı Kanun'un 2. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Sosyalleştirme: Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi vatandaşların sağlık hizmetleri için ödedikleri prim ile amme sektörüne ait müesseselerin bütçelerinden ayrılan tahsisat karşılığı herçeşit sağlık hizmetlerinden ücretsiz veya kendisine yapılan masrafın bir kısmına iştirak suretiyle eşit şekilde faydalanmalarıdır.

Sağlık ocağı: Takriben 5000 - 10000 kişinin köyler grubu veya bir kasaba veya şehir ve büyük kasabalardaki mahalle grupları bir sağlık ocağını teşkil eder. Bunların il içinde idari taksimata uyması icabetmez."

38. 224 sayılı Kanun'un 9. maddesi şöyledir:

"Sosyalleştirilmiş sağlık hizmeti teşkilatı: Sağlık evleri sağlık ocakları, sağlık merkezleri ile hastaneleri, çeşitli koruyucu hekimlik teşekkülleri, sağlık hizmeti hususiyet arzeden yerler için kurulmuş sağlık teşekkülleri, sağlık müdürlükleri, bölge hastaneleri, bölge laboratuvarları, sağlık personeli yetiştiren eğitim müesseseleri, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı merkez teşkilatı ve diğer Bakanlık ve kurumlarda Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ile işbirliği yapmak üzere kurulmuş olan dairelerden teşekkül eder."

39. 224 sayılı Kanun'un 10. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Bir sağlık ocağının hizmeti en az bir hekim ve yeter sayıda yardımcı sağlık personelinden teşekkül eden bir ekip tarafından yürütülür. Köylerde bu ekibe yardımcı olarak tesis edilen sağlık evlerinde yardımcı sağlık personeli vazifelendirilir.

Sağlık ocakları ve evleri her türlü koruyucu hekimlik hizmetleri, hastaların muayene ve tedavisi ile, sağlık ocağına kayıtlı şahısların sağlık sicillerini tutmakla mükelleftir. Ocak hekimleri yalnız kendi ocakları içinde adli tabiplik vazifesi görürler."

40. 224 sayılı Kanun'un 11. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği yerlerdeki her ilçede en az bir sağlık ocağı bulunur.

Sağlık merkezlerindeki sağlık personeli, ocaklarda çalışan personelin her türlü koruyucu hekimlik ve tedavi hekimliği hizmetlerinde onlara rehber ve yardımcıdır. Bu hizmetlerden kendi uhdelerine verilenleri de bizzat ifa ederler. Sağlık merkezleri başhekimi kendisine bağlı sağlık ocaklarında çalışan personelin faaliyetlerini de denetler."

41. 224 sayılı Kanun'un 13. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinden faydalanmak istiyen, acil vakalar hariç, evvela sağlık evine veya sağlık ocağına başvururlar. Köylük bölgelerde sağlık ocağı hekimleri tedavi edemedikleri vakaları, güç olması muhakkak bulunan doğumları sağlık merkezine, hastaneye sevki gereken acil vakaları hastaneye yollarlar, Sağlık ocağında hekim bulunmadığı hallerde yardımcı sağlık personeli hastaları -kendi selahiyetleri dahilinde olan müdahaleyi mütaakıp gerekirse- sağlık merkezine veya hastaneye sevkedebilir. Sağlık merkezinde tedavisi mümkün olmıyan hastalar veya mütehassıs müdahalesini icabettiren doğumlar hastanelere veya doğumevlerine sevkedilir."

42. Başvuruya konu olayın meydana geldiği dönemde yürürlükte bulunan 13/12/1983 tarihli ve 181 sayılı mülga Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin 2. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Sağlık Bakanlığının görevleri şunlardır:

a) Herkesin hayatını bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam iyilik hali içinde sürdürmesini sağlamak için fert ve toplum sağlığını korumak ve bu amaçla ülkeyi kapsayan plan ve programlar yapmak, uygulamak ve uygulatmak, her türlü tedbiri almak, gerekli teşkilatı kurmak ve kurdurmak,

b) Bulaşıcı, salgın ve sosyal hastalıklarla savaşarak koruyucu, tedavi edici hekimlik ve rehabilitasyon hizmetlerini yapmak,

c)Ana ve çocuk sağlığının korunması ve aile planlaması hizmetlerini yapmak,

d) İlaç, uyuşturucu ve psikotrop maddelerin üretim ve tüketimini her safhada kontrol ve denetlemek; farmasötik ve tıbbi madde ve müstahzar üreten yerlerin, dağıtım yerlerinin açılış ve çalışmalarını esaslara bağlamak, denetlemek,

e) Gerekli aşı, serum, kan ürünleri ve ilaçların üretimini yapmak, yaptırmak ve gerekirse ithalini sağlamak,

 (...)"

43. 181 sayılı mülga Kanun Hükmünde Kararname'nin 8. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

"Sağlık Bakanlığındaki anahizmet birimleri şunlardır:

a) Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,

 (...)

c) İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü,

 (...)

e) Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü,

 (...)"

44. 181 sayılı mülga Kanun Hükmünde Kararname'nin 9. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

"Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:

a) (Değişik bent: 08/06/1984 - KHK - 210/1 md.) Toplum sağlığını ilgilendiren her türlü koruyucu sağlık hizmetlerinin verilmesini sağlamak, bu hizmetlere halkın katkı ve iştirakini temin etmek,

b) Bulaşıcı, salgın, sosyal ve dejeneratif hastalıklarla mücadele ile aşılama ve bağışıklık hizmetlerini yürütmek,

 (...)

f) Zehirli ve uyuşturucu maddelerle, tıbbi ve hayati müstahzarları, insan sağlığında kullanılan her cins serum ve aşıları, bunların yapıldığı ve satıldığı yerleri denetlemek,

 (...)"

45. 181 sayılı mülga Kanun Hükmünde Kararname'nin 11. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır :

a) Sağlık hizmetlerinde kullanılacak ilaçların imalini, ithalini ve piyasaya arz şekillerini izne bağlamak, ilaçların kaliteli olarak uygun fiyatlarla ve sürekli bir şekilde halka ulaşmasını sağlamak, bu amaçla gerekli kontrolleri yapmak,

 (...)"

46. 181 sayılı mülga Kanun Hükmünde Kararname'nin 13. maddesi şöyledir:

"Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:

a) Ana Çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri ile ilgili hedefleri belirlemek, bu hedefler doğrultusunda çalışma plan ve programları hazırlamak ve uygulamaya koymak,

b) Annenin ve çocuğun beden ve ruh sağlığının korunmasını ve evli kadınların doğum öncesi ve sonraki bakımlarını sağlamak,

c) Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak."

47. 181 sayılı mülga Kanun Hükmünde Kararname'nin 39. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

"Sağlık Bakanlığının bağlı kuruluşları şunlardır:

 (...)

c) Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı."

48. Başvuruya konu olayın meydana geldiği dönemde yürürlükte bulunan 30/12/1940 tarihli ve 3959 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi Teşkiline Dair Kanun'un 1. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletine bağlı, Hıfzıssıhha Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Mektebinden ibaret olmak üzere teşkil edilen (Türkiye Cumhuriyeti Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi) bu kanunda yazılı işleri yapmakla mükelleftir."

49. 3959 sayılı mülga Kanun'un 2. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

"Hıfzıssıhha Enstitüsü Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekilliğince muhtelif ihtisas şubelerine ayrılır.

Bu müessese vekaletçe gösterilecek lüzum üzerine:

A) Halk Hıfzıssıhha şartlarının ıslah ve inkisafına ve her nevi hastalıklarla mücadeleye yarayacak sıhhi ve fenni araştırmaları ve incelemeleri yapmak,

B) Vekaletçe nevileri tayin edilen serum ve aşıları ve sair biyolojik ve kimya maddelerini hazırlamak,

C) Hususi kanunlarına tevfikan yerli veyahut yabancı müstahzarların, serum ve aşılarla sair hayati terkip veya kimyevi maddelerin kontrollerini yapmak,

 (...)

E) Umumi ve içtimai hıfzıssıhhaya ve sair sıhhi mevzulara ait konferanslar tertip etmek ve neşriyat yapmakla mükelleftir."

50. 17/2/1926 tarihli ve 743 sayılı mülga Türk Kanunu Medenisi'nin 262. maddesi şöyledir:

"Çocuk, küçük iken ana ve babasının velayeti altındadır; kanuni sebep olmadıkça, ana ve babadan alınamaz. Hakim, vasi tayinine lüzum görmedikçe hacredilen çocukları dahi, ana ve babanın velayetine tabidirler."

51. 743 sayılı mülga Kanun'un 264. maddesinin ikinci fıkrası şöyledir:

"Çocuk, ana ve babasına riayete mecburdur. Ana ve baba, kudretlerine göre çocuğu yetiştirmekle ve çocuk alil veya aklı zayıf ise haline münasip bir terbiye vermekle mükelleftirler."

52. 743 sayılı mülga Kanun'un 268. maddesi şöyledir:

"Ana ve baba, velayeti icra hakkını haiz oldukları nisbette çocuklarının kanuni mümessilidirler. Bu sıfatla hareketlerinde hakimin reyine ihtiyaçları yoktur."

53. 743 sayılı mülga Kanun'un 272. maddesi şöyledir:

"Ana ve baba, vazifelerini ifa etmedikleri takdirde hakim, çocuğun himayesi için muktazi tedbirleri ittihaz ile mükelleftir."

54. 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 335. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz."

55. 4721 sayılı Kanun'un 339. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar."

56. 4721 sayılı Kanun'un 346. maddesi şöyledir:

"Çocuğun menfaati ve gelişmesi tehlikeye düştüğü takdirde, ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçleri yetmezse hâkim, çocuğun korunması için uygun önlemleri alır."

57. 4721 sayılı Kanun'un 347. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunur veya çocuk manen terk edilmiş hâlde kalırsa hâkim, çocuğu ana ve babadan alarak bir aile yanına veya bir kuruma yerleştirebilir."

58. Sağlık Bakanlığının 19/12/2000 tarihli ve 18679 sayılı Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi'nin "Genişletilmiş Bagışıklama Programı" başlıklı kısmı şöyledir:

"Genişletilmiş Bagışıklama Programı (GBP): Boğmaca, Difteri, Tetanos, Kızamık, Verem, Çocuk Felci (polio) ve Heparit-B hastalıklarının morbidite ve mortalitesini azaltarak, bu hastalıkları kontrol altına almak ve hatta tamamen ortadan kaldırmak amacı ile, hassas yaş gruplarına enfeksiyona yakalanmalarından önce ulaşıp bağışıklanmalarını sağlamak için yapılan aşılama hizmetlerini içerir. Yüksek aşılama oranlarına ulaşarak, bu hastalıkların kontrol altına alınması, 2000'li yıllarda bebek ölümlerinin binde 40'a düşürülmesi hedefine ulaşılmasında önemli bir adım olacaktır.

Temel strateji ise her doğan bebeğin bir yaşına ulaşmadan önce aşı takvimine uygun olarak bağışık kılınmasıdır. Genişletilmiş deyimi, aşısız veya eksik aşılı bebek ve çocukların tespit edildiği anda bağışıklanmasının sağlanması ve bu uygulamanın ülke genelinde her yerde eşit olarak yapılması anlamını vurgulama için kullanılmaktadır."

59. Anılan Genelge'nin "Aşı Takvimi" başlıklı kısmı şöyledir:

"AŞI TAKVİMİ:

1) BİR YAS ALTI (0-11 ay 29 günlük) BEBEKLERE

• 2. Ayın bitiminde ( 8 haftalık ) : BCG

DBT-1

POLİO-1

• 3. Ayın bitiminde ( 12 haftalık ) : DBT-2

POLİO-2

Hepatit B-1

• 4. Ayın bitiminde ( 16 haftalık ) : DBT-3

POLİO-3

Hepatit B-2

• 9. Ayın bitiminde ( 36 haftalık ) : KIZAMIK

Hepatit B-3

2) RAPEL DOZ

• 1,5 yaşında ( 16-24 aylık ) : DBT

(DBT III-OPV III'ten 1 yıl sonra) POLİO

3) OKUL AŞILAMALARl

• İlköğretim 1. sınıfta : BCG

POLİO

KlZAMIK

Td *

* Td : Erişkin Tipi Difteri- Tetanos

• İlköğretim 5. sınıfta : Td

• Lise l. sınıfta : TT (Tetanos)"

60. Anılan Genelge'nin "Aşı Uygulamalarında Genel Prensipler" başlıklı kısmı şöyledir:

"[Aşı Uygulamalarında Genel Prensipler:]

* Sağlık kurumuna herhangi bir nedenle başvuran her bebek, çocuk ve gebenin aşılama durumu kontrol edilmeli, aşı takvimine göre aşılanması gerekenler ve eksik aşı1ılar tespit edilip, aşılamak için her fırsat değerlendirilmelidir.

* Bir daha gelemeyecek ise, bir bebek, çocuk ya da gebe için bir ampul yada şişe aşı açılmalıdır.

* Aşı uygulamalarından önce aşı üzerindeki etiketi ve son kullanma tarihi kontrol edilmeli, etiketi olmayan ya da son kullanma tarihi geçmiş aşılar ve enjektörler kullanılmamalıdır. İlk olarak miadı önce dolacaklar kullanılmalıdır (son kullanma tarihi en yakın olan aşı ilk önce kullanılmalıdır).

* Açılan aşı şişelerine açılış tarih ve saati yazılmalıdır.

* Her aşı için ayrı ve steril bir enjektör kullanılmalıdır.

 (...)

* Ailelere bir sonraki aşı için gelmeleri gereken zaman ve uygulanan aşının gerekliliği ile yan etkileri hakkında bilgi verilerek, mutlaka aşı kartı verilmelidir.

 (...)"

61. Anılan Genelge'nin "Aşı Uygulamalarında Kayıt ve Bildirim Sistemi" başlıklı kısmı şöyledir:

"Aşı uygulamalarının ilgili tüm formlara zamanında, tam ve doğru olarak kaydedilmesi sağlanmalıdır.

* Form 012A (0-59 ay aşı kayıt fişi)

* Form 012B (5 yaş üzeri aşı kayıt fişi)

* Form 006 (Bebek ve çocuk izleme fişi)

* Form 004 (Kişisel sağlık fişi)

* Aşı kartı

* Form 013 (Ay sonunda sağlık ocağı tarafından o ay yapılan aşılar Form 012A dan ve form 012B den, yaş grubuna göre ayrılarak, bu forma geçirilir. Bu form takip eden ayın ilk haftası içinde sağlık müdürlüğüne gönderilir.

 (...)

62. Anılan Genelge'nin "Aşı İhtiyacının Belirlenmesi" başlıklı kısmı şöyledir:

"Aşılar, İl Sağlık Müdürlüklerine 3'er aylık, sağlık ocaklarına aylık dönemler halinde dağıtılır. Bakanlık gönderimleri 1. dönem (Ocak-Şubat-Mart ayları) için Aralık , II. dönem (Nisan-Mayıs-Haziran ayları) için Mart, Ill. Dönem (Temmuz-Ağustos-Eylül ayları) için Haziran ve IV. Dönem (Ekim-Kasım-Aralık ayları) için Eylül aylarında, soğutuculu kamyonlar ile yapılmaktadır.

İhtiyaçlar bu dönem süreleri dikkate alınarak, hesaplanır (...)"

63. Anılan Genelge'nin "Kızamık Hastalığına Yönelik Bağışıklama Çalışmaları" başlıklı kısmı şöyledir:

"Kızamık aşı ile korunabilir hastalıklar içinde en çok görülen ve en çok öldürenidir. Kızamık bulaşıcılığı çok yüksek olan bir hastalıktır. Bu nedenle tek bir kızamık vakası yeterince bağışık olmayan bir toplumda bir salgına neden olabilir ve salgın hızla yayılır.

Kızamık Hastalığını Kontrol Altına Almak İçin Temel Stratejiler:

• Her il ve sağlık ocağı düzeyinde kızamık aşılama oranlarının yükseltilmesi ve devamlılığının sağlanması.

• Aşının etkinliğinin %85 olması dolayısıyla zamanla bağışıklanamamış çocuklar birikmektedir. Hastalığa duyarlı havuz denen bu sayının artması salgın patlama tehlikesini de beraberinde getirmektedir.

• Vakaları ve salgınları önlemenin tek yolu, kızamık 1. ve okul çağı aşılarında yüksek aşılama oranlarına ulaşmaktır. Ülkemizde olduğu gibi, kızamığın endemik olduğu durumlarda ilk olarak aşılanması hedeflenen grup 1 yaş altı bebeklerdir. Bebekleri yüksek oranda aşılama ile; hasta1ığa hassas kişiler daha yavaş ve daha az sayıda birikecek, ayrıca hastalığın ve komplikasyonlarının daha ağır seyrettiği bu yaş grubu kızamığa karşı korunmuş olacaktır.

• Kızamığa duyarlı nüfusun hedef nüfus sayısına ulaştığı durumlar kolayca salgın oluşacak durumlar olarak değerlendirilmektedir. Bu durumda duyarlı nüfusu azaltmaya yönelik olarak ek aşılama aktiviteleri düzenlenir. Bu uygulamalar Genel Müdürlüğümuz bilgisi dahilinde organize edilmelidir.

Ek Aşılama Aktiviteleri:

• Yakalama Aşılaması (Catch Up) : Hastalık bulaş zincirini kırmak, etkenin dolaşımını durdurmak amacıyla uygulanır. Tek dozluk bir kampanya uygulamasıdır. Bulaşın düşükolduğu mevsimlerde, 9 ay ile 14 yaş arası tüm çocuklara, aşılanma durumuna bakılmaksızın aşılama yapılır. Bu uygulamanın 1 hafta ile 1 ay gibi kısa sürede tamamlanması gerekmektedir.

• İzleme Aşılamaları (Follow Up) : Zamanında aşılanamama ya da aşıların %100 koruyuculuğu olmaması nedeniyle hastalığa duyarlı nüfusun artışına dayalı olarak yapılan kampanya uygulamasıdır. Duyarlı nüfusun biriktiği yaş gruplarına, birikme periyotlarına göre 4-5 yılda bir, 1 hafta ile 1 ay içinde uygulanabilmektedir. 5 yaş altı duyarlı nüfus, 1 yılın doğum kohortuna eşitlenince yapılabileceği gibi okul öncesi çağlara periyodik olarak 4 - 5 yılda bir bu kampanya yapılabilir.

• Silme Aşılaması (Mop Up) : Aşı oranı düşük olan bölgelerde, aşı oranını kısa sürede yükseltmek ve virus dolaşımını azaltmak amacıyla uygulanır. 1 hafta gibi kısa sürede, daha önceki aşılanma durumuna bakılmaksızın tüm belirlenmiş duyarlı nüfusa uygulanır.

• Kızamık aşılama çalışmalarında, hastalık yönünden riskli bölgelere (aşılama oranı düşük bölgeler, gecekondu bölgeleri, nüfusun yoğun oldugu bölgeler v.b.) öncelik verilmelidir.

• Aşı oranlarının yükseltilmesine yönelik çalışmalar GBP'nin bir parçası olarak ele alınmalıdır.

• Hastalık sürveyansının güçlendirilmesi sağlanmalıdır.

 (...)"

64. Anılan Genelge'nin "Soğuk Zincir" başlıklı kısmı şöyledir:

"Soğuk zincir, bir aşının etkinliğini üretiminden kişiye verilene kadar koruyan ve ihtiyacı olanlara yeterli miktarda etkin aşının ulaşmasını sağlayan insan ve malzemeden oluşan sistemdir. Zamanında ve istenilen miktarda aşı temin edilemezse aşı uygulamaları aksayacaktır. Kullanılan aşılar etkin değilse de, %100 aşılama oranlarına ulaşılsa bile, bağışık bir toplum oluşturma açısından hiçbir yarar sağlamayacaktır. Bu nedenle soğuk zincir GBP'nin can alıcı komponentlerinden biri olarak büyük önem taşımaktadır.

Bilindiği gibi tüm aşılar sıcaklığa hassastır, aynca BCG ve Kızamık aşıları güneş ışığı gibi ultraviyole ışınına da hassastır. Aşıları tahrip eden, ısının kümülatif etkisidir. Yani bir kerede çok yüksek (30-35 derece üzeri) sıcaklığa maruziyet kadar, bir çok kereler daha az sıcaklıklara (10-30 derece arası) maruziyet de aşıyı aynı derecede bozabilir. Bir kez aşının etkinliği kaybolur ya da azalırsa, aşılar eski haline döndürülemez, bu yüzden soğuk zincir süreklilik gerektirir. Öte yandan bazı aşılar dondurulabilirken (Polio, Kızamık, BCG); DBT, TT, DT, Td ve Hepatit B aşılarının hiçbir zaman donmaması gerekir. Bu aşılar donduğu taktirde aşı materyali özelliğini yitirmekte, geri dönmeyecek şekilde bozunuma uğrayarak, çökeller oluşturmaktadır. Bazı donma durumlarında şiddetli çalkalamalarla yine homojene yakın bulanıklık meydana gelebilmekte ve sanki donmamış izlenimi verebilmektedir. Bunun önüne geçebilmek için soğutucu ve dolapların belirlenmiş süreler dahilinde mutlaka izlenmeleri, olanak var ise elektronik olarak kaydedilmeleri yerinde olacaktır.

İl düzeyinde soğuk zincir uygulamaları aşağıdaki kurallara göre düzenlenir:

• Her Sağlık Müdürlüğünde, il aşı ve soğuk zincir malzemesi ihtiyacının belirlenmesi, aşıların soğuk zincire uygun olarak merkezden temini, il deposunda saklanması ve perifere dağıtılmasından sorumlu, bir "İl Soğuk Zincir Sorumlusu" ve yardımcısı olmalıdır.

• Aşıların dağıtımında ve kullanımında son kullanma tarihleri mutlaka göz önüne alınarak, miadı önce dolacak aşıların önce kullanımı sağlanmalı ve miadı dolmuş ya da kullanım süresi dolmuş olanlar vakit geçirilmeden imha edilmelidir.

• Gönderilen aşılar farklı firmalar tarafından imal edildiğinden uygulama dozları için mutlaka prospektüslerine bakılmalıdır.

• Her sağlık ocağında aşılar buzdolabında saklanmalı, buzdolabından sorumlu biri asil, biri yedek olmak üzere iki kişi belirlenmelidir. Soğuk zincir sorumluları Sağlık Memuru, Hemşire ya da Ebe olmalıdır.

• Buzdolaplarında mutlaka bir termometre olmalı, bozulan veya kırılanın yerine hemen yenisi konulmalı ve buzdolabının sıcaklığı +2 ila +8 dereceler arasında korunmalıdır. Özellikle +4 derecede kalması sağlanmalıdır.

• Buzdolabının kapısına bir sıcaklık izlem çizelgesi yapıştırılarak, dolabın sıcaklığı sabah ve akşam bu çizelgeye kaydedilmelidir. Sıcaklık izlem çizelgesinin altında soğuk zincir sorumlusu ve yedeğinin adı soyadı bulunmalıdır.

• Aşıların saklandığı buzdolabı aşırı soğuk ve sıcaktan korunacak, muhafazalı uygun bir odaya yerleştirilecektir. Buzdolabı gölge bir yerde, kışın ısıtılan odalardan birinde, duvardan 10-15 cm uzaklıkta düz bir zemine yerleştirilmelidir.

• Uzun tatillerde ve elektrik kesintilerinde, il ve sağlık ocağı düzeyinde soğuk zincir sorumluları dolap ısısını kontrol ederek gereken önlemleri almalıdırlar.

• Merkezden illere 3 ayda bir yapılan aşı sevkinde kullanılan soğutuculu (frigorifik) kamyonların soğutucu üniteleri ilde bulunduğu süre içerisinde elektrikle çalıştırılmalı bunun için de kamyonun park edeceği yere sanayi cereyanı = 380 volt trifaze elektrik hattı çekilmiş olmalıdır.

• Ankara merkez depodan kurye ile sevk yapılması gereken hallerde, yalnızca uzun ömürlü aşı nakil kabı kullanılmalıdır.

• İllerden sağlık ocaklarına aylık olarak yapılan aşı sevklerinde 4 saate kadar olan mesafelere askılı tip aşı nakil kabı kullanılabilir.

• Çok acil durumlarda ya da nakil kabı yetmediğinde uzun ömürlü nakil kabı niteliğinde poliüretan ya da strafordan (köpük vb.) üretilmiş izolasyonlu özel aşı kapları, yeterli buz aküsü desteği ile aşı naklinde kullanılabilirler.

• Her yıl tekrarlanmak üzere ilin soğuk zincir malzemesi mevcudu, periyodik bakım ve tamir gerektirenler ile yeni malzeme ihtiyacı belirlenmeli, onarımı veya temini sağlanmalıdır.

 (...)"

65. Anılan Genelge'de soğuk zincir ile ilgili olarak ayrıca aşıların buzdolabına doğru olarak yerleştirilmesine ilişkin çeşitli hükümler mevcuttur. Keza Genelge'de Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında çalışan personelin görev ve sorumluluğuna ilişkin de çeşitli hükümler bulunmaktadır.

B. Uluslararası Hukuk

66. Türkiye tarafından 14/10/1990 tarihinde imzalanan ve 27/1/1995 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 20/11/1989 tarihli Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin 3. maddesi şöyledir:

 “(1) Kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşüncedir.

(2) Taraf Devletler, çocuğun ana–babasının, vasilerinin ya da kendisinden hukuken sorumlu olan diğer kişilerin hak ve ödevlerini de gözönünde tutarak, esenliği için gerekli bakım ve korumayı sağlamayı üstlenirler ve bu amaçla tüm uygun yasal ve idari önlemleri alırlar.

 (3) Taraf Devletler, çocukların bakımı veya korunmasından sorumlu kurumların, hizmet ve faaliyetlerin özellikle güvenlik, sağlık, personel sayısı ve uygunluğu ve yönetimin yeterliliği açısından, yetkili makamlarca konulan ölçülere uymalarını taahhüt ederler.”

67. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 24. maddesi şöyledir:

" 1. Taraf Devletler, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kuruluşlardan yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, hiçbir çocuğun bu tür tıbbi bakım hizmetlerinden yararlanma hakkından yoksun bırakılmamasını güvence altına almak için çaba gösterirler.

2. Taraf Devletler, bu hakkın tam olarak uygulanmasını takip ederler ve özellikle:

a) Bebek ve çocuk ölüm oranlarının düşürülmesi;

b) Bütün çocuklara gerekli tıbbi yardımın ve tıbbi bakımın; temel sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine önem verilerek sağlanması;

c) Temel sağlık hizmetleri çerçevesinde ve başka olanakların yanısıra, kolayca bulunabilen tekniklerin kullanılması ve besleyici yiyecekler ve temiz içme suyu sağlanması yoluyla ve çevre kirlenmesinin tehlike ve zararlarını gözönüne alarak, hastalık ve yetersiz beslenmeye karşı mücadele edilmesi;

d) Anneye doğum öncesi ve sonrası uygun bakımın sağlanması:

e) Bütün toplum kesimlerinin özellikle ana-babalar ve çocukların, çocuk sağlığı ve beslenmesi, anne sütü ile beslenmenin yararları, toplum ve çevre sağlığı ve kazaların önlenmesi konusunda temel bilgileri elde etmeleri ve bu bilgileri kullanmalarına yardımcı olunması;

f) Koruyucu sağlık bakımlarının, ana-babaya rehberliğini, aile plânlaması eğitimi ve hizmetlerinin geliştirilmesi; amaçlarıyla uygun önlemleri alırlar.

3. Taraf Devletler, çocukların sağlığı için zararlı geleneksel uygulamaların kaldırılması amacıyla uygun ve etkili her türlü önlemi alırlar.

4. Taraf Devletler, bu maddede tanınan hakkın tam olarak gerçekleştirilmesini tedricen sağlamak amacıyla uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi ve teşviki konusunda karşılıklı olarak söz verirler. Bu konuda gelişmekte olan ülkelerin gereksinimleri özellikle gözönünde tutulur."

68. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) "Yaşam hakkı" kenar başlıklı 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının ilgili kısmışöyledir:

"Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur(...)"

69. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) göre yaşam hakkının devlete yüklediği pozitif yükümlülükler -ister özel hastane ister devlet hastanesi olsun- hastaların yaşamlarının korunmasını teminat altına alma zorunluluğu getiren düzenleyici bir çerçeve oluşturulmasını gerekli kılar (Asiye Genç/Türkiye, B. No: 24109/07, 27/1/2015, § 67).

70. Yaşam hakkı kapsamındaki pozitif yükümlülükler ayrıca -ister özel hastane ister devlet hastanesi olsun- sağlık çalışanlarının sorumluluğu altında yaşamını yitiren bir kişinin ölüm nedeninin belirlenmesine ve gerektiği takdirde sağlık çalışanlarının eylemlerinden dolayı sorumlu tutulmalarına imkân tanıyan etkin ve bağımsız bir yargı sistemi kurmayı gerektirir (Mehmet Şentürk ve Bekir Şentürk/Türkiye, B. No: 13423/09, 9/4/2013, § 81).

71. AİHM, sağlık hizmeti alanındaki kamusal kaynakların tahsisi gibi meselelerde taraf devletlerin yetkili makamlarının AİHM'e göre daha elverişli konumda olduğunu belirtmektedir (Lopes De Sousa Fernandes/Portekiz [BD], B. No: 56080/13, 19/12/2017, § 175).

V. İNCELEME VE GEREKÇE

72. Mahkemenin 11/10/2018 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Yaşam Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucuların İddiaları

73. Başvurucular, oğulları M.I.ya 2002 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen aşı kampanyasında tek doz kızamık aşısı yapılmış olmasına rağmen oğullarının bundan yaklaşık bir buçuk yıl sonra kızamık hastalığına yakalandığını, akabinde de bu hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan SSPE hastalığına yakalanarak yaşamını yitirdiğini ileri sürmüşlerdir. Başvurucular aşılama kampanyasında bozuk aşı kullanılması, kızamık aşısının tek doz olarak yapılması, toplumun tüm kesiminin yaygın bir aşılama kampanyasına tabi tutulmaması ve aşılama kampanyasının soğuk zincir kuralına uygun şekilde yürütülmemesi nedenleriyle oğullarının SSPE'ye yakalanarak hayatını kaybettiğini, somut olayda aşılama kampanyasının kötü bir şekilde yürütüldüğünün açık olduğunu iddia etmiş; bu iddialarla oğullarının yaşamının korunamadığını ileri sürmüşlerdir.

74. Başvurucular; önleyici ve koruyucu sağlık hizmetlerinin belli bir dönem kötü yürütüldüğünü, bu sebeple Anayasa'nın 56. maddesinin ihlal edildiğini iddia etmişlerdir.

75. Başvurucular; yaşam hakkının usul boyutunun meydana gelen ölüm olayının etkili bir şekilde soruşturulmasını gerektirdiğini, somut olayda Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğünden Diyarbakır'da 2001-2002 yıllarında tek doz kızamık aşısı yapılması kararını alan idari yetkililerinin isimlerinin istenmesine rağmen bu kişilerin isimlerinin kendilerine verilmediğini, bu sebeple sorumlular hakkında suç duyurusunda bulunamadıklarını ileri sürmüşlerdir. Başvurucular, açtıkları tam yargı davasında bilirkişi incelemesinin yapılmamış olmasının da yargılamanın etkin bir şekilde yürütülmediğini gösterdiğini iddia etmişlerdir. Başvurucular, onama kararını veren Danıştay Onbeşinci Dairesinin karar düzeltme istemi yönünden de karar verdiğini ifade etmişlerdir. Başvurucular, bu sebeplerle yaşam hakkının usul yönünün ve etkili başvuru hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

76. Başvurucular; aşılama kampanyasının nasıl yürütüldüğü, SSPE hastalığından ölen kişilerin sayısının neden bu kadar fazla olduğu ve toplumun tümüne aşı yapılıp yapılmadığı hususlarını derece mahkemelerinin açıklayamadığını, Danıştay kararlarının da genel geçer ifadelerle hazırlanmış olduğunu, bu sebeplerle gerekçeli karar hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

2. Değerlendirme

77. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvuru formu ve ekleri bir bütün olarak incelendiğinde başvurucuların temel olarak oğulları M.I.nın yaşamının korunamamasından ve idari yargıda açtıkları tam yargı davasının etkili bir şekilde yürütülmemesinden şikâyet ettikleri anlaşılmıştır. Bu nedenle başvurucuların bu başlık altında ileri sürdükleri tüm iddialarının Anayasa'nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

78. Anayasa’nın "Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı" kenar başlıklı 17. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

 “Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.”

79. Anayasa’nın 5. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

 “Devletin temel amaç ve görevleri, (...) kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.”

a. Kabul Edilebilirlik Yönünden

80. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan yaşam hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. Esas Yönünden

i. Genel İlkeler

81. Kişinin yaşam hakkı ile maddi ve manevi varlığını koruma hakkı birbiriyle sıkı bağlantıları olan devredilmez ve vazgeçilmez haklardan olup devletin bu konuda pozitif ve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletin negatif bir yükümlülük olarak yetki alanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme,bunun yanı sıra pozitif bir yükümlülük olarak yine yetki alanında bulunan tüm bireylerin yaşam hakkını gerek kamusal makamların gerek diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, §§ 50, 51).

82. Söz konusu pozitif yükümlülük sağlık alanında yürütülen faaliyetleri de kapsamaktadır. Nitekim Anayasa’nın 56. maddesinde herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, devletin “herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak (…) amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini” düzenleyeceği, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak ve onları denetleyerek yerine getireceği kurala bağlanmıştır (İlker Başer ve diğerleri, B. No: 2013/1943, 9/9/2015, § 44).

83. Yaşam hakkı kapsamındaki pozitif yükümlülüklere göre devletin öncelikle, yaşamı tehlikeye girebilecek kişilerin yaşamını korumak için yeterli yasal ve idari bir çerçeve oluşturması gerekmektedir.

84. Devlet, bireylerin yaşam hakkı ile maddi ve manevi varlıklarını koruma hakkı kapsamında -ister kamu isterse özel sağlık kuruluşları tarafından yerine getirilsin- sağlık hizmetlerini, hastaların yaşamları ile maddi ve manevi varlıklarının korunmasına yönelik gerekli tedbirlerin alınabilmesini sağlayacak şekilde düzenlemek zorundadır (Nail Artuç, B. No: 2013/2839, 3/4/2014, § 35).

85. Devletin sorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında gerçekleşen ölüm olaylarında Anayasa’nın 17. maddesi devlete, yaşam hakkını korumak için oluşturulan yasal ve idari çerçevenin gereği gibi uygulanmasını, bu hakka yönelik ihlallerin durdurulup cezalandırılmasını sağlayacak etkili idari ve yargısal tedbirleri alma görevi yüklemektedir. Bu yükümlülük -kamusal olsun veya olmasın- yaşam hakkının tehlikeye girebileceği her türlü faaliyet bakımından geçerlidir (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 52).

86. Yaşam hakkının ihlaline kasten sebebiyet verilmemiş ise etkili bir yargısal sistem kurma yönündeki pozitif yükümlülük her olayda mutlaka ceza davası açılmasını gerektirmez. Bu durumlarda mağdurlara hukuki, idari hatta disiplinle ilgili hukuk yollarının açık olması yeterli olabilir (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 59; Nail Artuç, § 37).

87. Mağdurların kendi inisiyatifleri ile başvurabilecekleri tazminat yollarının sadece hukuken mevcut bulunması yeterli olmayıp bu yolların uygulamada da etkili olmasıgerekir. Bir başvuru yolunun ancak hak ihlalini önleyebilmesi, devam etmekteyse sonlandırabilmesi veya sona ermiş bir hak ihlalini karara bağlayabilmesi ve bunun için uygun bir giderim sunabilmesi hâlinde etkililiğinden söz etmek mümkün olabilir (Tahir Canan, § 26; Filiz Aka, B. No: 2013/8365, 10/6/2015, § 39).

88. Yaşam hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın ileri sürüldüğü tazminat ve tam yargı davalarında, derece mahkemelerinin Anayasa’nın 17. maddesinin gerektirdiği özende bir inceleme yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. Bununla birlikte söz konusu özen yükümlülüğü, yaşam hakkı ile ilgili her davada mutlaka mağdurlar lehine bir sonuca varılmasını garanti altına almamaktadır (Aysun Okumuş ve Aytekin Okumuş, B. No: 2013/4086, 20/4/2016, § 73).

ii. İlkelerin Olaya Uygulanması

89. Somut olayda başvurucular, oğulları M.I.nın SSPE hastalığına yakalanarak yaşamını yitirmesi üzerine idare aleyhine açtıkları tam yargı davasının reddedilmesinden sonra yaşam hakkının ihlal edildiği iddiasıyla bireysel başvuruda bulunmuşlardır. Başvurucular, SSPE hastalığına kızamık aşısının neden olduğu yönünde bir iddia ileri sürmemişlerdir. Başvurucular gerek derece mahkemelerine sundukları dilekçelerde gerekse bireysel başvuru formunda oğullarına kızamık aşısı yaptırdıkları hâlde bu aşının yeterli dozda ve uygun koşullarda yapılmaması nedeniyle önleyici etki gösteremediğini ileri sürmüşlerdir. Başvurucular ayrıca kızamık aşısının ülke genelinde yaygın olarak yapılmamış olmasından şikâyet etmişlerdir.

90. Başvurucular, Diyarbakır'da 2001-2002 yıllarında tek doz kızamık aşısı yapılması kararını alan idari yetkililerinin isimlerinin kendilerine verilmemesi nedeniyle bu kişiler hakkında suç duyurusunda bulunamadıklarından da şikâyet etmişlerdir. Başvuru formu ve ekleri bu şikâyet kapsamında incelendiğinde başvurucuların 15/11/2006 tarihinde Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğüne bir dilekçe sunarak diğer bazı bilgi ve belgenin yanı sıra 2001-2002 yıllarında Diyarbakır'da gerçekleştirilen tek doz kızamık aşısı uygulaması kararını alan idari yetkililerinin isim, soy isim ve adres bilgilerinin hukuki başvuruda kullanılmak üzere kendilerine verilmesi talebinde bulunduğu, Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğünün ise il müdürlüklerinin rutin aşı takvimini değiştirme yetkisinin olmadığını, 2001-2002 yıllarında ilköğretim birinci sınıfta ikinci doz aşı uygulamasına devam edildiğini başvuruculara bildirdiği görülmektedir. Başvuru formu ve eklerinde başvurucuların yaşadığı üzüntü verici olayın kasti bir tutumdan kaynaklandığını gösteren herhangi bir bilgi ve belge bulunmamaktadır. Olayın meydana geldiği koşullar da bu bağlamda herhangi bir şüphe uyandırmamaktadır. Dolayısıyla Anayasa’nın 17. maddesi kapsamındaki etkili yargısal sistem kurma yönündeki pozitif yükümlülüğün somut olayda mutlaka ceza soruşturmasını gerekli kıldığı söylenemez. Etkili yargısal sistem kurma yönündeki pozitif yükümlülük, somut olayda mağdurlara idare mahkemeleri önünde açabilecekleri bir tam yargı davası yolunun sağlanması ile yerine getirilmiş sayılabilir. Bu sebeple başvuruya konu olay hakkında herhangi bir ceza soruşturması yürütülmemesinin Anayasa'nın 17. maddesi bağlamında sorun teşkil etmediği değerlendirilmiş ve mevcut başvuruda asıl olarak hem idarenin mesuliyetini saptayabilecek hem de gerektiği takdirde zararın ödenmesini sağlayabilecek olan tam yargı davası sürecinin incelenmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.

91. Somut olayda öncelikle başvurucuların oğulları M.I.ya idare tarafından kızamık aşısı yapılıp yapılmadığının açıklığa kavuşturulması gerekir. Zira aşının uygun koşullarda yapılmadığı iddiası, M.I.ya aşı yapılıp yapılmadığı hususu ile doğrudan bağlantılıdır.

92. Başvurucular bireysel başvuru formunda Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen aşı kampanyası sırasında oğullarına kızamık aşısı yaptırdıklarını belirtmişlerdir. Keza başvurucular, oğullarına kızamık aşısını yaptırdıkları iddiasını derece mahkemeleri önünde de dile getirmişlerdir. Başvurucuların bu iddiası ile ilgili olarak derece mahkemeleri ise başvurucuların bağlı oldukları Şehitlik Sağlık Ocağı kayıtlarında M.I.ya aşı yapıldığına dair herhangi bir bilgiye rastlanmamasını ve M.I.ya aşı yapıldığını gösteren herhangi bir bilgi ve belgenin başvurucular tarafından dava dosyasına sunulmamış olmasını dikkate alarak M.I.ya kızamık aşısı yapılmadığı sonucuna ulaşmıştır.

93. Bu durumda koruyucu sağlık hizmetlerinin yürütüldüğü sırada tutulması gereken kayıtlara ilişkin iç hukukta ne gibi düzenlemeler olduğunun açıklanması ve derece mahkemelerince verilen kararların bu kapsamda değerlendirilmesi yerinde olacaktır.

94. 224 sayılı Kanun'un 10. maddesinin ikinci fıkrasında; sağlık ocakları ve evlerinin her türlü koruyucu hekimlik hizmetlerini, hastaların muayene ve tedavisi ile sağlık ocağına kayıtlı şahısların sağlık sicillerini tutmakla mükellef olduğu belirtilmiştir (bkz. § 39). Keza Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi'nin "Aşı Uygulamalarında Kayıt ve Bildirim Sistemi" başlıklı kısmında aşı uygulamalarının ilgili tüm formlara zamanında, tam ve doğru olarak kaydedilmesinin sağlanması gerektiği ifade edilmiş ve hangi forma hangi bilgilerin kaydedileceği ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Anılan genelgede ayrıca ailelere mutlaka aşı kartı verilmesi gerektiği ifade edilmiştir (bkz. §§ 60, 61).

95. Başvurucular, yukarıda açıklanan aşı kayıt sisteminin yetersiz olduğu yahut bu sistemin uygulamada etkili bir şekilde işlemediği yönünde bir iddia ileri sürmemişlerdir. Başvuru formu ve eklerinde söz konusu sistemin uygulamada etkili bir şekilde işlemediğine işaret eden herhangi bir veri de tespit edilememiştir. Aksine başvurucular tarafından akrabaları M.J.T.ye ait aşı kartının derece mahkemelerine ibraz edilmesi hususunun (bkz. § 16) bu kayıt ve bildirim sisteminin uygulamada etkili bir şekilde işlediğine işaret eder mahiyette olduğu değerlendirilmiştir.

96. Derece mahkemelerinin olaylara ilişkin tespitleri Anayasa Mahkemesi açısından bağlayıcı olmamakla birlikte Anayasa Mahkemesinin derece mahkemelerinin tespitlerinden farklı bir tespitte bulunabilmesi için bu hususta ikna edici unsurların mevcut olması gerekmektedir. Derece mahkemeleri, dava dosyasında bulunan bilgi ve belgeleri dikkate alarak M.I.ya kızamık aşısı yapılmadığı sonucuna ulaşmıştır. Derece mahkemeleri bu sonuca ulaşırken M.I.ya aşı yapıldığına dair herhangi bir kayda rastlanmadığını belirten Şehitlik Sağlık Ocağı yazısına ve başvurucuların M.I.ya aşı yapıldığını gösteren herhangi bir bilgi ve belgeyi dava dosyasına sunmamış olmasına dayanmıştır. Başvuru formu ve ekleri bir bütün olarak ele alındığında derece mahkemeleri kararlarının dosyada bulunan delillerle açıkça çelişecek biçimde verildiğinden söz edilemeyeceği değerlendirilmiştir. Bu durumda somut olayda derece mahkemelerinin M.I.ya aşı yapılmadığı yönündeki tespitinden ayrılmayı gerektirecek ikna edici bir nedenin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

97. M.I.ya kızamık aşısı yapıldığının kanıtlanamadığı dikkate alındığında kızamık aşılarının uygun koşullarda yapılıp yapılmadığının ve aşı uygulamasında soğuk zincir kuralına uyulup uyulmadığının ayrıca incelenmesinin gerekli olmadığı değerlendirilmiştir.

98. Somut olayda, kızamık aşılarının yeterli dozda yapılmadığı yönündeki iddiaya da değinmek gerekir. Başvurucular bu iddiayı oğullarına uygulandığını ifade ettikleri kızamık aşısının dozajının yetersiz olduğu hususu ile bağlantılı olarak ileri sürmemişlerdir. Başvurucular, kızamık aşısının yeterli dozda yapılmadığı yönündeki iddiayı Türkiye'deki kızamık aşılarının belli bir dönem çift doz yerine tek doz olarak yapılması hususu ile bağlantılı olarak ileri sürmüşlerdir. Bu husus ile ilgili olarak başvurucuların oğullarının hayatta olduğu dönemde Türkiye'de çift doz uygulamasına geçildiğini ve ilk dozun çocuk dokuz aylıkken, ikinci dozun ise çocuk ilkokul birinci sınıfta iken yapılması gerektiğinin karara bağlandığını ancak başvurucuların oğullarının ikinci dozun yapıldığı döneme gelmeden önce kızamık hastalığına, ardından da SSPE hastalığına yakalandığını belirtmek gerekir. Dolayısıyla bu aşamada söz konusu iddianın üzerinde daha fazla durulmasının gerekli olmadığı değerlendirilmiştir. Bununla birlikte Türkiye'deki kızamık aşılarının 1998 yılına kadar çift doz yerine tek doz olarak yapılması hususuna, kızamık aşısının ülke genelinde yaygın olarak yapılmadığı yönündeki iddia incelenirken yine değinilecektir.

99. Başvuru konusu olayda, kızamık aşısının ülke genelinde yaygın bir şekilde yapılmadığı yönündeki iddianın ayrıca incelenmesi gerekir. Çünkü başvurucuların bu iddiası, kızamık aşısının kendi çocuklarına yapılıp yapılmadığı hususundan bağımsız olarak incelenebilir niteliktedir. Başvurucular kızamık aşısının ülke genelinde yaygın olarak yapılması hâlinde SSPE hastalığına yakalanma oranının oldukça düşeceğini, kızamık aşısının ülke genelinde yaygın şekilde yapılarak toplumun bağışıklığının yükseltilmesi hâlinde oğulları M.I.nın kızamık hastalığına, dolayısıyla SSPE hastalığına yakalanmayacağını ileri sürmüşlerdir.

100. Koruyucu sağlık hizmetlerinin etkili ve verimli bir şekilde organize edilmesi ve bireylere sunulması konusunda devletin belli ölçüde pozitif yükümlülüklerinin bulunduğu açıktır. Devletin öncelikle bulaşıcı bir hastalığın görülmesi hâlinde bu durumu tespit etmeye elverişli bir sistem kurması ve bu vakanın bir salgına dönüşmemesi için gerekli olan önlemleri alması gerekir.

101. Hastalığın ihbarı ve bildirimi sisteminde gerek kamusal makamların gerekse anne ve babanın oldukça hassas davranması gerekir. Anne ve babaların bulaşıcı bir hastalığa yakalanan yahut yakalandığından şüphelendikleri çocuklarını derhâl sağlık kuruluşlarına ulaştırması, sağlık kuruluşlarındaki görevlilerin de söz konu vakayı değerlendirerek gerekli önlemleri alması gerekir.

102. Gerekli önlemlerin alınması noktasında devletin yüksek aşılama oranlarına ulaşarak toplumun bağışıklığını güçlendirmesi önemlidir. Devletin normal dönemlerde yüksek aşılama oranlarına ulaşması ve toplumun bağışıklığını güçlendirmesi yönünde pozitif yükümlülükleri bulunmakla birlikte bu pozitif yükümlülüklerin kapsamının bulaşıcı hastalığa ilişkin bir vakanın görülmesi ve/veya bu durumun bir salgına işaret etmesi hâlinde dahageniş olacağı da muhakkaktır.

103. Bulaşıcı hastalıklarla mücadele kapsamında önemli hükümler içeren 1593 sayılıKanun yürürlüktedir. Bu Kanun'un 88. maddesinde çiçek aşısı mecburi bir aşı olarak öngörülmüştür. Bunun yanı sıra 1593 sayılı Kanun’un 57. maddesinde kızamık hastalığı da dâhil olmak üzere belirli hastalık türleri sayılmış, 72. maddesinde ise 57. maddede zikredilen hastalıklardan birinin ortaya çıkması veya ortaya çıkmasından şüphe edilmesi durumunda bir kısım tedbirlere başvurulacağı belirtilmiş ve söz konusu tedbirler arasında hastalara veya hastalığa maruz bulunanlara serum veya aşı uygulanması şeklindeki tedbire de yer verilmiştir (bkz. §§ 27-34). Başvuruya konu olayların meydana geldiği dönemde yürürlükte bulunan Genelge'de ise bebeklik dönemini de kapsayacak şekilde belirli yaş grupları için çeşitli periyotlar dâhilinde bazı aşıların uygulanmasına ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir (Halime Sare Aysal [GK], B. No: 2013/1789, 11/11/2015, §§ 71, 72).

104. Kızamık aşısının ülke genelinde yaygın bir şekilde yapılmadığı yönündeki iddia ile ilgili olarak SSPE Bilimsel İnceleme Komisyonu raporundaki verilere değinmek yerinde olacaktır. Başvurucular, bireysel başvuru formunda anılan rapora yönelik herhangi bir iddia ve itiraz ileri sürmemişlerdir. Başvuru formu ve eklerinde, çeşitli üniversitelerde görev yapan akademisyenlerce hazırlanan söz konusu raporun objektifliğinin ve/veya yeterliğinin sorgulanmasına neden olabilecek ikna edici bir veri de tespit edilememiştir. Dolayısıyla kızamık aşısının ülke genelinde yaygın bir şekilde yapılmadığı yönündeki iddia değerlendirilirken bu rapordaki verilerden yararlanılmasında herhangi bir sakınca olmadığı kanaatine varılmıştır.

105. Derece mahkemelerince hükme esas alınan SSPE Bilimsel İnceleme Komisyonu raporunda, kızamık hastalığından ve hastalığın yol açtığı komplikasyonlardan korunmanın tek yolunun duyarlı nüfusun yaygın ve etkin aşılanması ile toplumun bağışıklığının yükseltilmesi olduğu ifade edilmiştir. Raporda; Türkiye'de 1970 yılında başlatılan rutin kızamık aşı uygulamasının Dünya Sağlık Örgütü ve Bağışıklama Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda 1970 yılından 1998 yılına kadar tek doz olarak sürdürüldüğü, aşılanma oranının 1987 yılından bu yana giderek artış gösterdiği, bu oranın 1987-1990 yılları arasında %60,7'ye, 1991-1994 yılları arasında %73,7'ye, 1995-1998 yıllarında ise %76'ya ulaştığı belirtilmiştir. Raporda, başvurucuların oğullarının dünyaya geldiği 2000 yılının da aralarında bulunduğu 1999-2002 döneminde %81,7 aşılama oranına ulaşıldığı ifade edilmiştir. Raporda ayrıca 2003-2005 yılları arasında gerçekleştirilen kızamık aşı günleri kapsamında 15 yaş altı 18,5 milyon çocuğa aşı yapıldığı belirtilmiştir.

106. Söz konusu veriler dikkate alındığında başvurucuların oğulları M.I.nın dünyaya geldiği dönemde kızamık hastalığının eliminasyonu tam olarak gerçekleştirilememiş ise de kızamık hastalığının eliminasyonu için sürekli olarak artan aşılama oranlarına ulaşıldığı ve bu kapsamda rutin aşılamaların yanı sıra çeşitli aşı kampanyaları yürütüldüğü görülmektedir. İhtiyaçların öncelik sıralamasının belirlenmesinde ve kamusal kaynakların hangi sağlık hizmetine ne kadar tahsis edileceği hususunda idari makamların daha elverişli konumda oldukları dikkate alındığında somut olayda anılan dönemde kızamık hastalığının tamamen yok edilememiş olmasında yetkili makamlara bir sorumluluk atfedilemeyeceği değerlendirilmiştir. Başvuru formu ve eklerinde, başvurucuların yaşadığı bölgede başvuruya konu olayın meydana geldiği dönemde rutin aşılamaların yanı sıra ek bazı önlemlerin alınmasını gerektirebilecek bir durumun olduğuna ve bu hususta o dönemde yetkili olan kamu makamlarına bildirimde bulunulduğuna ilişkin bir kayıt da mevcut değildir. Başvurucular da olayların meydana geldiği dönemde -M.I. henüz kızamık hastalığına yakalanmamış iken- yakın çevrelerinde kızamık hastalığı görülmesi üzerine yetkili kamu makamlarına durumu bildirdiklerini yahut kamu makamlarının durumu bildiğini ancak kamu makamlarının gerekli tedbirleri almadıklarını ileri sürmemişlerdir. Esasında bulaşıcı hastalığa ilişkin bir vakanın görülmediği ve/veya bir salgının ya da salgın tehlikesinin olmadığı normal durumlarda derece mahkemelerinin kararlarında da belirtildiği üzere aşı takip sorumluluğunun asıl olarak anne ve babalar üzerinde olduğu kabul edilmelidir.

107. Başvuru konusu olayda ayrıca Türkiye'deki kızamık aşılarının 1998 yılına kadar çift doz yerine tek doz olarak yapılması hususuna değinmek gerekir. Derece mahkemelerince hükme esas alınan bilirkişi raporuna göre Dünya Sağlık Örgütü 1970 yılı sonlarında kızamık aşısını bebeklik çağında yapılması gereken aşılar arasına almış, aşı uygulama zamanını 1986-1989 yılları arasında dokuzuncu ayda tek doz olarak önermiş, 1993 yılında ise kızamık eliminasyonunu hedefleyen ülkeler için ikinci dozu önermiş ancak gelişmekte olan ülkeler için rutin iki doz aşı uygulamasının erken olduğunu ve ilk dozda yüksek oranlara ulaşılmasına öncelik verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Rapordaki bilgilere göre Dünya Sağlık Örgütü 1998 yılında da dokuzuncu ayda tek doz önerisini devam ettirmiş ancak 2000 yılında dokuzuncu aydaki ilk doz kızamık aşısına ek olarak çocuklara ikinci doz fırsatının verilmesini önermiş ve 2003 yılında da bu önerisini tekrar etmiştir. Başvuru formu ve eklerindeki bu bilgi ve belgeler dikkate alındığında Türkiye'de belli bir dönem tek doz olarak uygulanan kızamık aşısının anılan dönemdeki uluslararası standartlarla uyumlu olduğu, o dönemdeki uluslararası standartlara uygun olarak hareket eden kamu makamlarının sonradan ortaya çıkan sonuçlardan sorumlu tutulamayacağı değerlendirilmiştir.

108. Somut olayda son olarak idari yargıda açılan davada bilirkişi incelemesi yapılmadan hüküm kurulduğu, Diyarbakır 1. İdare Mahkemesi kararının yeterli gerekçe ihtiva etmediği, temyiz ve karar düzeltme aşamalarında genel geçer ifadelerle ret kararları verildiği ve tamyiz talebini inceleyen Danıştay Dairesi ile karar düzeltme talebini inceleyen Danıştay Dairesinin aynı olduğu yönündeki iddiaların incelenmesi gerekir. Görülmekte olan bir davadaki delilleri değerlendirmek kural olarak derece mahkemelerinin işi olmakla birlikte yaşam hakkının ihlal edildiği şikâyetinin bulunduğu davalarda derece mahkemelerinin Anayasa’nın 17. maddesinin gerektirdiği özende bir inceleme yapıp yapmadıklarının ya da ne ölçüde yaptıklarının Anayasa Mahkemesi tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Somut olay bu kapsamda incelendiğinde çeşitli üniversitelerde görev yapan akademisyenlerce hazırlanan bilirkişi raporundaki veriler doğrultusunda hüküm kuran Diyarbakır 1. İdare Mahkemesinin ayrı bir bilirkişi raporu daha almamasının somut olayın koşulları bağlamında makul olmadığının söylenemeyeceği, gerek ilk derece mahkemesi kararının gerekse ilk derece mahkemesinin gerekçesine katılan Danıştay kararlarının gerekçesiz olduğundan söz edilemeyeceği kanaatine varılmıştır. Temyiz incelemesi ile karar düzeltme incelemesinin Danıştayın aynı dairesi tarafından yapılmasının da yargılamayı etkisiz kıldığından söz edilemeyeceği sonucuna varılmıştır.

109. Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde somut olayda devletin koruyucu sağlık hizmetleri kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getiremediğini söylemek mümkün değildir. Ayrıca dava reddedilmiş bile olsa başvurucuların etkili bir yargısal korumadan yararlanamadığı da söylenemez.

110. Açıklanan gerekçelerle başvuru konusu olayda yaşam hakkının ihlal edilmediğine karar verilmesi gerekir.

B. Makul Sürede Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucuların İddiaları

111. Başvurucular, oğullarının ölümü üzerine açtıkları tam yargı davasının makul sürede tamamlanmadığını ileri sürmüşlerdir.

2. Değerlendirme

112. Ferat Yüksel (B. No: 2014/13828, 12/9/2018, § 26) kararında Anayasa Mahkemesi yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı ya da yargı kararlarının geç veya eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediği iddiasıyla 31/7/2018 tarihinden önce gerçekleştirilen bireysel başvurulara ilişkin olarak Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu Başkanlığına (Tazminat Komisyonu) başvuru imkânının getirilmesine ilişkin yolu, ulaşılabilir olma, başarı şansı sunma ve yeterli giderim sağlama kapasitesinin bulunup bulunmadığı yönlerinden inceleyerek etkililiğini tartışmıştır.

113. Ferat Yüksel kararında özetle anılan başvuru yolunun kişileri mali külfet altına sokmaması ve başvuruda kolaylık sağlaması nedenleriyle ulaşılabilir olduğu, düzenleniş şekli itibarıyla ihlal iddialarına makul bir başarı şansı sunma kapasitesinden mahrum olmadığı ve tazminat ödenmesine imkân tanıması ve/veya bu mümkün olmadığında başka türlü telafi olanakları sunması nedenleriyle potansiyel olarak yeterli giderim sağlama imkânına sahip olduğu hususunda değerlendirmelerde bulunulmuştur (Ferat Yüksel, §§ 27-34). Bu gerekçeler doğrultusunda Anayasa Mahkemesi, ilk bakışta ulaşılabilir olan ve ihlal iddialarıyla ilgilibaşarı şansı sunma ve yeterli giderim sağlama kapasitesi olduğu görülen Tazminat Komisyonuna başvuru yolu tüketilmeden yapılan başvurunun incelenmesinin bireysel başvurunun ikincil niteliği ile bağdaşmayacağı sonucuna vararak başvuru yollarının tüketilmemiş olması nedeniyle kabul edilemezlik kararı vermiştir (Ferat Yüksel, §§ 35, 36).

114. Mevcut başvurunun bu kısmı yönünden söz konusu karardan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır.

115. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Yaşam hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

2. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkının İHLAL EDİLMEDİĞİNE,

C. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA,

D. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 11/10/2018 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.