I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, irat kaydedilen teminatın iadesi isteminin reddine dair işleme karşı açılan davada aleyhe olan tebliğ hükmünün geçmişe yönelik olarak uygulanması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 9/1/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

5. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

6. Başvurucu Şirket, dâhilde işleme izin belgesi kapsamında ithalat ve ihracat ile iştigal etmektedir. İthal edilmesi gümrük vergisine tabi ham madde ya da girdilere gümrük muafiyeti getiren bir ihracatı teşvik sistemi olan dâhilde işleme izin sisteminde başvurucunun ihracat yapmak taahhüdü ile yurda getirdiği emtianın gümrük vergisi teminata bağlanmakta ve ihracat taahhüdünün gerçekleşmesinin ardından teminatlar kendisine iade edilmektedir.

7. Başvurucu Şirketin bu kapsamda adına tescilli 4/2/2002 tarihli dâhilde işleme izin belgesiyle ithal ettiği eşyaya ilişkin taahhüt hesabını kapatmak için süresinde müracaatta bulunmadığı gerekçesiyle İstanbul İhracatçılar Birliği Genel Sekreterliği (Genel Sekreterlik) 21/5/2004 tarihli işlemle ilgili hesabı müeyyideli olarak kapatmıştır. Bunun üzerine 21/10/2004 tarihinde 9.271,55 TL teminatı irat kaydedilmiştir.

8. Başvurucu tarafından talep edilmesi üzerine Dış Ticaret Müsteşarlığının 21/10/2004 tarihli işlemiyle dava konusu dâhilde işleme izin belgesi ihracat taahhüt hesabının resen kapatma işleminin uygulanan müeyyidelerin tahsil edilmemiş olması şartıyla iptal edildiği ilgili gümrük müdürlüğüne bildirilmiştir. Bunun üzerine söz konusu teminat emanet hesaplara aktarılmıştır.

9. Daha sonra başvurucu Şirket hakkında düzenlenen 24/8/2007 tarihli müfettiş raporunda söz konusu dâhilde işleme izin belgesine konu eşyanın uzatılmış süre sonu olan 31/7/2005 tarihine kadar ihracatının gerçekleştirilmediği, dolayısıyla belge taahhüdüne sayılamayacağı belirtilerek 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 207. maddesinin birinci fıkrası ve 238. maddeleri uyarınca işlem yapılması gerektiği sonucuna varılması üzerine ödeme emri düzenlenmiştir. Genel Sekreterliğin 15/12/2009 tarihli yazısıyla dava konusu dâhilde işleme izin belgesi taahhüt hesabının gerçekleşen ithalat ve ihracat değerlerinden kapatıldığının bildirilmesi üzerine başvurucunun 9/4/2012 tarihli dilekçe ile teminat olarak yatırdığı tutarın iadesini istediği ancak 20/12/2016 tarihli ve 26382 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Dahilde İşleme Rejimi Tebliği'nin (İhracaat:2006/12) 49. maddesinin üçüncü fıkrasına istinaden müeyyide uygulanarak tahsil edilen tutarların taahhüt kapatma işlemi sonrasında iade edilmeyeceğinden bahisle başvurucunun talebinin reddedildiği anlaşılmıştır.

10. Başvurucu Şirket 9/4/2012 tarihli dilekçeyle söz konusu teminatın iadesi istemiyle idari müracaatta bulunmuş, talebi reddedilmiştir.

11. Başvurucu Şirket, adına tescilli 4/2/2002 tarihli dâhilde işleme izin belgesi kapsamında yurt içine getirilen eşyaya ilişkin taahhüt hesabının süresinde kapatma müracaatında bulunmaması nedeniyle irat olarak kaydedilen 9.271,55 TL teminatın iadesi istemiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin Mersin GümrükMüdürlüğü işlemi ile bu işleme karşı yaptığı itirazın reddine ilişkin 6/9/2012 tarihli Orta Akdeniz Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü işleminin iptali istemiyle Mersin 1. Vergi Mahkemesinde (Mahkeme) dava açmıştır.

12. Başvurucu Şirketin açtığı iptal davası Mahkemenin 21/6/2013 tarihli kararıyla reddedilmiştir. Kararın gerekçesinde; başvurucunun süresinde kapatma müracaatında bulunmadığı hususunda ihtilaf olmadığı, bu sebeple dava konusu dâhilde işleme izin belgesi kapsamındaki ihracat taahhüdünün ilgili kurumca müeyyideli olarak kapatılmasında ve yatırılan teminatın irat olarak kaydedilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığı ifade edilmiştir. Resen kapatma işlemi, söz konusu işlemin şartlı veya şartsız olarak geri alınıp alınmaması hususunda yetkili olan Müsteşarlıkça müeyyidelerin tahsil edilmemiş olması şartıyla geri alındığından, geri alma işlemi sonrasındaki vergi muafiyeti de irat olarak kaydedilen teminat haricindeki tutar açısından geçerli olduğundan, irat olarak kaydedilen teminatın iadesi isteminin reddine ilişkin davalı idare işleminde hukuka aykırılık görülmediği belirtilmiştir.

13. Başvurucu Şirket; dava konusu ettiği uyuşmazlığın temelinin 4/2/2002 tarihli dâhilde işleme izin belgesi kapsamında yurt içine getirilen eşyaya ilişkin taahhüt hesabı olduğunu, bu tarihteki hukuksal duruma göre davasının görülmesi gerektiğini, 2006/12 sayılı tebliğin uygulama imkânı bulunmadığını, yapılan işlemin hukuka aykırı olduğunu belirterek itiraz isteminde bulunmuştur.

14. Adana Bölge İdare Mahkemesi (Bölge İdare Mahkemesi) 17/4/2014 tarihli kararıyla itiraz istemini reddederek Mahkeme kararını onamıştır. Bölge İdare Mahkemesinin 22/10/2014 tarihli kararıyla karar düzeltme isteminin de reddedilmesiyle yargısal süreç tamamlanmıştır.

15. Nihai karar 18/12/2014 tarihinde başvurucuya tebliğ edilmiştir.

16. Başvurucu Şirket 9/1/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

17. 4458 sayılı Kanun'un 80. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Dahilde işleme ve hariçte işleme rejimleriyle ilgili usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenir."

18. 4458 sayılı Kanun'un 108. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Serbest dolaşımda olmayan eşya, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlanmak suretiyle, dahilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilebilir. Eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde ihracı halinde, teminat iade olunur. Eşyanın bu şekilde dahilde işleme rejiminden yararlanmasına şartlı muafiyet sistemi denir."

19. 4458 sayılı Kanun'un 114. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Dahilde işleme rejimi kapsamında bir gümrük yükümlülüğünün doğması halinde, 115 inci madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla, gümrük vergileri, ithal eşyasının dahilde işleme rejimine ilişkin beyannamenin tescil tarihindeki vergi oranı ve diğer vergilendirme unsurları göz önünde bulundurularak hesaplanır."

20. 31/12/1999 tarihli ve 23923 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 23/12/1999 tarihli ve 99/13819 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı hakkında Bakanlar Kurulu kararının "Belgenin Revizesi" kenar başlıklı 12. maddesi şöyledir:

"Dahilde İşleme İzin Belgeleri, 11 inci madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla, belge süresi içerisinde ilgili firma tarafından yapılacak müracaata istinaden revize edilebilir."

21. 99/13819 sayılı Bakanlar Kurulu kararının "İhracat taahhüdünün kapatılması" kenar başlıklı 18. maddesi şöyledir:

"Dahilde İşleme İzin Belgesi sahibi firmaların belge süresi sonundan itibaren 3(üç) ay içerisinde gerekli bilgi ve belgelerle birlikte, belge ihracat taahhüdünü kapatmak için müracaat etmeleri zorunludur.

Dahilde İşleme İzin Belgesi ihracat taahhüdü, bu Karara istinaden yayımlanacak tebliğde belirtilen bilgi ve belgelere istinaden, belgede belirtilen şartlara uygun olarak Müsteşarlık ve/veya Müsteşarlığın belirleyeceği İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri tarafından kapatılır. Kapatma bildirim yazısına istinaden, teminatlar veya geri ödeme sistemine ilişkin ithalatta ödenen vergiler ilgili firmaya geri verilir.

Kapatma esnasında; ihracatın, A.TR dolaşım belgesi veya menşe ispat belgesi eşliğinde yapılması durumunda, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul ve mamul maddeler için 15 inci madde hükümleri çerçevesinde ödenmesi gereken telafi edici verginin tevsiki aranır.

Dahilde İşleme İzin Belgesi süresi içerisinde olmak kaydıyla, Müsteşarlığın uygun görüşüne istinaden Gümrük Mevzuatı çerçevesinde; ithal eşyasının kusurlu olması veya ithaline esas teşkil eden sözleşme hükümlerine aykırı olması nedeniyle gümrük idareleri gözetiminde imhası veya mahrecine iadesi ile ikincil işlem görmüş ürünün gümrük idareleri gözetiminde imhası, gümrüğe terk edilmesi, çıkış hükmünde gümrüğe teslimi veya çıkış hükmünde gümrüğe teslim edilen eşyanın İthalat Rejimi hükümlerine göre ithali hallerinde, bu maddelere tekabül eden ihracatın gerçekleştirilmesi aranmaksızın ihracat taahhüdü kapatılır. Belge kapsamında, ihraç edilen malların alıcısı tarafından geri gönderilmesi halinde yapılacak işlemler ve ihracı taahhüt edilen mamullerin belge sahibi bir başka firmaya yurt içinde teslimine ilişkin usul ve esaslar ile bu hallerde ihracat taahhüdünün kapatılmasına ilişkin hususlar Müsteşarlıkça yayımlanacak tebliğ ile düzenlenir."

22. 99/13819 sayılı Bakanlar Kurulu kararının "Belgenin iptali" kenar başlıklı 20. maddesi şöyledir:

"Dahilde İşleme İzin Belgesi, ilgili firmanın talebi üzerine, Müsteşarlık tarafından iptal edilir.

Bu Karar ve bu Karara istinaden yayımlanacak tebliğ ve genelge hükümlerine uyulmadığının, Dahilde İşleme İzin Belgesinin düzenlenmesi veya revizesi için ibraz edilen bilgi ve belgeler ile belge kapsamında yapılan işlemlerin gerçek dışı olduğunun ve ilgili belge üzerinde tahrifat yapıldığının tespiti halinde; ilgili belge Müsteşarlıkça iptal edilir ve ilgililer hakkında kanuni işlem yapılır.

Bu Kararın 18 inci maddesinde belirtilen sürede ihracat taahhüdünün kapatılması için müracaat edilmemesi üzerine, ihracatçı birlikleri genel sekreterlikleri tarafından ilgili firmaya belge ihracat taahhüdünün kapatılmasına dair gönderilen yazıda belirtilen sürede kapatma müracaatında bulunulmayan Dahilde İşleme İzin Belgeleri Müsteşarlıkça iptal edilir.

İptal edilen belgeyle ilgili olarak, 21 inci madde hükümlerine göre işlem yapılır."

23. 99/13819 sayılı Bakanlar Kurulu kararının "Dahilde işleme tedbirlerine uyulmaması" kenar başlıklı 21. maddesinin (e) bendi şöyledir:

"...

e) Dahilde İşleme İzin Belgesinin iptal edilmesi halinde, belge kapsamında alınmayan vergi, ithal tarihi itibariyle 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilir. Ayrıca, (a), (b) ve (e) bentlerinde Ticaret Politikası Önlemlerine Dair Mevzuat hükümleri uygulanır. "

24. 23/12/1999 tarihli ve 99/13819 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı hakkında Bakanlar Kurulu kararının "Yetki" kenar başlıklı 25. maddesinin (e) bendi şöyledir:

"Müsteşarlık bu Karar hükümlerine istinaden, Dahilde İşleme Rejimi ile ilgili usul ve esaslara ilişkin tebliğ ve genelgeler çıkarmaya, izin ve talimat vermeye, özel ve zorunlu durumları inceleyip sonuçlandırmaya ve uygulamada ortaya çıkacak ihtilafları idari yoldan çözümlemeye yetkilidir. Dahilde İşleme İzin Belgelerinin revize edilmesi ve taahhüt hesabının kapatılması ile ilgili görev ve yetkiler Müsteşarlıkça İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliklerine kısmen veya tamamen devredilebilir. "

25. Dahilde İşleme Rejimi Tebliği'nin (İhracaat:2006/12) "Amaç" kenar başlıklı 1. maddesi şöyledir:

"Bu Tebliğ 17/1/2005 tarihli ve 2005/8391 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki "Dahilde İşleme Rejimi Kararı"na istinaden dahilde işleme tedbirlerinin uygulama usul ve esaslarını belirlemek üzere hazırlanmıştır. "

26. Dahilde İşleme Rejimi Tebliği'nin (İhracaat:2006/12) "Kapsam" kenar başlıklı 2. maddesi şöyledir:

"Bu Tebliğ, ihraç edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan, ithali vergiye tabi eşyalara uygulanacak dahilde işleme tedbirlerini kapsar."

27. Dahilde İşleme Rejimi Tebliği'nin (İhracaat:2006/12) "Yetki" kenar başlıklı 49. maddesinin 3. fıkrası şöyledir:

"...

(3) Dahilde işleme izninin taahhüt kapatma müracaatını, iptal veya resen kapatma işlemlerini (müeyyidenin tahsil edilmediğinin tespiti kaydıyla) geri almaya, Gümrük Müsteşarlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü) yetkilidir.

..."

V. İNCELEME VE GEREKÇE

28. Mahkemenin 10/6/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

29. Başvurucu Şirket, uyuşmazlık konusu işlemin tesis edilmesinden sonra yürürlüğe giren tebliğ hükümlerinin uygulandığını (bkz. § 13), yargılama sürecinin her aşamasında ileri sürdüğü iddiasının dikkate alınmadan verilen kararın suçta ve cezada kanunilik ilkesini ihlal ettiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

30. Anayasa'nın "Hak arama hürriyeti" kenar başlıklı 36. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir."

31. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun yukarıda yer verilen şikâyetlerinin özü, irat kaydedilen teminatın iadesi istemine ilişkin işlemin iptali istemiyle açtığı davanın sonradan getirilen aleyhe düzenlemeler doğrultusunda reddedilmesidir. Bu itibarla başvurucunun ihlal iddiaları yargılama sürecinde ilgili mevzuatın yanlış yorumlanarak hukuka aykırı karar verilmesine ilişkin olup ihlal iddiasının bir bütün adil yargılanma hakkı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

32. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin bireysel başvuruda incelenemeyeceği belirtilmiştir. Bu kapsamda ilke olarak mahkemeler önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun adil olup olmaması bireysel başvuru konusu olamaz. Ancak bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlüklere müdahale teşkil eden, bariz takdir hatası veya açık bir keyfîlik içeren tespit ve sonuçlar bu kapsamda değildir (Ahmet Sağlam, B. No: 2013/3351, 18/9/2013, § 42).

33. Başvuruya konu olayda başvurucunun ileri sürdüğü iddiaya ilişkin olarak Mahkeme tarafından değerlendirme yapılmış ve gerekçede uygulanması gerekli olan mevzuat hükmü ayrıntılı şekilde tartışılmıştır. Mahkeme, dahilde işleme izin belgesi sahibi firmaların belge süresi sonundan itibaren üç ay içerisinde ihracat taahhüdünü kapatmak için müracaatta bulunmalarının zorunlu olduğunu, müracaatta bulunulmaması halinde dahilde işleme izin belgesi ihracat taahhüdünün resen kapatılacağını ve fiilen ihracı gerçekleştirilmeyen eşyaya ilişkin daha önce alınmayan verginin tahsil edileceğini vurgulamıştır. 4458 sayılı Kanun konuyla ilgili 99/13819 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile işlemin kurulduğu tarihte yürürlükte olan tebliğ hükmüne istinaden irat kaydedilen teminatın iadesi isteminin reddedilmesine ilişkin işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı saptanmıştır.

34. Somut olayda 4458 sayılı Kanun ve ve bu Kanun'un 80. maddesiyle Bakanlar Kuruluna verilen yetkiye istinaden alınan 23/12/1999 tarihli Bakanlar Kurulu kararına göre işlem yapıldığı ve derece mahkemesinin de bu mevzuat çerçevesinde değerlendirme yaptığı başvurucunun iddia ettiği gibi sonradan çıkan genelgeye dayanılmadığı görüldüğünden suçta ve cezada kanunilik ilkesi yönünden ayrıca bir değerlendirme yapılmasına gerek görülmemiştir.

35. Başvurucu tarafından ileri sürülen iddialar, derece mahkemesince delillerin değerlendirilmesi ve hukuk kurallarının yorumlanmasına ilişkin olup mahkeme kararında bariz takdir hatası veya açık bir keyfîlik oluşturan bir durumun da bulunmadığı dikkate alındığında ihlal iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır.

36. Açıklanan gerekçelerle başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 10/6/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.