I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, üzerinde manastır ve kilise bulunan taşınmaza emval-i metruke mevzuatı hükümlerine göre el konulması nedeniyle mülkiyet hakkının, bir ibadet mekânına el konulmakla din ve vicdan özgürlüğü ile eşitlik ilkesinin ve tapu kayıtlarına ulaşılmasının engellenmesi nedeniyle de adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 27/4/2015 tarihinde İstanbul Anadolu 23. Asliye Hukuk Mahkemesi vasıtasıyla yapılmıştır. Başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesi neticesinde başvurunun Komisyona sunulmasına engel teşkil edecek bir eksikliğinin bulunmadığı tespit edilmiştir.

3. Birinci Bölüm İkinci Komisyonunca 9/1/2016 tarihinde, başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

4. Bölüm Başkanı tarafından 21/1/2016 tarihinde, başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

5. Başvurunun bir örneği görüş için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüşünü 5/5/2016 tarihinde Anayasa Mahkemesine sunmuştur.

6. Bakanlık tarafından Anayasa Mahkemesine sunulan görüş, 11/5/2016 tarihinde başvurucuya tebliğ edilmiştir. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı beyanlarını 26/5/2016 tarihinde ibraz etmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

A. Olaylar

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

8. Başvurucu Lübnan'ın başkenti Beyrut yakınlarındaki Antilyas (Antelias) kasabasında bulunan ve Lübnan makamlarının evraklarında "Kilikya (Antelias) Ermeni Katolikosluğu" olarak adı geçen bir Ermeni Ortodoks Kilisesi'dir.

9. Başvurucu adına vekili başvuru formu ve eklerinde detayları belirtilmeyen bazı taşınmazlar hakkında bilgi edinmek üzere 4/3/2014 tarihinde Kozan Tapu Müdürlüğünden talepte bulunmuştur.

10. Kozan Tapu Müdürlüğünün 6/3/2014 tarihli cevap yazısında "İlgi dilekçenizde belirtilen taşınmazlara bakmak için ilgisini inanılır kılan bir belgeniz olmadığından talebiniz yerine getirilememiştir." denerek talep reddedilmiştir.

11. Başvuru formu ekinde ibraz edilen "Kilikya Ermeni Katolikosluğunun ve Adana ili Kozan ilçesindeki Ayasofya Kilisesi ve Manastırının Tarihi ve Statüsü Hakkında Rapor" başlıklı mütalaada;

a) Ermeni Kilisesi'nin IV. yüzyılın başlarında kurulduğu, ilk katolikosluk (Mütalaada "katoğikosluk" terimi kullanılmakla birlikte başvuru formunda "katolikosluk" terimi kullanıldığından bu şekilde kullanılmıştır.) makamının ise Erivan yakınlarındaki Eçmiyazin'de bulunduğu ancak bu makamın tarih boyunca birçok yere taşındığı, tarih boyunca Eçmiyazin Katolikosluğu, Kilikya (Sis) Katolikosluğu, Kudüs Patrikhanesi ve İstanbul Patrikhanesi olarak dört Ermeni ruhani merkezin ortaya çıktığı,

b) Katolikos kelimesinin Yunanca evrensel anlamına geldiği, katolikosluğun da kilisesi her tarafa yayılmış ve kadimden beri var olan gibi bir anlam ifade ettiği, Ermeni Kilisesi'nde patrikten üst bir unvan olup vaftiz ve takdis törenlerinde kullanılan kutsal yağı (müron) hazırlama ve piskopos takdis etme yetkilerinin sadece katolikoslarda olduğu,

c) Kuruluşundan X. yüzyıla kadar Eçmiyazin'de bulunan katolikosluğun bu bölgenin istilaya uğraması nedeniyle 1292 yılında Sis'e (Adana ili Kozan ilçesine) yerleştiği, 1441 yılında Memlüklerin bölgeye egemen olması üzerine katolikosluğun Eçmiyazin'edöndüğü ancak Sis'te kalan ruhbanın buradaki katolikosluğu sürdürdüğü,

d)Fatih Sultan Mehmet'in Bursa'da Sis'e bağlı bir başpiskoposu İstanbul'a davet ederek 1461 yılında onun liderliğinde bir Ermeni Patrikhanesi kurdurttuğu, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sırasında Kilikya denilen bölgenin XVI. yüzyılda Osmanlı yönetimi altına girdiği, sonrasında İstanbul Ermeni Patrikhanesi üzerinde Eçmiyazin'in mi yoksa Sis'in mi etkili olacağı hususunda çekişmeler meydana geldiği,

e) Eçmiyazin'in 19. yüzyılın başlarında Rusya'nın egemenliği altına girmesi üzerine İstanbul Ermeni kiliselerinde Sis Katolikosluğu'nun adının anılmaya başlandığı, 1856 yılında ilan edilen Islahat Fermanı'ndan sonra farklı dinî cemaatler için millet nizamnameleri hazırlandığı, 1863 tarihli Ermeni Milleti Nizamnamesi'nin kabul edildiği, bu nizamnamede İstanbul Ermeni Patrikhanesi ve Kudüs Ermeni Patrikhanesi ile ilgili düzenlemelerin yer aldığı ancak Kilikya Katolikosluğu ile ilgili bir düzenleme bulunmadığı,

f) 1915 yılı Mayıs ayında Sis'te bulunan ruhbana Halep'e gitmelerinin emredildiği, bu yolculukta manastırdaki kitaplar, kilise objeleri ve kutsal emanetler adı verilen eşyaların da götürüldüğü ancak Osmanlı Hükûmeti'nin Rusya etkisi altındaki Eçmiyazin ile ilişkilerden rahatsızlık duyarak Kilikya Katolikosluğu'nu tanımayı sürdürdüğü, Dâhiliye Nazırı Talat Paşa'nın 4. Ordu Komutanı Cemal Paşa arasındaki yazışmalarda Kilikya Katolikosluğu'nun öneminin vurgulandığı, Ermeni kiliselerinin birleştirilerek başına Kilikya Katolikosu Sahak'ın atanmasının önerildiği, bu görevin Sahak tarafından kabul edildiği, 10/8/1916 tarihli nizamname ile Kilikya Katolikosluğu ile İstanbul ve Kudüs Patrikhanelerinin birleştirildiği, Eçmiyazin Kilisesi ile ilgisinin kesilerek başındaki kişinin katolikos-patrik olarak adlandırılıp bu görevin Sahak'a verildiği ancak Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıktan sonra 1916 düzenlemesinin ortadan kaldırıldığı ve 1883 Nizamnamesi'nin yeniden uygulamaya konduğu,

g) Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasını müteakip 20/9/1919 tarihinde Ermeni Katolikosluğu'nun ve Sahak'ın Adana ili Kozan ilçesine döndüğü, manastırın ve bazı kilise eşyalarının iade edildiği ancak 31/5/1921 tarihinde Fransızların Sahak ve diğerlerinden kasabayı boşaltmalarını istediği, Sahak'ın 25/11/1921 tarihinde Sis'i terk ederek 1/12/1921 tarihinde Halep'e vardığı, Katolikosluğun 1921 ile 1930 yılları arasında sırasıyla Halep-Beyrut-Şam-Zahle-Halep şehirleri arasında yer değiştirdiği, sonrasında Beyrut'a yerleşme taleplerinin kabul edilerek Lübnan'ın başkenti Beyrut yakınlarında bir kasaba olan Antilyas'a yerleşildiği ifade edilmiştir.

12. Başvuru formu ekinde uyuşmazlık konusu taşınmaza ait olduğu iddia edilen fotoğraflara yer verilmiş, ayrıca ilgili taşınmazın da yer aldığı belirtilen ancak pek çok taşınmazı gösterdiği anlaşılan çok sayıda kadastral pafta suretlerinin de ibraz edildiği görülmüştür.

13. Başvuru formu ve eklerine göre başvurucu, uyuşmazlık konusu taşınmaza ilişkin olarak herhangi bir idari veya yargısal yola başvurmamıştır.

14. Başvurucu 27/4/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

B. İlgili Hukuk

1. Emval-i Metruke Mevzuatı

a. Kanunlar

15. 19 Mayıs 1331 (1/6/1915) tarihli ve 2189 sayılı Takvim-i Vakayi'de yayımlanan 14 Mayıs 1331 (27/5/1915) tarihli ve Vakt-i Seferde İcraat-ı Hükûmete Karşı Gelenler İçin Cihet-i Askeriyece İttihaz Olunacak Tedabir Hakkında Kanun-u Muvakkat'ın 2. maddesi şöyledir:

"Ordu, müstakil kolordu ve tümen komutanları, askerî gereklerden ötürü veya casusluk ve hıyanetlerini hissettikleri köyler ve beldeler halkını tek tek veya toplu olarak diğer mahallere sevk ve iskân ettirebilirler."

16. 14 Eylül 1331 (27/9/1915) tarihli ve 2303 sayılı Takvim-i Vakayi'de yayımlanan 13 Eylül 1331 (26/9/1915) tarihli Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun ve Matlubat-ı Metrukesi Hakkında Kanun-u Muvakkat'ın 1. ve 2. maddeleri şöyledir:

"Madde 1: 14 Mayıs 1331 tarihli Kanun-u Muvakkat hükmünce ahar mahallere nakledilen eşhas-ı hakikiye ve hükmiyenin terk etmiş oldukları emval ve matlubat ve düyun, bu husus için müteşekkil komisyonların her şahıs için ayrı ayrı tanzim edecekleri mazbatalar üzerine, mahkemelerce tasfiye olunur.

Madde 2: Birinci maddede beyan olunan eşhasın hin-i nakillerinde mutasarrıf bulundukları icareteynli musakkafat ve müstagallat-ı vakfiyenin Hazine-i Evkaf ve emval-i gayrimenkule-i sairenin Hazine-i Maliye namlarına kayıtları icra edilerek her iki kısım emval-i gayrimenkulenin mezkur hazineler tarafından verilecek bedellerinden bade't tasfiye kalacak miktarı ashabına ita olunur. (Ek ibare- 22 Eylül 1332 kabul ve 01 Teşrinievvel 1332 yayım tarihli, Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun ve Matlubat-ı Metrukesine Mütedair Kanun-u Muvakkatin İkinci Maddesinin Birinci Fıkrasına Müzeyyel İbare Hakkında Kanun-u Muvakkat’ın 1.maddesi ile) Şu kadar ki mahal-i ahara naklolunan eşhas-ı merkumeye mahal-i mürütteplerinde beytutet ve ikametleriyle maişetlerini temin edebilecek derecede emlak ve arazi-i mahlule ve emiriyeden meccanen mesken ve arazi verilmek suretiyle de muavenet olunabilir.

.

.

Madde 3: Zikrolunan şahısların nukut ve emval-i menkule-i metrukesiyle mevduat ve matlubatı, birinci maddede zikredilen komisyon reisi veya vekili tarafından cem' ve istirdat ve tahsil ve dava ve emval-i metrukeden münaza'ün-fih olmayanlar, bilmüzayede fürüht ile hasıl olan mebaliğ sahipleri namına emaneten mal sandıklarına tevdi olunur."

17. 20 Nisan 1338 (20/4/1922) tarihli ve 224 sayılı Memalik-i Müstahlasadan Firar ve Gaybubet Eden Ahalinin Emval-i Menkule ve Gayrimenkulelerinin İdaresi Hakkında Kanun'un 1. ve 5. maddeleri şöyledir:

"Madde 1: Düşman istilasından kurtulan mahallerde ashabının firar ve gaybubetine mebni sahipsiz kalmış olan emval-i menkule, Hükümetçe usulü dairesinde bimüzayede füruht ve emval-i gayrimenkule ile mezruat keza Hükümetçe idare edilerek esman ve bedel-i icar ve hasılat-ı sairesi masarıf-ı vakia ba'det-tenzil emanet hesabına kayıt edilmek üzere mal sandıklarına tevdi olunur. Ancak bunlardan avdet edenlerin emval-i gayrimenkuleleri ile emaneten mal sandığına teslim edilmiş olan mebaliği kendilerine iade olunur.

Madde 5: İşbu Kanun ahkamı ahval-i harbiye veya siyasiye ilcası ile sair mahallerde firar veya gaybubet ettikleri hükmen sabit olan eşhasın emval-i menkule ve gayrimenkule ve mezruatları hakkında dahi caridir."

18. 15 Nisan 1339 (15/4/1923) tarihli ve 333 sayılı Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun ve Matlubat-ı Metrukesi Hakkındaki 17 Zilkade 1333 ve 13 Eylül 1331 tarihli Kanunu Muvakkatin Bazı Mevaddı ile 20 Nisan 1338 Tarihli Emval-i Metruke Kanununu Muaddil Kanun'un 1. ve 6. maddeleri şöyledir:

"Madde 1: Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun ve Matlubat-ı Metrukesi Hakkınaki 17 Zilkade 1333 ve 13 Eylül 1331 Tarihli Kanun-u Muvakkatin ikinci madesi berveçhi ati tadil edilmiştir:

'Birinci maddede beyan olunan eşhasın hin-i nakillerinde mutasarrıf bulundukları icareteynli müsakkafat ve müstegallat-ı vakfiyenin Hazine-i Evkaf ve emval-i gayrimenkule-i sairenin Hazine-i Maliye namlarına kaydı icra edilerek her iki kısım emval-i gayrimenkulenin takdir olunacak bedellerinden ba'det tasfiye kalacak miktarı ashabı namına emaneten irat kaydolunur...'

"Madde 6: Her ne suretle olursa olsun tegayyüp veya müfarakat veyahut memalik-i ecnebiye ve meşfuleye veya İstanbul ve mülhakatına firar edenlerin emval-i menkule ve gayrimenkule ve düyun ve matlubatı hakkında dahi mezkur 13 Eylül 1331 tarihli Kanun-u Muvakkat ile işbu tadilat ahkamı tatbik olunur."

19. 24/5/1928 tarihli ve 1331 sayılı Mübadil, Gayrimübadil, Muhacir ve Saireye Kanunlarına Tevfikan Tevzi veya Adiyen Tahsis Olunan Gayrimenkul Emvalin Tapuya Raptına Dair Kanun'un 6. ve 7. maddeleri şöyledir:

"Madde 6: Mübadeleye tabi eşhastan metruk olanlar hariç olmak üzere bilumum emval-i metrukenin bu Kanunun meriyeti tarihine kadar tefviz edilmiş veya edilmek üzere bulunmuş olanlardan maadası Hazine-i Maliyeye intikal eder. Mübadeleye tabi eşhasa ait olup da şimdiye kadar usulü dairesinde tefviz veya tahsis olunmayan emvalden harabiye duçar olacağına Dahiliye Vekaletince karar verilen emval; gayrimübadil eşhasa ait iken hasbellüzum iskan emrine verilmiş olan emvale mahsuben kezalik Hazine-i Maliyeye devrolunur.

Madde 7: 13 Eylül 1331 tarihli ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunlara tevfikan vaz'ıyet edilmiş ve edilecek emval-i gayrimenkule gerek mübadillere tahsis ve tefviz edilmiş olsun gerek Hazine uhdesinde bulunsun hükmen tahakkuk edecek müstahiklerine iade edilmeyip ancak kıymeti mukaddereleri, 15 Nisan 1341 tarihli Kanuna tevfikan Hazine-i Maliyeden tesviye olunur."

20. 24/5/1928 tarihli ve 1349 sayılı Emval-i Metruke Hesab-ı Carilerinin Bütçeye İrat Kaydına Dair Kanun'un 1. maddesi şöyledir:

"31 Mayıs 1928 nihayetinde emval-i metruke hesab-ı carilerinin matlup bakiyeleri, 1928 sene-i maliyesi varidat bütçesinin hasılat-ı müteferrika faslına irat kayıt ve badema vaki olacak hasılat hakkında da aynı vechile muamele olunur."

b. Kararname ve Yönetmelikler

21. 20 Temmuz 1340 (20/7/1924) tarihli ve 711 sayılı Anadolu'da İkamet Ettiği Mahalden Hükümetin İznini Alarak Ayrılanların Mallarının, Terk Edilmiş Mallardan Addedilmemesi Hakkında Kararname

22. 12 Teşrinisani 1340 (12/11/1924) tarihli ve 1120 sayılı 711 Numaralı Kararnamedeki "Anadolu" Tabirinin "Türkiye" Olarak Değiştirilmesinin Kabul Edilmiş Olduğuna Dair Kararname

23. 18 Kanunisani 1341 (18/1/1925) tarihli ve 1368 sayılı Cumhuriyet Hükûmetinin İzniyle Seyahat Etmiş Olanların Mallarının Terk Edilmiş Mallardan Addolunmayacağına Dair Kararname

24. 5 Şubat 1341 (5/2/1341) tarihli ve 1510 sayılı Lozan Muahedesinin Kabul Edildiği Tarihten Sonra Gitmiş Olanların Taşınmaz Mallarına Müdahale Edilmemesi Hakkındaki Kararname

25. 13/6/1926 tarihli ve 3753 sayılı Talimatname

26. 17/7/1927 tarihli ve 5451 sayılı 13/6/1926 tarihli Talimatnamenin Bazı Maddelerini Değiştirmek Üzere Hazırlanan Talimatnamenin Yürürlüğe Konulması Hakkında Kararname

c. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tefsirleri

27. 18/3/1929 tarihli ve 142 numaralı "24 Mayıs 1928 tarih ve 1331 sayılı Kanun'un Altıncı Maddesinin" tefsiri şöyledir:

“…. Kanunun 6’inci maddesinde mevcut ‘bu Kanunun meriyet tarihine kadar tefviz edilmiş veya edilmek üzere bulunmuş’ kaydı meriyet tarihine kadar istihkaka müsteniden vaki müracaatların tevsik ve tespit safhalarını geçirmiş ve yalnız tefviz komisyonu kararına iktiranı kalmış olması lüzumunu ifade eder.”

28. 2/6/1929 tarihli ve 146 numaralı "24 Mayıs 1928 tarih ve 1331 sayılı Kanun'un Yedinci Maddesinin" tefsiri şöyledir:

“… Kanunun yedinci maddesi ile 13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunlara tevfikan vaz’ıyet olunan ve edilecek olan emval-i gayrimenkule Hazine namına kaydedilmiş hükmünde olduğu ve ashabının bunların ancak 1331 senesi iptidasındaki kıymet-i mukayyedeleri üzerinde hakları mahfuz tutulduğu cihetle bu emvalin bilahere ister muhtelif kanunlar mucibince tahsis, teffiz edilmiş, ister satılmış veya Hazine uhdesinde muhafaza edilmiş olsun 13 Eylül1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunların tatbiki aleyhine Şura-yı Devletçe bir hüküm verilmedikçe, ashabına aynen iadesine imkanı kanunî olmadığı gibi 28 Mayıs 1928 tarihli Kanunun gerek neşrinden evvel, gerek neşrinden sonra hükmen tahakkuk etmiş veya edecek müstahaklarına da aynen iadesine cevaz verilmeyerek, ancak eshabına veya hükmen tahakkuk eden veya edecek olan müstahaklarına bu emvalin 15 Nisan 1341 tarihli kanuna tevfikan 1331 senesi iptidasındaki kıymeti mukayyedelerinin verilmesi ve bunda da 15 Nisan 1341 tarih ve 622 syaılı Kanun ahkamının nazar-ı itibara alınması maksuttur.”

d. Yargısal İçtihatlar

29. Anayasa Mahkemesinin 22/4/1963 tarihli ve E.1963/41, K.1963/94 sayılı kararı şöyledir:

".

l- Önce, itirazın konusu olan 13 Eylül 1331 tarihli geçici kanunla 15 Nisan 1339 tarihli ve 333 sayılı kanunun bugün için ne gibi durumlarda uygulanmalarının mümkün bulunduğunun araştırılması gereklidir.

Gerçekten Ortodoks dininden olan Türk tebaası rumların malları hakkında sonradan Yunan Hükümeti ile yapılan çeşitli andlaşmalarda özel hükümler kabul edilerek bu kanunların dışına çıkartılmış olmaları bakımından haklarında artık anılan kanunların uygulanması söz konusu değildir.

Bunların dışında kalan ve yukarıda adı geçen kanunların kapsamına giren Türk Tebaası hakkında ise, 6 Ağustos 1340 gününde yürürlüğe konulan Lozan Andlaşmasında özel hükümler bulunduğundan, o tarihten sonra ihtiyar edecekleri hareketleri ve fiili durumları ne olursa olsun bu kanunların uygulanmasına imkan yoktur. Ancak bunlardan Lozan Andlaşmasının yürürlüğünden önce firarı veya mütegayyip girmiş olanlar hakkında söz konusu kanunların uygulanması gerekeceğinden şüphe edilemez.

Zira gerek 13 Eylül 1331 tarihli geçici kanunun, gerekse 15 Nisan 1339 tarihli ve 333 sayılı kanun hükümlerinin koyduğu esas bu kanunlarda yazılı şekillerde firari ve mütegayyip bulunan veya başka yerlere naklolunan şahısların bu hallerinin vuku bulduğu anda, taşınmaz mallarının, ilgisine göre Maliye veya Evkaf Hazinelerinin mülkiyetine otomatik bir surette geçmiş bulunacağı yolundadır.

Bu yön 13 Eylül 1331 günlü geçici kanunun l inci ve değişik 2 nci maddelerinin açık ifadelerinden anlaşıldığı gibi, bilâhare yürürlükten kaldırılmış bulunan 1331 sayılı kanunun 7 nci maddesinin yorumlanmasına dair olan 2/6/1929 tarih ve 146 sayılı kararda (...... 13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunlara tevfikan vaziyet olunan ve edilecek olan emvali gayrimenkule hazine namına kaydedilmiş hükmünde olduğu ......) belirtilmek suretiyle kanun koyucu tarafından da açıkça ifade edilmiş ve bu kanunun uygulama şekillerini gösteren 29/5/1339 tarihli ve 2455 sayılı yönetmeliğin 3 üncü maddesinde de "15 Nisan 1339 tarihli kanunun 6 ncı maddesinde zikrolunan eşhastan metruk emvali gayrimenkule tarihi mezkûrdan itibaren Maliye ve Evkaf hazinelerinin uhdei tasarruflarına geçmiştir" denilmek suretiyle kanun hükümlerinin o tarihlerdeki anlayış tarzı da kesin bir surette ortaya konulmuş ve o zamandanberi de tatbikat bu yolda cereyan edegelmiştir.

Bu esasa göre, 6 Ağustos 1340 tarihinden önce fiili bir surette yukarıda yazılı durumlara girmiş bulunan şahıslar hakkında yapılan ve bundan sonra, da yapılacak olan muamele; bunların mallarının, bu durumlara düştükleri tarihte Hazine veya Vakıflar İdaresi uhdesine geçmiş olup olmadığının tesbiti için o tarihlerde firari veya mütegayyip veya afcar mahalle naklolunan kimselerden olup olmadıklarının tâyini maksadıyle girişilen araştırmalarla, tesis olunan idarî işlemlerden ibarettir. Bu işlemlerin bir safhası olarak sık sık adı geçen (Vaziyet muamelesi) veya (Vaziyet kan) bu gibi gayrimenkullerin mülkiyetinin Maliyeye veya Vakıflar idaresine intikalini sağlayan hukukî ve kanunî bir unsur olmayıp, idarece bahis konusu şahsın firari, mütegayyip veya ahar mahalle nakledilen kimse olup olmadığının tesbiti için yapılan araştırmalar sonunda varılan neticeyi ve bu şahsa ait olup da kanun gereğince Hazine veya Vakıflar idaresine intikal etmiş bulunan gayrimenkullerin cins ve yerlerini topluca ifade ve vukuatı hülâsa için, tutulan bir usul gereğince, yazılan bir yazıdan ibarettir. Yukarıda da belirtildiği üzere böyle bir usul tutulması idarece ihtiyar edilmemiş olsa veya bu usule rağmen dosyasında böyle bir yazı bulunmasa dahi kanunda belirtilen duruma düşen şahısların mallarının bu duruma düştükleri tarihte, Hazine veya Vakıflar İdaresine kanun gereğince geçmiş olduklarının kabul edilmesi zaruridir.

Binaenaleyh Lozan Andlaşmasının yürürlüğe girdiği 6 Ağustos 1340 tarihinden Önce firari ve mütegayyip duruma giren veya başka mahalle nakledilmiş bulunan bir kimsenin mallarının mülkiyeti, bu duruma girdiği tarihten itibaren, dosyasında o tarihte alınmış bir vaziyet kararı olsun, olmasın, ilgisine göre Maliye veya Evkaf uhdesine kanun uyarınca geçmiş bulunmaktadır.

Bu itibarla böyle bir şahsın, firari veya mütegayyip olup olmadığının tesbiti işine 6 Ağustos 1340 tarihinden evvel başlanmamış ve bu tarihten Önce bir vaziyet kararı verilmemiş olması, esasen bu tarihten önce kanun gereğince ilgili hazine uhdesine geçmiş olan mallarının hukukî durumu üzerinde hiç bir etki yapamaz.

Bu bakımdan 6 Ağustos 1340 tarihinden evvel başka yere nakledilmiş veya firar veya tegayyüp eylemiş bir kimsenin malı, bu tarihten evvel Hazineye veya Vakıflar idaresine bir kanunla geçmiş bulunduğundan, bu tarihten sonra bu durumun belirtilmesi maksadiyle yapılan işlemler, gayrimenkul mülkiyetinin bu idarelere geçirilmesini değil, vaktiyle tahakkuk etmiş bulunan intikal muamelesinin belirtilmesi amacını gütmektedir.

Aksi düşünce, yani 6 Ağustos 1340 tarihinden önce firari veya mülegayyip duruma girmiş olduğu halde malları üzerinde her nasılsa idarî işlemlere başlanmamış bulunan kimseler hakkında Lozan Andlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihten sonra artık emvali metrûke kanunlarının uygulanamayacağı düşüncesi, yürürlüğe girdiği tarihten sonraki hâdiselere uygulanması gereken andlaşma hükümlerinin, yürürlükten evvelki olaylara da sari olduğunun kabulü ve bunun sonucu olarak da Maliye ve Vakıflar hazinesinin daha önce iktisap etmiş olduğu mülkiyet hakkının iptal edilmesini icap ettirir ki, böyle bir hal, kanunların yürürlüğü konusundaki hukukî esaslarla bağdaştırılamaz.

6 Ağustos 1340 gününden sonra firar veya tegayyüp etmiş bulunanlara gelince :

Lozan Andlaşmasının yürürlüğe girdiği 6/8/1340 gününden sonra vukua gelen ve emvali metrûke kanunlarınca ön görülen fiil ve hareketlere bu kanunların uygulanmasına imkân kalmamıştır. Nitekim 17/7/1927 günlü ve 5451 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı da bu esasları böylece tesbit ve tatbik etmiş bulunmaktadır.

Bu itibarla emvali metrûke mevzuatının, 6 Ağustos 1340 tarihînden evvel tekevvün etmiş firar veya tegayyüp olaylarının usulü dairesinde bugün tesbiti halinde, uygulanması tabiî ve zarurî bulunmaktadır.

Bu cümleden olarak Medenî Kanunun yürürlüğünden önceki ölüm ve evlenme olayları dolayısiyle zamanında yürürlükte olan hükümlerin bugün için uygulanmakta olması, konunun daha iyi canlandırılabilmesi bakımından örnek olarak gösterilebilir.

Bu sebeplerle söz konusu 13 Eylül 1331 günlü geçici kanunla 15 Nisan 1339 günlü ve 333 sayılı kanunun, 6 Ağustos 1340 gününden önceki firar, tegayyüp veya başka yere nakil olayları dolayısiyle halen uygulanmalarının mümkün bulunduğu gerekçede oy çokluğu, esasta oy birliği ile kararlaştırılmıştır.

2- Danıştay Sekizinci Dairesi söz konusu iki kanunun tümünün Anayasa'ya aykırılığını ileri sürmüştür.

Yukarıda yapılan açıklamadan da anlaşılacağı üzere davacı hakkında uygulanan hükümlerin iki kanunun bütün maddeleri olmayıp 15 Nisan 1339 günlü ve 333 sayılı kanunun 6 ncı maddesi ve bu madde delaletiyle 13 Eylül 1331 günlü geçici kanunun l ve 333 sayılı kanunla değiştirilen 2 nci maddeleridir.

Anayasa'nın 151 nci maddesi ile Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri hakkındaki 44 sayılı Kanunun 27 nci maddesinde mahkemelerce bakılmakta olan bir dâva sebebiyle uygulanacak kanun maddelerinin Anayasa'ya aykırı görülmesi halinde Anayasa Mahkemesine itirazda bulunulabileceği kabul edilmiş olduğuna, Danıştay'da açılmış bulunan bu dâvada ise söz konusu kanunların bütün hükümlerinin değil, sadece yukarıda işaret edilen hükümleri uygulanacağına göre Danıştay 8 inci Dairesince yapılan itirazın, 13 Eylül 1331 günlü kanunun l inci maddesi ile değişik 2 nci maddesine ve 15 Nisan 1339 günlü ve 333 sayılı kanunun 6 ncı maddesine hasren incelenmesi gerektiği oy birliği ile kararlaştırılmıştır.

3- Davacının 29 Eylül 1962 günlü dâva dilekçesinde dâvanın konusu Boğos Urpakyan'm (Nerede olduğunun bilinmediği yolundaki kifayetsiz bir tetkike istinaden firari ve mütegayyip eşhastan addedilerek) malları üzerinde Cevri Usta Vakfı adına yapılan (Vaziyet işleminin ve tescil muamelesinin), adı geçenin firari mütegayyip eşhastan olmadığı cihetle (iptaline) karar verilmesi şeklinde belirtilmiş bulunmakta isede tapudaki tescil muamelelerinin iptali işlemi, idarî dâvaya konu teşkil edemeyeceğinden Danıştay'da açılmış bulunan dâvanın, davacının murisinin firari ve mütagayip bir şahıs olarak kabul edilmesi yolundaki idarî işleme yöneltilmiş sayılması zaruri bulunmakta ve sonuç olarak firar ve tegayyübü tesbit eden idarî işlemin iptali dâvası söz konusu olmaktadır.

Zira olayda söz konusu malın mülkiyeti, Vakıflar İdaresine bir idarî tasarruf sonucu geçmiş olmayıp, firar ve tegayyübün sonucu olarak ve kanun hükmü ile geçmiş bulunmaktadır.

Olayda, idarî dâva konusu tasarruflar ise, firar ve tegayyübün tesbiti amacı ile yapılan işlemlerle bu işlemlere dayanan ve ilgilinin (Firari) veya (Mütegayyip) kişi olduğunu belirten karardır.

Sözü edilen 13 Eylül 1331 tarihli geçici kanunun l ve değişik 2 nci maddeleri ile 15 Nisan 1339 tarihli kanunun 6 ncı maddesinin, Türk vatandaşı şahısların ne gibi hallerde firari veya mütegayyip sayılacaklarına dair olan hükümlerinde ise Anayasa maddelerine aykırılık arzeden bir husus mevcut değildir. Zira Anayasa'da, yurdu, Birinci Dünya Harbinin buhranlı zamanlarında terketmiş bulunan Türk tebaasının, firari veya mütegayyip şahıs sayılmalarına engel olabilecek herhangi bir hüküm yoktur.

Dâvacının miras bırakanına ait malın mülkiyetinin, Evkaf Hazinesine geçmesi, adı geçenin 6 Ağustos 1340 tarihinden önce firari veya mütegayyip durumda bulunduğunun sabit olması sortiyle, firariliğin veya tegayyübün vukuu ânında, yukarıda açıklanan kanun hükümleri gereğince başka bir işleme lüzum kalmaksızın tamamlanmış olacağından kanun hükmü ile ve yıllarca Önce meydana gelmiş bir hukuki sonucun idarî yargıya konu teşkil etmesi mümkün değildir. Bu bakımdan sözü geçen hükümlerde Anayasa'ya aykırılık olup olmadığının araştırılmasına yer bulunmamaktadır."

30. Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulunun 25/11/1936 tarihli ve E.1935/18, K.1936/30 sayılı kararı şöyledir:

“...

28 Mayıs 1928 tarih ve 1331 numaralı Temlik Kanununun yedinci maddesinin tefsirine dair Büyük Millet Meclisinden verilen 2 Haziran 1929 tarih ve 146 numaralı kararda, (13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunlara tevfikan vaziyet olunan veya edilecek olan emval-i gayrimenkule Hazine namına kaydedilmiş hükmünde olduğu ve ashabının ancak 1331senesi iptidasmdaki kıymeti mukayyedeleri üzerinden hakları mahfuz tutulduğu cihetle bu emvalin bilahare ister muhtelif kanunlar mucibince tahsis ve tefviz edilmiş, ister satılmış veya Hazine uhdesinde muhafaza edilmiş olsun 13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli Kanunların tatbiki aleyhine Şurayı Devletçe bir hüküm verilmedikçe ashabına aynen iadesine imkânı kanuni olmadığı gibi 28 Mayıs 1928 tarihli kanunun gerek neşrinden evvel ve gerek neşrinden sonra hükmen tahakkuk etmiş veya edecek müstahaklarına da aynen iadesine cevaz verilmeyerek ancak ashabına veya hükmen tahakkuk eden veya edecek olan müstahaklarına bu emvalin 15 Nisan 1341 tarihli Kanuna tevfikan 1331 senesi iptidasındaki kıymeti mukayyedelerinin verilmesi ve bunda da 15 Nisan 1341 tarih ve 622 numaralı kanun ahkamının nazara alınması maksuttur) denildiğine göre zikri geçen 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli kanunlara istinaden Hazinece vaziyet olunan emval-i gayrimenkuldun sahipleri ve vefat etmişlerse mirasçıları tarafından firar ve tagayyüp etmediklerinden ve binaenaleyh mezkur kanunların tatbiki lazımgelmediğinden bahsile gayrimenkul mallarının aynen istirdadına dair açılan davanın mahkemelerce kabul ve rüyeti, tefsirin birinci fıkrası medlulünce aynen iadesi dava olunan emval hakkında mezkur kanunların tatbiki lazım gelmeyeceğine dair Devlet Şurasından bir karar suduruna mütevakkıf olduğu veDevlet Şurasınca böyle bir karar verilmemişse emval-i mezkurenin aynine taalluk eden bu gibi davaların rüyeti mahkemelerin vazifesi haricinde bulunduğu müttefıkunaleyh olup takarrür eden temyiz içtihattan da bu merkezdedir.

...”

31. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17/2/1993 tarihli ve E.1992/1-750, K.1993/56 sayılı kararının ilgili kısımları şöyledir:

"Direnme kararı ile Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık, maliklerinin firari ve mütegayyip eşhastan oldukları kabul edilerek çekişmeli taşınmaza 1954 senesinde davalı Hazinece vaziyet edilmesi ve taşınmazın Hazine namına tapuya kaydedilmesi işleminden ötürü, bu işlemin yasalara uygun düşmediğini ileri süren davacı kişilerin, idari yargı yerinden karar almaksızın aynen istirdada (tapu iptal ve tescile) ilişkin böyle bir davayı adli yargı yerinde açabilip açamayacakları noktasında toplanmaktadır.

Gerçekten, davalı Hazine tarafından yapılan işlemin dayanağını teşkil eden ve metruk malların hazineye geçmesini düzenleyen 1331 ve 1339 tarihli Yasaların ve tatbik suretlerini gösteren talimatname hükümlerinin uygulanmasında zaman zaman tereddütlere düşülmüştür. Ne var ki, o tarih itibariyle tefsire yetkisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 2 Haziran 1929 tarih 146 sayılı tefsir kararı ile yasa hükümlerinin uygulanış biçimlerine açıklık getirmiş ve anılan kararda (...1331 ve 1339 tarihli Kanunlara tevfikan vaziyet olunan ve olunacak emvali gayrimenkulenin, hazine namına kaydedilmiş hükmünde olduğu ve eshabının ancak bunların 1331 senesi iptidasındaki kıymetli mukayyedeleri üzerinden haklarının mahfuz tutulduğu cihetle bu emvalin bilahare ister muhtelif Kanunlar mucibince tahsis, teffız edilmiş, ister satılmış veya hazine uhdesinde muhafaza edilmiş olsun 1331 ve 1339 tarihli Kanunların tatbiki aleyhine Şur'ayı Devlet'çe bir hüküm verilmedikçe eshabına aynen iadesine Kanuni imkân olmadığı…) belirtilmiştir. Meclis tefsir kararına atıfta bulunan 25.11.1936 tarih ve 18/30 sayılı Yargıtay İnançları Birleştirme Kararının sonuç bölümünde de (... 1331 ve 1339 tarihli Kanunlara dayanılarak hazinece vaziyet olunan gayrimenkullerin sahipleri ve vefat etmişlerse mirasçıları tarafından firar ve kayıp duruma düşmediklerinden ve anılan Kanunların kendileri yönünden tatbiki lazım gelmediğinden bahisle açtıkları gayrimenkul malların aynen istirdadına yönelik davanın, Mahkemelerce kabul ve rüyeti ve aynen iadesi, dava olunan emval hakkında sözü edilen Kanunların tatbikinin lazım gelmeyeceğini dair devlet şûrasında bir karar verilmesine bağlıdır. Devlet şurasınca böyle bir karar verilmemişse emvali mezkurenin aynına da taalluk eden bu gibi davaların rüyeti mahkemelerin vazifeleri haricindedir...) ilkesi vurgulanmıştır.

Hemen belirtilmelidir ki; 1331 ve 1339 sayılı Yasalar, yürürlükten kalkmış olsalar dahi, yürürlükte bulundukları dönemde cereyan eden hadiseler hakkında kendiliğinden hukuki sonuç doğurmuşlar ve kayıp ya da firari duruma düşen kişilerin taşınmaz malları, yasa hükümleri gereği devlete geçmiştir...

Kuşkusuz, 'vaziyet etme' işlemlerinin ve idari yargı kararlarının taşınmaz malların mülkiyetlerini doğrudan doğruya Hazineye nakledici nitelikleri yoktur. Anılan işlemler ve kararlar yalnızca, yasaların yürürlükte kaldıkları dönem için firari yada kayıp duruma düşüldüğünü tespit ve açıklayan işlem ve karar niteliğindedirler. Ancak eldeki dava yönünden ortaya çıkan uyuşmazlıklarda (aynen istirdat davalarında) firari yada kayıp kişilerden sayılmama ve ilgili yasaların kapsamına girmeme olgusunu tespit ve açıklayan idari yargı kararı alınmasının zorunluluğu göz ardı edilmemelidir... Nitekim, değinilen türdeki davalar nedeniyle verilen hüküm ve kararları temyizen inceleyen Yargıtay 1. Hukuk Dairesi uygulamalarında bu hususun yerine getirilmesi (idari yargı kararı alınması) ilkesini özenle korunmuştur. ... Esasen, konusu, tarafları ve sebebi aynı olan önceki dava (idari yargı yerinden olumlu bir karar getirilmeden tapu iptal ve tescil davasının dinlenebilmesi mümkün görülememiştir.....) gerekçesi ile reddedilmiş ve redde ilişkin İstanbul 8. Asliye Hukuk Mahkemesinin …. 20/12/1984 tarihli ve 285/631 sayılı kararı temyiz incelemesinden geçerek kesinleşmiştir. Yakın tarihlerde yüce kurulda görüşülen tamamen benzeri nitelikteki emsali bir olayda, idari yargı kararı alındıktan sonra tapu iptal ve tescil davası açıldığı için, o davaya dinlenebilme olanağı sağlanmıştır...

O halde Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır. ...”

2. Vakıflar Mevzuatı

32. 29/5/1926 tarihli ve 864 sayılı mülgaKanunu Medeninin Sureti Mer’iyet ve Şekli Tatbiki Hakkında Kanun’un 8. maddesi şöyledir:

"Kanunu Medeninin meriyete vaz`ından mukaddem vücude getirilen evkaf hakkında ayrıca bir tatbikat kanunu neşrolunur.

Kanunu Medeninin meriyete vaz`ından sonra vücude getirilecek tesisler, Kanunu Medeni ahkamına tabidir."

33. 5/6/1935 tarihli ve 2762 sayılı mülga Vakıflar Kanunu'nun 1. maddesi kabul edildiği şekliyle şöyledir:

"4 birinci teşrin 1926 tarihinden önce vücud bulmuş vakıflardan

A - Bu kanundan önce zaptedilmiş bulunan vakıflar,

B - Bu kanundan önce idaresi zaptedilmiş olan vakıflar,

C - Mütevelliliği bir makama şartedilmiş olan vakıflar,

Ç - Kanunen veya filen hayrî bir hizmeti kalmamış olan vakıflar,

D - Mütevelliliği vakfedenlerin ferilerinden başkalarına şartedilmiş vakıflar,

Vakıflar umum müdürlüğünce idare olunur. Bunların hepsine birden (Mazbut

vakıflar) denir.

A - Mütevelliliği vakfedenlerin ferilerine şartedilmiş vakıflar,

B - Cemaatlarca idare olunan vakıflar,

C - Bazı sanat sahihlerine mahsus vakıflar,

Mütevellileri veya seçilmiş heyetleri tarafından idare olunur. Bunların hebsine

birden (Mülhak vakıflar) denir.

Mütevelliler ve seçilmiş heyetler, vakıflar umum müdürlüğünün ve umum müdürlük

de, idare meclisinin kontrolü altındadır."

34. 2762 sayılı Kanun'un yürürlükten kaldırıldığı tarihteki 1. maddesi şöyledir:

"(Değişik: 28/6/1938-3513/1 md.) 4 birinci teşrin 1926 tarihinden önce vücud bulmuş

vakıflardan

A - Bu kanundan önce zabtedilmiş bulunan vakıflar,

B - Bu kanundan önce idaresi zabtedilmiş olan vakıflar,

C - Mütevelliği bir makama şartedilmiş olan vakıflar,

D - Kanunen veya fiilen hayri bir hizmeti kalmamış olan vakıflar,

E - Mütevelliliği vakfedenlerin ferilerinden başkalarına şart edilmiş vakıflar,

Vakıflar Umum Müdürlüğünce idare olunur. Bunların hepsine birden (Mazbut vakıflar) denir.

(Değişik: 31/5/1949-5404/1 md.) Mütevelliliği vakfedenlerin fer`ilerine şart edilmiş vakıflara (Mülhak Vakıflar) denir. Bunlar mütevellileri tarafından idare olunur.

Mütevelliler Vakıflar Genel Müdürlüğünün ve Genel Müdürlük de İdare Meclisinin kontrolü altındadır.

(Değişik: 24/3/1981-2437/1 md.) Cemaatlere ve esnafa mahsus vakıflar, bunlar tarafından seçilen kişi veya kurullarca yönetilir. İlgili makamlarla Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından teftiş edilir ve denetlenirler. Teftiş ve denetlemenin usulleri ve nasıl yapılacağı ile sonuçları çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

(Ek: 24/3/1981-2437/2 md.) Cemaat vakıflarının Türk Kanunu Medenisinin 78 nci maddesi gereğince Vakıflar Genel Müdürlüğüne ödeyecekleri teftiş ve denetleme masraflarına katılma payının, genel bütçeden karşılanmasına Bakanlar Kurulunca karar verilebilir. Bu karar anılan vakıfların teftiş ve denetimini etkilemez.

(Ek Fıkra 2.1.2003-4778 s. Kanun.) Cemaat vakıfları, vakfiyeleri olup olmadığına bakılmaksızın, Vakıflar Genel Müdürlüğünün izniyle dinî, hayrî, sosyal, eğitsel, sıhhî ve kültürel alanlardaki ihtiyaçlarını karşılamak üzere taşınmaz mal edinebilirler ve taşınmaz malları üzerinde tasarrufta bulunabilirler.

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Vakıflar Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir."

35. 2762 sayılı mülgaKanun'un 6. maddesi şöyledir:

"Mülhak vakıflar, Vakıflar Umum Müdürlüğünce niyabeten idare olunsa bile ayrı ayrı birer hükmi şahsiyet sayılır. Bunlar kendi taahhüdlerile ilzam olunur. Ve borçlarını kendi mallarından öderler.

Umum Müdürlüğün idare ve temsil ettiği vakıflar da bir kül halinde hükmi şahsiyet sayılır."

36. 2762 sayılı mülga Kanun'un 6. maddesi şöyledir:

"Bu kanunun neşri tarihinden en az on beş yıl evvelindenberi vakıf olarak tasarruf edildikleri vergi kayıtları icar konturatları ve eşhası hükmiyenin gayrimenkule tasarruflarına dair olan 16 Şubat 1328 tarihli kanunun neşrinden sonra tapuya verilmiş defterler ve müesseselerin hesap defterleri ve buna benzer vesikalarla anlaşılacak olan yerler o suretle vakıf kütüğüne kaydolunurlar.Bu kayıt vakıflar idaresinin istemesi üzerine tapuca o gayrimenkullerin kayıtlarına işaret ve keyfiyet münasip vasıtalarla ilan olunur.İlan tarihinden itibaren iki yıl içinde dava yolu ile bir güna itiraz olunmadığı takdirde o malların vakıfolarak kati tescilleri yapılır,ve tapuları verilir.Tapu kayıdlarına işaret edilecek gayrimenkullere aitdavalarda vakıflar idaresi ve varsa mütevelli de birlikte hasım olur.”

37. 2762 sayılı mülga Kanun'un geçici 1. maddesi şöyledir:

"A - Şimdiye kadar vakıflar idaresine hesap vermemiş olan bütün mütevelliler veya mütevelli heyetleri bu kanunun hükümleri yürümeğe başladığı günden itibaren üç ay içinde idare ettikleri vakıfların mahiyetlerini,varidat menbalarını ve bunların sarf ve tahsis mahallerini, geçmiş son senenin varidat ve masraflarının miktar ve nevilerinin ve mütevelliliği hangi selahiyetli merciin intihap veya kararına müsteniden ve hangi tarihtenberi yaptıklarını gösterir bir beyanname tanzimine ve mensup oldukları vakıflar dairesine vermeğe mecburdurlar.

B - Yukarki fıkra mucibince beyanname vermiş olan mütevellilere bir makbuz ilmühaberi verilir. Bu ilmühaberi hamil olan kimseler bu kanun dairesinde vakıflarının idaresine devam ederler.

C - Birinci fıkrada yazılı müddet içinde beyanname vermemiş olanlar vakıflarında tasarruf edemezler. Gecikme haklı bir sebebe müstenit değilse veya verdikleri beyanname hakikate uygun bulunmazsa mütevellilikten derhal azlolunurlar.

Ç - Vakıflar idaresine verilecek beyannamelerin verildikleri tarihten itibaren, altı ay içinde tetkik ve tasdikı mecburidir.Bu müddet içinde tasdik edilmediği takdirde yalnız mukannen masraflar tasdik edilmiş sayılır.

D - Beyannameler muhteviyatının vesika ve taamüllere müstenit olması ve bu vesika veya taamüllerin bu kanunun neşrinden evvel mevcut ve mer`i bulunması şarttır.

E - Bu kanun hükümleri yürümeğe başladığı zaman mevcut olan ferilerden gayri mütevellilerle Vakıflar Umum Müdürlüğünce mütevellisi olmadığından veya mütevellisi mevcut olduğu halde vakfı bizzat idare edemediklerinden dolayı idare kendilerine tevdi edilmiş olan kaymakamlar şimdiye kadar olduğu gibi vakıfları idareye devam ederler. Azil veya her hangi bir suretle inhilal vukuunda bu kanun hükümleri tatbik olunur."

38. 20/2/2008 tarihli ve 5737 sayılı Vakıflar Kanunu'nun "Tanımlar" kenar başlıklı 3. maddesi şöyledir:

"Bu Kanunun uygulanmasında;

...

Vakıflar: Mazbut, mülhak, cemaat ve esnaf vakıfları ile yeni vakıfları,

Vakfiye: Mazbut, mülhak ve cemaat vakıflarının malvarlığını, vakıf şartlarını ve vakfedenin isteklerini içeren belgeleri,

1936 Beyannamesi: Cemaat vakıflarının 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince verdikleri beyannameyi,

Vakıf senedi: Mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi ile 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre kurulan vakıfların, malvarlığını ve vakıf şartlarını içeren belgeyi,

Mazbut vakıf: Bu Kanun uyarınca Genel Müdürlükçe yönetilecek ve temsil edilecek vakıflar ile mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince Vakıflar Genel Müdürlüğünce yönetilen vakıfları,

Mülhak vakıf: Mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve yönetimi vakfedenlerin soyundan gelenlere şart edilmiş vakıfları,

Cemaat vakfı: Vakfiyeleri olup olmadığına bakılmaksızın 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince tüzel kişilik kazanmış, mensupları Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan Türkiye’deki gayrimüslim cemaatlere ait vakıfları,

...

ifade eder."

39. 5737 sayılı Kanun'un geçici 7. maddesi şöyledir:

"Cemaat vakıflarının;

a) 1936 Beyannamelerinde kayıtlı olup, halen tasarruflarında bulunan nam-ı müstear veya nam-ı mevhumlar adına tapuda kayıtlı olan taşınmazlar,

b) 1936 Beyannamesinden sonra cemaat vakıfları tarafından satın alınmış veya cemaat vakıflarına vasiyet edildiği veya bağışlandığı halde, mal edinememe gerekçesiyle halen; Hazine veya Genel Müdürlük ya da vasiyet edenler veya bağışlayanlar adına tapuda kayıtlı olan taşınmazlar,

tapu kayıtlarındaki hak ve mükellefiyetleri ile birlikte bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren onsekiz ay içinde müracaat edilmesi halinde, Meclisin olumlu kararından sonra, ilgili tapu sicil müdürlüklerince cemaat vakıfları adına tescilleri yapılır."

3. Tapu Mevzuatı

40. 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun "Tapu sicilinin açıklığı" kenar başlıklı 1020. maddesi şöyledir:

"Tapu sicili herkese açıktır.

İlgisini inanılır kılan herkes, tapu kütüğündeki ilgili sayfanın ve belgelerin tapu memuru önünde kendisine gösterilmesini veya bunların örneklerinin verilmesini isteyebilir.

Kimse tapu sicilindeki bir kaydı bilmediğini ileri süremez."

41. 17/8/2013 tarihli ve 28738 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 22/7/2013 tarihli Tapu Sicili Tüzüğü'nün (Tüzük) "İstemin reddedilmesi" kenar başlıklı 26. maddesi şöyledir:

"(1) Mevzuat ve bu Tüzükte yer alan hükümlere uygun olmayan ve 4721 sayılı Kanunun 1011 inci maddesine göre geçici tescil şerhine de imkân bulunmayan istemler geciktirilmeden, gerekçesi, itiraz yeri ve süresi de belirtilmek suretiyle reddedilir.

(2) Ret kararının varlığı, tarih ve yevmiye numarası esas alınarak kütüğün beyanlar sütununda belirtilir. İstemin reddi halinde, ret gerekçesi giderilmeden reddin konusu tapu işlemi yapılamaz.

(3) Ret kararı, istem sahibine elden veya 11/2/1959 tarih ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilir.

(4) Ret kararına, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde müdürlüğün bağlı bulunduğu bölge müdürlüğüne, bölge müdürlüğünün kararına karşı da tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde Genel Müdürlüğe itiraz edilebilir."

42. TKGM'nin 29/6/2001 tarihli ve 2001/7 sayılı genelgesinin ilgili kısımları şöyledir:

"İlgi genelge [31/10/1983 tarihli ve 4-1-1-7/1456 sayılı genelge] ile; mübadil (değiştirilen), mütegayyip (kaybolmuş), mufarakat (terkeden) ve firari (kaçak) kişilerin taşınmaz mallarının Devlete intikal ettiği, bu kayıtlar üzerinden herhangi bir tapu işleminin yapılmaması ve hiçbir bilgi, belge ve tapu kaydı verilmemesi gerektiği duyurulmuş olmasına karşın, Merkeze intikal eden olaylardan, bu konuda bazı aksaklıklar olduğu tespit edilmiştir.

Bilindiği üzere, 6 AĞUSTOS 1340 (1924) tarihinden önce ülkemizden firar eden, kaybolan, ülkeyi terkeden, değişime tabi tutulan ve o tarihte taşınmaz malının başında bulunmayan kişilerin gayrimenkulleri (aynı tarihte vaziyet kararı olsun veya olmasın) Devletin uhdesine geçmiş bulunmaktadır.

Bu nedenle, bahsedilen nitelikte kişilere ait kayıtlar farklı tarihlerdeki kanun ve kararnameler gereği işleme tabi kayıt niteliğini kaybetmiştir. Tescil işlemleri tamamlanmamış olsa dahi tescilsiz iktisap şeklinde Devletin uhdesine geçen bu gayrimenkullerin eski malik ve mirasçıları Medeni Kanunun 928 inci maddesine göre 'ilgili kişi' sayılamayacaklarından tapu kaydı verilmesi dahil, hiçbir tapu işlem talebinin kabul edilmemesi gerekir.

Bu itibarla; yabancı gerçek ve tüzel kişilerin 1924 yılı ve öncesine ait kayıtlar ile ilgili herhangi bir işlem talebinde bulunmaları halinde, öncelikle kayıt maliklerinin mübadil, mufarakat, firari veya mütegayyip olup olmadığı mahalli mülki amirliklere başvurularak araştırılacaktır. Araştırma sonucunda kayıt malikinin bu kişilerden olmadığının anlaşılması halinde talep konusu Merkeze intikal ettirilecek (Yabancı İşler D.Bşk.) ve talimata göre işleme yön verilecektir.

Bahsedilen kişiler ile ilgili işlemlerde;

1) Gerçek veya tüzel kişilere, mübadil, mütegayyip, firari ve mufarakat edenlere ait tapu kayıtlarına ilişkin bilgi ve belge verilmesi de dahil tapu işlem taleplerinin hiçbir şekilde karşılanmaması, taleplerinin Genel Müdürlüğe yönlendirmesi için bilgi vermekle yetinilmesi,

2) Kadastrosuna başlanılacak veya devam eden çalışma alanlarında, sözü edilen kişilere ait tapu kayıtlarına dayalı olarak kayıt malikleri ve halefleri veya zilyedliğe istinaden bu kişiler adına herhangi bir tespit yapılmaması, bunlara ilişkin yer gösterme veya benzeri talebe bağlı hiçbir işlemin karşılanmaması,

3) 6 Ağustos 1924 tarihi öncesi tesis edilen kayıtlarla ilgili herhangi bir talep anında kaydın kadastroya tabi tutulup tutulmadığı ile herhangi bir parsele uygulanıp uygulanmadığının araştırılarak, uygulanmış ise revizyonlarının yazılması, herhangi bir parsele uygulanmamış ise kaydın kapatılması,

4) Mahkemelerin kayıt örneği veya kaydın tespitine yönelik taleplerinde, kaydın kadastroya tabi tutulup tutulmadığının, tabi tutulmuşsa herhangi bir parsele revizyon görüp görmediğinin ve malik veya mirasçılarının mubadil, mufarakat, firari veya müteğayyip kişilerden olup olmadığının sicil ve belgelere göre araştırılarak, bu hususlarda tespit edilen bilgilerin bir üst yazı ile ilgili mahkemeye bildirilmesi,

Gerekmektedir.

Ayrıca, kadastro çalışmaları sırasında yabancı uyruklular adına zilyedliğe dayalı gayrimenkul tespiti yapılmadan önce konu Merkeze intikal ettirilecek (Yabancı İşler D.Bşk.) ve verilecek talimata göre işleme yön verilecektir.

İlgi genelge yürürlükten kaldırılmıştır."

IV. İNCELEME VE GEREKÇE

43. Mahkemenin 15/6/2016 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

44. Başvuru formu ekinde ibraz edilen "Hukuki Mütalaa"da;

a)Kilikya (Sis) Katolikosluğu'nun hükmi şahsiyete sahip dini ve hayri bir müessese niteliğinde olduğu ve Adana ili Kozan ilçesinde bulunan manastır arazisi ve kilise dahil taşınmazlar üzerinde tasarruf yetkisinin olduğu,

b)Sis Katolikosluğu'nun kilise ve müştemilatı üzerinde uzun süreli kullanmaya dayalı mal varlığı hakkının bulunduğu hatta Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin 3/4/2007 tarihli ve E.2007/7679, K.2007/1173 sayılı kararına göre metruk kiliselerin emval-i metruke mevzuatına tabi olmadığı gibi devlete intikal etmeyip maliki üzerinde kaldığı,

c) Alternatif olarak ise mal varlığındaki azalmanın karşılığı olarak kamulaştırmasız el atma hükümlerine, emval-i metruke mevzuatındaki hükümlere veya Lozan Antlaşması'ndaki bazı hükümlere dayalı tazminat alma hakkına ilişkin kuvvetli bir meşru beklentinin mevcut olduğu,

d) Sis Katolikosluğu'nun mal varlığına el konmasının süregiden bir durum olarak değerlendirilmesi gerektiği,

e) İç hukuk yollarının ise emval-i metruke mevzuatına göre başarı şansı içermeyip etkisiz olduğundan tüketilmesine gerek olmadığı,

f) Süregiden ihlal nedeniyle otuz günlük başvuru süresinin aranmayacağı,

g) Tapu kaydındaki bilgilere ulaşmayı engellediği gerekçesiyle Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün (TKGM) 31/10/1983 tarihli ve 1456 sayılı Genelge'si ile 29/6/2001 tarihli ve 2001/7 sayılı Genelge'sinin mülkiyet hakkının içerdiği usule ilişkin güvencelere ve hak arama özgürlüğüne aykırı olduğu, bu durum nedeniyle mahkemeye erişim hakkının engellendiği,

h) Başvuru konusu taşınmaz dinsel nitelikte olduğu ve başvurucunun öncelikli talebinin eski hâle iade ve ibadete açılma olduğu için somut olayda mülkiyet hakkının yanı sıra din özgürlüğü ve ayrımcılık yasağı açısından da bir değerlendirme yapılması gerektiği ifade edilmiştir.

45. Başvurucu, Adana ili Kozan ilçesinde bulunan 700 yıl boyunca dinî merkezleri olan manastır ve kilisenin bulunduğu taşınmazın maliki olduğunu ancak devletçe bu taşınmaza el konduğunu ve Lozan Antlaşması hükümlerinin yerine getirilmeyerek mallarının iade edilmediğini, öğretideki görüşlere göre emvali metruke mevzuatının ilga edilmiş olması nedeniyle bu malları geri alma veya tazminat ödenmesinin mümkün olmadığını, taşınmaz malının tazminat ödenmeksizin alınmasının Anayasa'nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkını ihlal ettiğini belirtmiştir. Başvurucu; manastır, kilise ve arazisine el konmasının Anayasa'nın 10. maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesine ve ayrımcılık yasağına da aykırılık teşkil ettiğini, ibadet mekânına el konulmakla din ve vicdan özgürlüğünü düzenleyen Anayasa'nın 24. maddesinin de ihlal edildiğini belirtmiştir. Başvurucu ayrıca, Anayasa Mahkemesinin 1963 yılına ait bir kararı ile Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17/2/1993 tarihli bir kararında kaçak ve yitik kişilerden kalan malların mülkiyetinin devlete geçtiğinin kabul edildiğini, TKGM'nin genelgeleri nedeniyle tapu kayıtlarına ulaşamadığını ve tapu müdürlüğündeki bilgilere ulaşmasının engellendiğini belirterek, başvuru yollarının tüketilmesine gerek olmadığını ve Anayasa'nın 36. maddesinde düzenlenen hak arama hürriyetinin de ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

46. Başvurucu, üzerinde manastır ve kilise bulunduğunu ve ibadet yeri olarak yüzyıllardır kullandığını iddia ettiği taşınmaza emval-i metruke mevzuatına göre Maliye Hazinesince tazminat ödenmeksizin el konulduğunu belirterek mülkiyet hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

47. Bakanlığın görüş yazısında, taşınmaz ile başvurucu arasında iddia olunan hukuki ve fiili ilişkinin Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisinin başlamasından çok önce kesildiğinin sabit olduğu, başvurucunun iç hukuk yollarında mevcut başvuru yollarını tüketmeden bireysel başvuruda bulunduğu ve ayrıca başvurucunun mülkiyet hakkına konu olabilecek bir malvarlığı değeri veya böyle bir değeri elde etme yönünde meşru bir beklentisinin de bulunmadığı bildirilmiştir.

48. Başvurucu Bakanlığın görüşüne karşı cevap dilekçesinde, başvuru formundaki beyanlarını yinelemiştir.

49. Anayasa'nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası şöyledir:

"... Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır."

50. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un "Bireysel başvuru hakkı" kenar başlıklı 45. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

"İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir."

51. Anayasa'nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası ile 6216 sayılı Kanun'un 45. maddesinin (2) numaralı fıkrasında bireysel başvuruda bulunulmadan önce ihlal iddiasının dayanağı olan işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş olan idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının tüketilmiş olması gerektiği belirtilmiştir. Temel hak ihlallerini öncelikle derece mahkemelerinin gidermekle yükümlü olması, kanun yollarının tüketilmesi koşulunu zorunlu kılar (Necati Gündüz ve Recep Gündüz, B. No: 2012/1027, 12/2/2013, §§ 19, 20; Güher Ergun ve diğerleri, B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 26).

52. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir hukuk yoludur. Bu nedenle, kanunlarda yer alan idari ve yargısal başvuru yollarının, bireysel başvurudan önce tüketilmiş olması gerekir. Temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği iddialarının öncelikle derece mahkemelerinde olağan kanun yolları ile çözüme kavuşturulması esastır. Bireysel başvuru yoluna, iddia edilen hak ihlallerinin bu olağan denetim mekanizması çerçevesinde giderilememesi durumunda başvurulabilir. Bireysel başvurunun ikincil niteliğinin bir sonucu olarak olağan kanun yollarında ve genel mahkemeler önünde dayanılmayan iddialar, Anayasa Mahkemesi önünde şikâyet konusu edilemeyeceği gibi genel mahkemelere sunulmayan yeni bilgi ve belgeler de Anayasa Mahkemesine sunulamaz (Bayram Gök, 26/3/2013, B. No: 2012/946, §§ 16-20).

53. Ancak belirtilen hükümlerde yer verilen olağan başvuru yolları ibaresinin, başvurucunun şikâyetleri açısından makul bir başarı şansı sunabilecek ve bir çözüm sağlayabilecek nitelikte, kullanılabilir ve etkili başvuru yolları olarak anlaşılması gerekmektedir. Ayrıca başvuru yollarını tüketme kuralı ne kesin ne şeklî olarak uygulanabilir bir kural olup bu kurala uyulmasının denetlenmesinde münferit başvurunun koşullarının dikkate alınması esastır. Bu anlamda yalnızca hukuk sisteminde birtakım başvuru yollarının varlığının değil aynı zamanda bunların uygulama şartları ile başvurucunun kişisel koşullarının gerçekçi bir biçimde ele alınması gerekmektedir. Bu nedenle başvurucunun, kendisinden başvuru yollarının tüketilmesi noktasında beklenebilecek her şeyi yerine getirip getirmediğinin başvurunun özellikleri dikkate alınarak incelenmesi gerekir (S.S.A., B. No: 2013/2355, 7/11/2013, § 28; Işıl Yaykır, B. No: 2013/2284, 15/4/2014, § 42).

54. Başvuru yollarının etkisiz olduğunun saptanması durumunda söz konusu edilen başvuru yolunun, etkili ve erişilebilir olma koşullarını karşılamadığı gerekçesiyle tüketilme zorunluluğu aranmamaktadır. Ancak başvuru yollarının tüketilmesi koşuluna yönelik istisnaların her başvurunun somut özellikleri dikkate alınarak değerlendirileceği de açıktır (Sedat Vural, B. No: 2014/5559, 25/4/2014, § 22).

55. Başvurucunun, ihlal iddiasına konu manastır, kilise ve müştemilatının bulunduğu taşınmaza yönelik olarak tapu iptali ve tescil veya istirdat ya da tazminat davası açmadığı, yapıldığı belirtilen kadastro tespitine itiraz ettiğine veya Vakıflar mevzuatı çerçevesinde bir başvuru yaptığına dair herhangi bir bilgi ve belge de sunmadığı görülmektedir. Başvurucu, başvuru yollarını tüketmeme sebebi olarak emval-i metruke mevzuatına göre taşınmazın mülkiyetinin iade edilmesinin veya tazminat ödenmesinin olanaklı olmadığı, bir dava açsa dahi başarıyla sonuçlanmayacağının açık olduğu gerekçesine dayanmaktadır.

56. Ancak delillerin değerlendirilmesi ve hukuk kurallarının yorumlanması, öncelikle derece mahkemelerinin yetki ve sorumluluk alanındadır. Uyuşmazlığın taraflarının sunduğu delilleri ilk elden değerlendirme bakımından derece mahkemelerinin daha avantajlı konumda bulundukları tartışmasızdır.

57. Bireysel başvurularda Anayasa Mahkemesinin görevi ise Anayasa veAvrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ortak koruma alanında kalan haklar kapsamındaki güvencelerin somut olayda sağlanıp sağlanmadığını incelemektir (Sebahat Tuncel (2), B. No: 2014/1440, 26/2/2015, § 53).

58. Bireysel başvurunun ikincilliği ilkesi uyarınca başvurucunun ihlal iddialarını öncelikle idari ve yargısal makam ve merciler önünde ileri sürmesi gerekmektedir. Nitekim somut başvuruda, salt başvurucu yanın ihlal iddiaları söz konusudur. Bu iddialar ise bir karşı yanın da olduğu ve çelişmeli yargılama ilkelerinin uygulandığı bir davada tartışılmış değildir. Başvurucu, taşınmazın mülkiyetinin kendisine ait olduğunu ve emval-i metruke mevzuatına göre taşınmaza el konulduğunu ileri sürmektedir. Ancak başvuru konusu olayda bu taşınmazın mülkiyet durumu, hukuki niteliği, emval-i metruke mevzuatının (bkz. §§ 14-30) uygulanıp uygulanmadığı, vakıflar mevzuatına (bkz. §§ 31-38) veya kadastro mevzuatına göre durumu gibi hususlar idari ve yargısal makam ve merciler önünde ortaya konmamış; bu hususlar belirtilen makam ve mercilerde hiç tartışılmadan doğrudan bireysel başvuruda bulunulmuştur.

59. Başvurucu emval-i metruke mevzuatı çerçevesinde el konulduğunu belirttiği taşınmazın mülkiyetinin bu mevzuata göre iade edilmeyeceğini ve tazminat da ödenmeyeceğini belirterek bu yolların etkili olmadığına dair Anayasa Mahkemesinin 22/4/1963 tarihli (bkz. § 28) ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17/2/1993 tarihli kararına (bkz. § 30) atıfta bulunmuştur. Ancak başvuru formunda emval-i metruke mevzuatında bu mallar üzerindeki mülkiyet haklarının kaybedildiğine ilişkin bir düzenlemenin mevcut olmadığı, bu nedenle hukuken malları geri alma haklarının her an için mevcut olduğu, bilhassa kilise ve manastırlar gibi kutsal yerlerdeki dinî malzeme ve eşyanın korunmasını öngören 8/11/1915 tarihli Nizamname'nin 16. maddesi uyarınca başvurucunun taşınmazları ve özellikle taşınır malları üzerindeki haklarını kaybetmediği, yine Lozan Antlaşması'na göre bu malların iade edilmesinin mümkün olduğu iddia edilmiştir. Yine başvuru formu ekinde ibraz edilen hukuki mütalaada da Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin 3/4/2007 tarihli ve E.2007/7679, K.2007/1173 sayılı kararına göre metruk kiliselerin emval-i metruke mevzuatına tabi olmadığı, devlete intikal etmeyip maliki üzerinde kaldığı ve ayrıca başvurucunun gerek emval-i metruke mevzuatına gerekse de diğer ilgili mevzuata dayalı olarak tazminat hakkına ilişkin meşru beklentisinin olduğu ifade edilmektedir.

60. Buna göre başvurucu, kilise ve manastır olarak kullanılan taşınmaz yönünden belirtilen mevzuata göre farklı bir yorumun mümkün olduğunu ileri sürmektedir. Başvurucu tarafından, aynı konumdaki benzer bir taşınmaz yönünden mülkiyetin iadesine veya tazminata ilişkin talebin reddedildiğine ve bu yolun etkin ve başarılı olmadığına dair yakın tarihli somut bir yargısal içtihadın sunulmadığı gibi aksine Yargıtayca metruk kiliselerin emval-i metruke mevzuatına tabi olmadığı yönünde kararlar verildiğinin ileri sürüldüğü anlaşılmaktadır. Dolayısıyla başvurucunun idari ve yargısal süreçlerin etkili olup olmadığı hususunda çelişkili beyanlarda bulunduğu görülmektedir. Başvurucu bir yandan başvuru yollarının etkisiz olduğunu ifade etmekte diğer yandan ise mevzuatta taşınmazın mülkiyetinin iadesine veya tazminat ödenmesine yönelik hükümler olduğunu belirtmekte hatta buna ilişkin başarıyla sonuçlandığını belirttiği yargısal içtihatlardan söz etmektedir.

61. Başvurucu, ayrıca 4721 sayılı Kanun'un 1020. maddesine göre tapu sicilinin herkese açık olduğunu ancak el konduğunu belirttiği taşınmazın tapu kaydı bilgilerine ulaşmak için yaptığı talebin TKGM'nin 29/6/2001 tarihli ve 2001/7 sayılı Genelge'si doğrultusunda tapu müdürlüğünce reddedildiğini belirterek bu tapu kayıtlarını inceleme olanağı tanınmadığı için hak arama hürriyetinin ihlal edildiğinden şikâyet etmektedir.

62. Öncelikle başvurucunun tapu kaydındaki bilgileri inceleme talebi Tapu Müdürlüğünce reddedilmiş ise de başvurucunun talebinin reddine dair bu işleme karşı Tüzük'ün 26. maddesinin (4) numaralı fıkrası ile TKGM'nin 29/6/2001 tarihli ve 2001/7 Genelge'sine göre idareye başvurma hakkı olduğu gibi 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 2., 7. ve 12. maddelerine göre iptal davası açma hakkı da bulunmaktadır. Başvurucu talebinin reddedilmesinin dayanağı olduğunu ileri sürdüğü genelgenin hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsa 2577 sayılı Kanun'un 7. maddesine göre kendisine uygulanan bu düzenleyici işlemin iptalini de talep edebilir. Ancak somut olayda başvurucu Tapu Müdürlüğünün söz konusu işlemine karşı Bölge Müdürlüğüne ve Genel Müdürlüğe itiraz ettiğine dair herhangi bir bilgi veya belge sunmadığı gibi bütün bu idari süreçlerin sonucuna bağlı olarak iptal istemiyle idari yargı yerinde dava da açmadığı görülmektedir. Başvuru formu ve ekleri incelendiğinde başvurucu tarafından, idari işlemin ve genelgenin yasaya aykırı olduğuna ilişkin olduğu iddiasıyla başlatılacak yargısal süreçlerin etkili olmayacağına dair herhangi bir yargısal içtihadın da sunulmadığı anlaşılmıştır.

63. Öte yandan 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 114. maddesinde dava şartları, 116. maddesinde ilk itirazlar ve 119. maddesinde ise dava dilekçesinin içeriği düzenlenmiş olup anılan maddelerde dava konusu taşınmazın ada ve parsel numaralarının dava dilekçesine yazılması yönünde açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bu Kanun'un 119. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ğ) bendine göre dava dilekçesinde "açık bir şekilde talep sonucunun" bulunması gerekmektedir. Yargıtay içtihatlarına göre dava dilekçesinde ada ve parsel numarasının bildirilmemesi veya yanlış bildirilmesi sonuca etkili görülmeyip dava dilekçesindeki açıklamalar doğrultusunda mahkemece ilgili belgelerin ve kayıtların kurumlarından getirtilerek gerek duyulduğunda mahallinde keşif de yapılarak uyuşmazlık konusu taşınmazın belirlenebileceği hatta doğru hasma dava açıldığı durumlarda yanlış bildirilen ada ve parsel numarasının dahi davacı tarafından yargılama sırasında düzeltilebileceği kabul edilmektedir. Nitekim Yargıtay 8. Hukuk Dairesinin 6/11/2006 tarihli ve E.2006/5834, K.2006/6641 sayılı kararında "davacının iddiası göz önünde tutularak taraf delillerinin toplanılması ve dava konusu taşınmazın belirlenmesi" gerektiği; Yargıtay 14. Hukuk Dairesinin 15/10/2007 tarihli ve E.2007/9952, K.2007/11753 sayılı kararında da "tapu kaydı idareden getirtilerek ve davalının savunmasında belirttiği kesinleşen dosyalar ile birlikte keşfen mahallinde uygulanarak dava konusu taşınmazın belirlenmesi" gerektiği açıklanmıştır. Yine Yargıtay 1. Hukuk Dairesinin 3/10/2003 tarihli ve E.2013/12837, K. 2013/13983 sayılı kararında "dava dilekçesinde parsel numarasının belirtilmemesinin" sonuca etkili olmadığı ifade edilmiş; Yargıtay 16. Hukuk Dairesinin 16/6/2014 tarihli ve E.2014/6021, K.2014/8463 sayılı kararında da dava dilekçesinde parsel numarasının bildirilmemesinin maddi hata olup davanın doğru hasma açıldığı takdirde bu maddi hatanın düzeltilebileceği belirtilmiştir.

64. Bu durumda anılan yasal hükümler ile Yargıtay içtihatlarına göre başvurucunun ihlal iddiasına konu taşınmaza yönelik olarak dava açabilmek için ada ve parsel numarasının tam olarak bilinmesine lüzum olmadığı anlaşılmaktadır. Zira dava dilekçesindeki açıklamalar doğrultusunda Mahkemece tapu müdürlüklerinden ilgili kayıtlar istenebileceği gibi gerek duyulduğu takdirde mahallinde keşif yapılmak suretiyle de uyuşmazlık konusu taşınmaz belirlenebilecektir.

65. Kaldı ki başvurucu ihlal iddiasına konu taşınmaza Maliye Hazinesince el konulduğunu ileri sürmekte olup başvurucunun başvuru formu ekinde uyuşmazlık konusu taşınmaza ait olduğunu belirttiği kadastro krokilerini de ibraz ettiği görülmektedir. Başvuru formunda da "ekte sunulan (Ek-7) ve elimize tesadüfen geçen Kozan'da müvekkile ait araziyi gösteren kadastro krokisi" ibarelerine yer verilmiştir. Bu durumda başvurucunun uyuşmazlık konusu taşınmazın kadastro krokisini edindiği görülmekle hangi taşınmaza dava açabileceği yönünde yeterli bilgiye sahip olduğu gibi Maliye Hazinesi tarafından taşınmaza el konulduğunu ileri sürdüğüne göre başvurucunun kime husumet yönelteceği hususunda da bilgi sahibi olduğu anlaşılmaktadır.

66. Sonuç olarak başvuru konusu ihlal iddialarına ilişkin olarak idari ve yargısal başvuru yolları tüketilmeden doğrudan bireysel başvuru yapıldığı, ihlal iddialarına konu edilen taşınmazın hukuki durumunun ve mahiyetinin öncelikle idari makamlar ve yargısal merciler önünde, bu kapsamda da konusunda uzman derece mahkemeleri nezdinde çelişmeli yargılama ilkesi çerçevesinde tartışılarak ortaya konması gerektiği, başvurucunun dava açabilmek için yeterli bilgiye de sahip olduğu, söz konusu başvuru yollarının pratikte etkili olmadığını gösteren ilgili ve somut bir örneğin ise sunulmadığı anlaşılmıştır. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, iddia edilen hak ihlallerinin derece mahkemelerince düzeltilmemesi hâlinde başvurulabilecek ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Bireysel başvuru yolunun ikincil niteliği gereği Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilmek için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi zorunludur. Dolayısıyla somut olay bakımından başvuru yolları usulünce tüketilmemiştir.

67. Açıklanan nedenlerle başvurunun başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

V. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvurunun başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 15/6/2016 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.