I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; ithal edilen ürünlerin ilaçlara yardımcı ve ilaçları tamamlayıcı ürünler olmasına karşın parfümeri ve kozmetik olarak nitelendirilmesi sonucu fazladan özel tüketim vergisi tahsil edilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular 30/12/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. 2016/477 numaralı bireysel başvuru ile farklı tarihlerde yapılan 2016/481, 2016/487 ve 2016/491 numaralı bireysel başvuruların kişi yönünden hukuki irtibatlarının bulunması nedeniyle 2016/477 numaralı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmesine, incelemenin bu dosya üzerinden yürütülmesine ve diğer başvuru dosyalarının kapatılmasına karar verilmiştir.

6. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

7. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüş bildirmemiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

8. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

9. Başvurucu şirket ilaç sektöründe faaliyet gösteren ve üretim faaliyetleri yanında ilaç, ilaçlara yardımcı ve ilaçları tamamlayıcı ürünler de ithal eden bir ticari kuruluştur.

10. Başvurucu, tüzel kişiliği adına tescilli 28/9/2009, 8/2/2010, 25/3/2010 ve 25/10/2010 tarihli serbest dolaşıma giriş beyannameleri muhteviyatı eşyaların 3307.90.00.90.19 gümrük tarife istatistik pozisyonunda sınıflandırılarak ihtirazi kayıtla ödenen özel tüketim vergisinin söz konusu eşyaların 3004.90.19.30.00 gümrük tarife istatistik pozisyonunda sınıflandırılması gerektiği gerekçesiyle 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi uyarınca ticari faizi ile birlikte iadesi talebiyle İstanbul Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğüne (İdare) başvurularda bulunmuştur.

11. İdarenin süresinde cevap vermemesi üzerine başvurucu şirket, mezkur ret işlemlerinin iptali ile ödenen tutarların iadesi istemiyle İstanbul 3. ve 7. Vergi Mahkemeleri nezdinde davalar açmıştır. Başvurucu dava dilekçelerinde şu iddialarda bulunmuştur:

i. İthalatı gerçekleştirilen Tonimer Gel, Tonimer Normal, Tonimer Baby, Tonimer Single, Tonimer Dose Vials, Sprey, Tonimer Normal Sprey cinsi ürünler ana madde olarak deniz suyu ihtiva eden %0,9 oranında sodyum klorür ve izotonik deniz suyu içermektedir.

ii. Anılan ürünler, burun mukozasının temizlenmesinde ve yumuşatılmasında kullanılmakta olup bebek, çocuk ve yetişkinler için önerilen ara ürün olarak isimlendirilen ilaç benzeri ürünler kategorisine girmektedir.

iii. İdarece ithalat konusu eşyanın sınıflandırılması gerektiği iddia olunan 3307.90.00.90.19 pozisyonunun diğer parfümeri, kozmetik veya tuvalet şeklinde olması gerekmektedir.

iv. Beyanname tescil tarihi itibarıyla Sağlık Bakanlığı izni ile ruhsatlandırılarak ithaline izin verilen ürünler, parfümeri ve kozmetik olmayıp hasta şikâyetlerini giderici, ilaçlara yardımcı ve ilaçları tamamlayıcı ürünlerdendir.

v. Bu durumda tüm bu ürünlerin İdarece belirtilen pozisyonda sınıflandırılması uygun değildir.

vi. Sonuç olarak ithal edilen ürünlerin ilaçlara yardımcı ve ilaçları tamamlayıcı ürünler olmasına karşın parfümeri ve kozmetik olarak nitelendirilmesi sonucu fazladan özel tüketim vergisi tahsil edilmiştir.

12. Mahkemeler 7/3/2012 ve 20/4/2012 tarihlerinde davaların reddine karar vermişlerdir. Kararların gerekçelerinde, uyuşmazlığın çözümü için başvurucu şirketçe ithal edilen eşyaların dâhil olduğu gümrük tarife ve istatistik pozisyonlarının belirlenmesinin gerektiği, bu belirlemenin ise ancak eşyaların teknik özelliklerinin gerekirse bilirkişi incelemesi yaptırılması suretiyle ortaya konulması suretiyle gerçekleştirilebileceği belirtilmiştir. Mahkemelere göre bu şekilde elde edilecek veriler ise tarifenin yorumu ile ilgili genel kurallar ve ilgili pozisyonların açıklama notlarının yorumunu gerektirmektedir. Mahkeme bu nedenle somut olaylarda yanlışlıkla fazladan tahakkuk ettirilerek tahsil edilen bir verginin söz konusu olmadığı görüşüne varmışlardır.

13. Temyiz edilen kararlar Danıştay Yedinci Dairesince 30/10/2014 tarihinde onanmıştır. Başvurucunun karar düzeltme talepleri ise aynı Dairenin 16/6/2015 tarihli kararı ile reddedilmiştir.

14. Nihai kararlar 24/12/2015 tarihinde tebliğ edilmiştir.

15. Başvurucu 30/12/2015 tarihinde bireysel başvurularda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

16. İlgili hukuk için bkz. Berko İlaç ve Kimya San. A.Ş., B. No: 2015/14612, 22/1/2019, §§ 15-22.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

17. Mahkemenin 13/6/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü

18. Başvurucu, yargılama sonucunda verilen mahkeme kararlarında usul ve mevzuata aykırı sonuçlara ulaşıldığını belirterek vergi hukukuna hâkim ilkeler ve vergi mevzuatının gözettiği amaçlar dikkate alınmadan tamamen kanunun lafzı doğrultusunda karar verildiğini ileri sürmüştür. Başvurucuya göre somut olaylarda salt lafzi yorum yöntemi kullanılmış olup amaçsal yorum yönteminin kullanılmaması hatalı sonuçlara varılmasına neden olmuştur. Başvurucu davalarda asıl incelenmesi gereken konu kanunen alınması gereken bir verginin söz konusu olup olmadığı iken bu hususun gözardı edildiğini, 4458 sayılı Kanun'un 211. maddesinin gerek İdarece gerekse yargı mercilerince yanlış yorumlanmasına bağlı olarak oldukça yüksek meblağlar ödemek zorunda kalması nedeniyle çok ciddi mali yükle karşı karşıya kaldığını ifade etmiştir. Başvurucu, bu gerekçelerle Anayasa’nın 35. ve 36. maddelerinde tanımlanan mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

19. Anayasa'nın "Mülkiyet hakkı" kenar başlıklı 35. maddesi şöyledir:

"Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.

Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz."

20. Başvurucunun aynı konu ile ilgili olarak yukarıda belirtilen şikâyetleri daha önce Anayasa Mahkemesince incelenmiş ve karara bağlanmıştır (Berko İlaç ve Kimya San. A.Ş., §§ 27-35).

21. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucu, mülkiyet hakkının ihlali iddiası yanında ayrıca adil yargılanma hakkının da ihlal edildiğini ileri sürmektedir. Ancak başvurucunun özel tüketim vergisi tahsil edilmesi yönündeki şikâyetinin özü itibarıyla ilgili olduğu mülkiyet hakkının ihlali iddiası kapsamında incelenmesi uygun görülmüştür.

22. Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 45. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca bireysel başvuru yoluyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir.

23. Bireysel başvuru yolunun ikincil niteliği gereği Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunabilmek için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi zorunludur. Başvurucunun, bireysel başvuru konusu şikâyetini öncelikle yetkili idari ve yargısal mercilere usulüne uygun olarak iletmesi, bu konuda sahip olduğu bilgi ve delilleri zamanında bu makamlara sunması ve bu süreçte dava ve başvurusunu takip etmek için gerekli özeni göstermiş olması gerekir(İsmail Buğra İşlek, B. No: 2013/1177, 26/3/2013, § 17).

24. Başvuru yollarının tüketilmesi gereğinden söz edilebilmesi için öncelikle hukuk sisteminde hakkının ihlal edildiğini iddia eden kişinin başvurabileceği idari veya yargısal bir hukuki yolun öngörülmüş olması gerekmektedir. Ayrıca bu hukuki yolun iddia edilen ihlalin sonuçlarını giderici, etkili ve başvurucu açısından makul bir çabayla ulaşılabilir nitelikte olması ve sadece kâğıt üzerinde kalmayıp fiilen de işlerliğe sahip bulunması gerekmektedir. Olmayan bir hukuki yolun tüketilmesi başvurucudan beklenemeyeceği gibi hukuken veya fiilen etkili bulunmayan, ihlalin sonuçlarını düzeltici bir vasıf taşımayan veya aşırı ve olağan olmayan birtakım şeklî koşulların öngörülmesi nedeniyle fiilen erişilebilir ve kullanılabilir olmaktan uzaklaşan başvuru yollarının tüketilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır (Fatma Yıldırım, B. No: 2014/6577, 16/2/2017, § 39).

25. Somut olayda başvurucunun ithal ettiği ürünlerin ilaçlara yardımcı ve ilaçları tamamlayıcı ürünler olmasına karşın parfümeri ve kozmetik olarak nitelendirilmesi sonucu beyan edilenlerden daha fazla özel tüketim vergisi tahsil edilmiştir. Vergilendirme işlemlerinin mülkiyet hakkına müdahale teşkil ettiği hususunda tereddüt bulunmamaktadır.

26. Başvurucu vergi iadesi istemlerinin zımnen reddi işlemlerine karşı iptal davaları açmıştır. Mahkemeler 4458 sayılı Kanun'un 211. maddesinde öngörülen yolun ancak açık hata hâlinde işletilebileceği gerekçesiyle davaları reddetmiştir.

27. Olayda başvurucunun mülkiyet hakkı kapsamında dile getirdiği iddia ve şikâyetlere ilişkin uyuşmazlığın çözümü ithal edilen eşyanın dâhil olduğu gümrük tarife ve istatistik pozisyonunun belirlenmesine bağlıdır.

28. Başvurucunun bu iddiası tarifenin yorumu ile ilgili genel kurallar ve ilgili pozisyonların açıklama notlarının yorumunu gerektirdiğinden ancak 4458 sayılı Kanun'un 242. maddesinde öngörülen usule uygun biçimde vergi tahakkukuna yapılan itirazın kabul edilmemesi üzerine açacağı davada incelenebilecek niteliktedir. Başvurucu ise anılan Kanun'un 211. maddesinde öngörülen ve sınırlı bir inceleme alanı bulunan yolu kullanmıştır.

29. Hâlbuki bu yol derece mahkemelerince kabul edildiği üzere vergilerin yanlışlıkla alındığının veya fuzulen tahsil edildiğinin yorum gerektirmeyecek kadar açık olduğu durumlarda işletilebilmektedir. 4458 sayılı Kanun'un 211. maddesine ilişkin Danıştayın yerleşik içtihadı karşısında mahkemelerin bu yorumunun keyfî ve öngörülemez olduğu da söylenemez. Dolayısıyla başvurucunun açtığı davanın iddia ve şikâyetler bakımından etkili bir başvuru yolu olmadığı anlaşılmaktadır. Başvurucu 4458 sayılı Kanun'un 211. maddesinde öngörülen yolun şikâyetlerinin çözümü hususunda etkili olduğuna dair aksi yönde bir içtihat da sunamamıştır.

30. Bu durumda başvurucunun bireysel başvuru kapsamındaki temel şikâyeti olan gümrük tarife ve istatistik pozisyonunun belirlenmesine yönelik iddiaları bakımından derece mahkemelerince de etkili görülen başvuru yolunu tüketmediği göz önünde bulundurulmalıdır. Buna göre derece mahkemelerinin ilgili hukuk kurallarının yorumuna dayalı bu kararlarının mülkiyet hakkının gerektirdiği usul güvencelerini de ihlal etmediği değerlendirilmektedir.

31. Sonuç olarak başvurucu, iddialarının etkili bir biçimde incelenebileceği 4458 sayılı Kanun'un 242. maddesinde öngörülen yolu tüketmemiştir. Bu sebeple mülkiyet hakkının ihlali iddiası kapsamında ileri sürülen şikâyetler yönünden başvuru yolları usulünce tüketilmemiştir. Etkin ve erişilebilir bir çözüm imkânı sunan anılan hukuk yoluna başvurmaksızın yapılan başvuruların incelenmesi, bireysel başvuru yolunun ikincilliği ilkesi gereği mümkün değildir.

32. Açıklanan gerekçelerle başvurunun, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 13/6/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.