I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, ceza infaz kurumunda tutuklu olan başvurucuların Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Genel Seçiminde oy kullanamamaları nedeniyle seçme haklarının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucular, seçmen listelerinde isimlerinin olmadığı gerekçesiyle 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanı ve 27. Dönem Milletvekili Genel Seçiminde oy kullanamamışlar, 16/7/2018 ve 25/7/2018 tarihlerinde adli yardım talepli olarak doğrudan bireysel başvuruda bulunmuşlardır.

3. Birinci Bölüm Birinci Komisyonunca, aralarında konu yönünden irtibat bulunan 2018/22664 ve 2018/26613 numaralı başvuruların birleştirilmesine ve başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

4. Başvurucuların, geçimlerini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun oldukları anlaşıldığından adli yardım taleplerinin kabulüne karar verilmesi gerekir (Mehmet Şerif Ay, B. No: 2012/1181, 17/9/2013).

5. 26/4/1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun'un "Oy kullanamıyacak olanlar" kenar başlıklı 7. maddesinin üçüncü fıkrası şöyledir:

"Ceza infaz kurumlarında hükümlü olarak bulunanlar.”

6. Yüksek Seçim Kurulunun 26/4/2018 tarihli ve 2018/295 sayılı kararı ile kabul edilen 140/I Sayılı Yurt İçi Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul ve Esasları Genelgesinin ilgili bölümleri şöyledir:

"...İlçe seçim kurulu başkanlığınca muhtarlık bölgesi askı listelerinin askıya çıkarılmasından dört gün önce o yer Cumhuriyet başsavcılığından ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin olanların kimlik bilgilerini içeren liste istenir. Bu listedeki veriler SEÇSİS’e girilerek seçmenin kütüğe kayıtlı olup olmadığı kontrol edilip; tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin olanların askı listeleri elde edilir ve askıya çıkarılır (298/33-1).

...

Ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin askı listelerinin 2 Mayıs 2018 Çarşamba günü saat 08.00'de bulundukları koğuşlara veya yönetimce ilân edilmek şartıyla belirlenecek uygun yerlere asılması Cumhuriyet başsavcılığına yazılacak bir yazı ile istenir ve listelerin korunmasından görevli ceza infaz kurumu memurlarının sorumlu olacağı bildirilir. Listeler 12 Mayıs 2018 Cumartesi günü saat 17.00'de askıdan indirilir. Askıdan indiriliş tarihi de ayrı bir tutanakla tespit edilir. Bu tutanaklar ilçe seçim kurulu başkanı tarafından ilgili dosyada saklanır.

...

j) Tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin askı listesinde kendisine ait kimlik bilgilerinde yanlışlık veya eksiklik bulunan,

k) Tutuklu veya taksirli suçlardan hükümlü olarak ceza infaz kurumlarında bulundukları halde askıya çıkartılan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin askı listesinde yazılmamış bulunan, (Bu durumda olan kişiler hakkında öncelikle 5490 sayılı Kanun'un 50. Maddesi 6.fıkrası gereğince cezaevi idaresi tarafından nüfus müdürlüğüne kayıtlarının yaptırılması gerekmektedir.)

Türk vatandaşları, 5490 sayılı Kanun'un 50. maddesi hükmü gereği ceza infaz kurumları idaresi aracılığı ile yazılı olarak ilçe seçim kurulu başkanlığına başvurabilir (Başvurular ile ilgili olarak bu Genelge'nin 8. maddesi hükümleri uygulanır.)."

7. Yüksek Seçim Kurulunun 1/5/2018 tarihli ve 337 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:

"...ceza infaz kurumunda bulunan taksirli suçlardan hükümlüler ve tutuklulara ait seçmen listelerinin ne şekilde oluşturulup kesinleştirileceği Kurulumuzca hazırlanıp Resmî Gazetede yayımlanan ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına gönderilen Örnek: 140/I sayılı 'Yurt İçi Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul ve Esaslarını Gösterir Genelge' de açıklanmış bulunmaktadır.

Seçmen kütükleri kesinleştikten sonra, kütükte kaydı bulunmayanların oy kullanamayacakları göz önüne alındığında, kesinleşen seçmen kütüklerinde kaydı bulunmayan taksirli suçlardan hükümlüler ve tutukluların, daha sonra tutuklu seçmen listesine kayıtlarının yapılması mümkün değildir.

Bu itibarla, 21 Haziran 2018 Perşembe gününe, Cumhurbaşkanı Seçiminin ikinci tura kalması halinde ise 6 Temmuz 2018 Cuma gününe kadar tutuklanıp ceza infaz kurumuna konulan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlüler, şayet daha önce herhangi bir seçmen kütüğünde kayıtlı değillerse listeye dâhil edilemez ve oy kullandırılamaz.

Seçmen kütüğüne kayıtlı olup olmamanın belgelendirilmesi taksirli suçlardan hükümlü ile tutuklu seçmene aittir. Kesinleşen seçmen kütüğünde kayıtlı olup da, ceza infaz kurumunda bulunan taksirli suçlardan hükümlü ile tutuklu seçmenler, ceza infaz kurumu yönetimi aracılığıyla ilgili ilçe seçim kurulu başkanlığından, seçmen kütüğüne kayıtlı olduğuna ilişkin aldığı belgeyi veya seçmen bilgi kâğıdını vermeleri halinde, tutuklu seçmen listesine kaydını yaptırabilecektir. Kuşkusuz bu seçmen oy kullanacağı ceza infaz kurumları seçmen listelerinde kayıtlı ise kendisinden ayrıca belge istenmesine gerek yoktur. Öte yandan, 30 Nisan 2018 tarihinden sonra yeni kurulan ceza infaz kurumları için de yukarıda açıklanan koşullar çerçevesinde tutuklu seçmen listelerinin oluşturulması zorunludur."

8. 25/4/2006 tarihli ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu'nun "Bildirim yükümlülüğü ve süresi" kenar başlıklı 50. maddesinin (6) numaralı fıkrası şöyledir:

"Huzurevi, yetiştirme yurdu, cezaevi, öğrenci yurdu gibi yerlerde kalanların adres bildirimleri ilgili kurum yetkililerince, bildirim yapamayacak durumda olan kimsesizlerin ise muhtarlar tarafından yapılır."

9. Anayasa'nın 148. maddesinin üçüncü fıkrasının son cümlesi şöyledir:

"Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır."

10. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un "Bireysel başvuru hakkı" kenar başlıklı 45. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

"İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir."

11. Başvuruculardan Ferhat Fışkın, seçmen listesinde adının olmadığını seçim günü sandık başında öğrendiğini, sandık görevlilerinden talepte bulunmasına rağmen oy kullanamadığını beyan etmiştir. Başvurucu ceza infaz kurumu idaresince, seçmen listesinde adının olmadığının önceden kendisine bildirilmediğini, seçim sonuçları kesinleştiği ve yeniden oy kullanması mümkün olmadığı için doğrudan bireysel başvuruda bulunduğunu, oy kullanamaması nedeniyle seçme hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

12. Başvuruculardan Mehmet Ali Altıntaş ise seçmen listesinde adının olmadığını seçimden bir gün önce öğrendiğini, seçimden iki gün sonra bir dilekçeyle ceza infaz kurumu idaresine bu durumun nedenini sorduğunu, MERNİS adresi kaydı olmadığı için seçim kurulu tarafından seçmen listesine kaydının yapılamadığının bildirildiğini beyan etmiştir. Başvurucu, seçmen listesine kaydının yapılmaması nedeniyle seçme hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

13. Başvuru, Anayasa'nın "Seçme seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları" kenar başlıklı 67. maddesinde koruma altına alınan seçme hakkı kapsamında incelenmiştir. Kuralın ilgili bölümü şöyledir:

"Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.

 (Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır...

 (Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.

Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.

 (Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askerî öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar..."

14. Anayasa'nın 67. maddesi ve 298 sayılı Kanun'un 7. maddesine göre; ceza infaz kurumunda bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülerin seçme haklarının anayasal güvence altında olduğu, söz konusu seçimin yapıldığı tarihte ceza infaz kurumunda tutuklu statüsünde bulunan başvurucuların oy kullanabilecekleri hususunda tartışma bulunmadığı açıktır.

15. Ceza infaz kurumunda bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülere ait seçmen listelerinin ne şekilde oluşturulup kesinleştirileceğine ilişkin usul YSK kararlarıyla belirlenmiştir (bkz. §§ 6, 7). YSK, askı listeleri oluşturulurken öncelikle İlçe Seçim Kurulu Başkanlıkları tarafından, o yer Cumhuriyet başsavcılıklarından ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlülerin kimlik bilgilerini içeren listelerin istenmesi gerektiğini, söz konusu listelerdeki isimlerin seçmen kütüğüne kayıtlı olup olmadıklarının ilçe seçim kurullarınca kontrol edilerek seçmen kütüğünde kayıtlı olan kişilerden askı listelerinin oluşturulması gerektiğini ifade etmiştir. YSK, anılan seçmen listelerinin önceden Kurul tarafından belirlenen gün ve saatlerde, belirtilen yerlere ceza infaz kurumu idarelerince asılması ve yine belirlenen gün ve saatte askıdan indirilmesi gerektiğini, tutuklu veya taksirli suçlardan hükümlü oldukları hâlde askı listesinde isimleri yer almayanların kayıtlarının, öncelikle ceza infaz kurumu idaresi tarafından nüfus müdürlüğüne yaptırılması gerektiğini ifade etmiştir. YSK, Türk vatandaşı olan tutuklu veya taksirli suçlardan hükümlülerin ceza infaz kurumu idaresi aracılığıyla yazılı olarak İlçe Seçim Kurulu Başkanlığına başvurabileceklerini de belirtmiştir.

16. Öte yandan bahsi geçen kararlarında YSK, seçmen kütüğünde kaydı bulunmayanların seçmen kütükleri kesinleştikten sonra seçmen listelerine kaydedilebilmelerinin mümkün olmadığını, dolayısıyla seçmen kütüğüne kayıtlı olmayanların oy kullanamayacaklarını, kesinleşen seçmen kütüğüne kayıtlı olup da seçmen listelerinde adı bulunmayanların ise ceza infaz kurumu idaresi aracılığıyla ilgili İlçe Seçim Kurulu Başkanlıklarından temin edebilecekleri seçmen kütüğüne kayıtlı olduklarına ilişkin belgeyi veya seçmen bilgi kâğıdını ibraz etmek suretiyle seçmen listelerine kayıt yaptırabileceklerini ve bu şekilde oy kullanabileceklerini açıklamıştır. Netice olarak YSK kararlarında seçmen kütüğüne kayıtlı olup olmadığını belgelendirme sorumluluğunun seçmene ait olduğu açık bir şekilde belirtilmiştir.

17. Bu durumda mevzuat ve YSK kararlarına göre, tutuklu veya taksirli suçlardan hükümlü olarak ceza infaz kurumlarında bulundukları hâlde askı listelerinde ismi bulunmayanların kayıtlarının ceza infaz kurumu idaresi tarafından yaptırılması gerekmektedir. Bununla birlikte tüm sorumluluk yalnızca kurum idaresine bırakılmamış oy kullanacak ilgiliyle paylaştırılmıştır. Bu kapsamda seçimlerde oy kullanmak isteyen ilgili ceza infaz kurumu idaresi aracılığıyla yazılı olarak İlçe Seçim Kurulu Başkanlığına başvurarak seçmen kütüğüne kaydedilmesini isteyebilecektir.

18. Somut olayda, başvurucuların askı listelerinde bulunmamalarının gerekçesi, seçmen kütüğünde kayıtlarının olmaması yahut seçmen kütüğünde kayıtları olduğu hâlde sehven askı listelerinde isimlerinin yer almaması olabilir. Bu durumun gerçek nedeninin tespit edilebilmesi için askı listelerine itiraz sürecinin işletilmesi gerekmektedir. Askı listelerinin amacı, seçmenin, seçmen kütüğünün kesinleşmesinden önce -hatta seçmen kütüğünde kayıtlı olması hâlinde seçmen kütüğünün kesinleşmesinden sonra bile- seçmen listesine kaydının yapılabilmesine olanak tanımaktır. Bu durumda, sadece tutuklu ya da taksirli suçlardan hükümlü olanlarla sınırlı olmaksızın oy kullanma hakkı olduğunu düşünen herkesin öncelikle askı listesinde isminin olup olmadığını kontrol etmesi, isminin olmadığını tespit etmesi hâlinde de ilçe seçim kuruluna başvuru yapması (ya da itiraz etmesi) gerekmektedir. Başvurucular kesinleşen seçmen listesinde isimlerinin yer almadığını seçim günü ya da seçimden bir gün önce öğrendiklerini, bu hususta kendilerine bir bildirim yapılmadığını belirtmişlerse de askı listelerinin seçmenlere tek tek bildirimde bulunmak suretiyle değil, önceden belirlenmiş tarih ve saatlerde, belirli yerlere asılmak suretiyle bildirileceği açıktır (bkz. §§ 6, 7, 15).

19. Başvurucular, bulundukları ceza infaz kurumunda seçmen askı listelerinin hiç asılmadığını ya da bu listelere itiraz ettikleri hâlde itirazlarının değerlendirilmediğini iddia etmemektedirler. Dolayısıyla başvurucular, ceza infaz kurumu idaresi aracılığıyla yazılı olarak İlçe Seçim Kurulu Başkanlığına başvurarak seçmen kütüğüne kaydedilmesini sağlamak veya daha sonra askı listelerine itiraz etmek suretiyle seçmen listesine kayıt yaptırabilme imkânı varken bu yola başvurmamışlardır.

20. Bireysel başvuru yolunun ikincil niteliği gereği Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunabilmek için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi zorunludur. Başvurucunun, bireysel başvuru konusu şikâyetini öncelikle ve süresinde yetkili idari ve yargısal mercilere usulüne uygun olarak iletmesi, bu konuda sahip olduğu bilgi ve delilleri zamanında bu makamlara sunması ve bu süreçte dava ve başvurusunu takip etmek için gerekli özeni göstermiş olması gerekir (İsmail Buğra İşlek, B. No: 2013/1177, 26/3/2013, § 17). Somut olayda başvurucunun, hukuk sisteminde mevcut idari ve yargısal yolları tüketmeksizin bireysel başvuruda bulunduğu anlaşılmaktadır.

21. Açıklanan gerekçelerle başvurunun, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım taleplerinin KABULÜNE,

B. Seçme hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiaların başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

C. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca tahsil edilmesi mağduriyetlerine neden olacağından adli yardım talepleri kabul edilen başvurucuların yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMASINA 12/4/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.