I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, Erzincan'ın Kemah ilçesinde A.K. Elektrik Üretim A.Ş. tarafından yapılması planlanan Kemah Barajı ve Hidroelektrik Santrali Hes I ve Hes II Projesi (Proje) için verilen Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu kararının iptali istemiyle açılan davanın reddedilmesi nedeniyle özel hayata saygı hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Bahse konu ÇED olumlu kararının iptali istemiyle açılan davada, İdare Mahkemesi Sürek, Yağca, Konuksever, Beşikli, İncedere ve Olukpınar köyleri ile Sarıyazı Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Kalkındırma Derneği yönünden davanın ehliyet yönünden reddine; Maksutuşağı ve Esimli köyleri ile Zarife Peker ve Riza Peker yönünden konusu kalmayan dava hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermiştir.

3. Başvurucular vekili tarafından bu karar temyiz edilmiştir. Danıştay (kapatılan) Ondördüncü Dairesi Yağca ve İncedere köyleri ile Sarıyazı Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Kalkındırma Derneği yönünden verilen davanın ehliyet yönünden reddine ilişkin kararın onanmasına karar vermiştir. Diğer köyler ile Zarife Peker ve Riza Peker yönünden ise İdare Mahkemesi kararının bozulmasına ve davanın reddine kesin olarak karar vermiştir.

4. Nihai hükmü 19/11/2018 tarihinde öğrenen başvurucular 19/12/2018 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

5. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

A. Başvurucular Beşikli, Esimli, İncedere, Konuksever, Maksutuşağı, Olukpınar, Sürek ve Yağca Köyleri Tüzel Kişilikleri Yönünden

6. Başvurucular; köy ahalisinin geçimini tarım ve hayvancılıkla sağladığını, projenin hayata geçmesi hâlinde su kaynaklarının kuruyacağını ve bu hususların derece mahkemelerince gözardı edildiğini belirterek çevre hakkının, mülkiyet hakkının, maddi ve manevi varlığın korunması hakkının ve adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

7. Anayasa Mahkemesi daha önceki kararlarında kamu tüzel kişiliğini haiz mahallî idare birimi olan köy tüzel kişiliklerinin bireysel başvuru ehliyeti bulunmadığını vurgulayarak köy tüzel kişilikleri tarafından yapılan bireysel başvurular hakkında kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemezlik kararı vermiştir (benzer yöndeki kararlar için bkz. Büğdüz Köyü Muhtarlığı, B. No: 2012/22, 25/12/2012; Çavuş Köyü Muhtarlığı, B. No: 2013/4291, 9/9/2015). Somut olayda da anılan karardaki değerlendirme ve sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durum olmadığı görülmüştür.

8. Bu nedenle başvurucular köy tüzel kişilikleri yönünden başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

B. Başvurucu Sarıyazı Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Kalkındırma Derneği Yönünden

9. Başvurucu; köy ahalisinin geçimini tarım ve hayvancılıkla sağladığını, projenin hayata geçmesi hâlinde su kaynaklarının kuruyacağını ve bu hususların derece mahkemelerince gözardı edildiğini belirterek çevre hakkının, mülkiyet hakkının, maddi ve manevi varlığın korunması hakkının ve adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

10. Hukukumuzda özel hukuk tüzel kişilerinden biri olan derneklerin sadece dernek tüzel kişiliğine ait hakların ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilecekleri öngörülmüştür. Anayasa Mahkemesinin yerleşik hâle gelmiş içtihadına göre ise yalnızca üyelerinin haklarını etkileyen müdahaleler nedeniyle topluluk tarafından bireysel başvuruda bulunulamayacağı kabul edilmiştir (Türk Pediatrik Onkoloji Grubu Derneği, B. No: 2012/95, 25/12/2012, §§ 20-23; Egeçep Derneği (2), B. No: 2018/29449, 13/1/2022, §§ 29-33).

11. Somut olayda ihlale neden olduğu ileri sürülen ÇED olumlu kararından başvurucu Dernek tüzel kişiliğinin doğrudan etkilenmediği ve tüzel kişiliğe ilişkin bir hakkın ihlal edilmediği, dolayısıyla başvurucunun mağdur statüsünün olmadığı anlaşılmaktadır (benzer yöndeki değerlendirmeler için bkz. Egeçep Derneği (2), §§ 34, 35). Öte yandan anılan ÇED olumlu kararı nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenmiş olabilecek gerçek kişilerin bireysel başvuru yolunu kullanmasında mâni bir durum da bulunmamaktadır.

12. Bu nedenle başvurucu Dernek yönünden başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

C. Başvurucular Zarife Peker ve Riza Peker Yönünden

13. Başvurucular tarafından, yöre halkının geçimini tarım ve hayvancılıkla sağladığı, Proje nedeniyle akarsu kaynaklarının önemli oranda azalacağı ve yöre halkının göç etmek zorunda kalacağı belirtilmiştir. Bakanlık görüşünde, inceleme yapılırken Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri ile somut olayın kendine özgü koşullarının dikkate alınmasının faydalı olacağı ifade edilmiştir. Başvurucular, Adalet Bakanlığı görüşüne karşı sunduğu cevap dilekçesinde önceki beyanlarını yinelemiştir.

14. Başvuru, özel hayata saygı hakkı kapsamında incelenmiştir.

15. Anılan başvuru açısından değerlendirilmesi gereken ilk husus, başvuruya konu çevresel etkinin Anayasa’nın 20. maddesi kapsamındaki güvenceleri harekete geçirecek asgari ağırlıkta olup olmadığıdır. Bu kapsamda ilgili tesis, işletme veya sair faaliyet sonucu ortaya çıkan çevresel etkiler ile başvurucunun özel ve aile hayatı veya konutunu kullanım hakkı arasında yeterince sıkı bir bağın varlığı yeterlidir (Mehmet Kurt [GK], B. No: 2013/2552, 25/2/2016, § 69; Ahmet İsmail Onat, B. No: 2013/6714, 21/4/2016, § 84; Hüseyin Tunç Karlık ve Zahide Şadan Karluk, B. No: 2013/6587, 24/3/2016, § 68).

16. Başvurucular tarafından kendilerinin somut olayın koşullarında ne suretle etki altında kaldıklarına ya da kalma potansiyellerinin bulunduğuna ilişkin olarak ihlal iddiasında bulunulmamıştır. Bununla birlikte başvurucuların talebiyle Frankfurt Başkonsolosluğu tarafından düzenlenen ve bireysel başvuru dosyasına sunulmuş olan vekâletnameden başvurucuların Almanya'da ikamet etmekte oldukları anlaşılmaktadır.

17. Daha önceki kararlarda da vurgulandığı üzere Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuru incelemesinde, kamu gücü eylem ve işlemleri ile mahkeme kararlarının Anayasa'ya uygunluğunun ve müdahale gerekçelerinin denetimini kendiliğinden yapmaz. Bu sebeple öncelikle başvurucunun kendisinin ihlal iddialarını gerekçelendirmesi, buna ilişkin olay ve olguları açıklaması ve delillerini sunması zorunludur. Anayasa Mahkemesinin başvurucuların yerine geçerek ihlal iddialarını gerekçelendirme, olay ve olguları ortaya koyma ve delil toplama görev ve yükümlülüğü bulunmamaktadır. Söz konusu yükümlülükler başvurucuya aittir. Başvurucuların anılan yükümlülüklere uymamaları hâlinde şikâyetlerini temellendiremedikleri için başvuruları açıkça dayanaktan yoksun bulunabilir. (benzer yöndeki kararlar için bkz. Sabah Yıldızı Radyo ve Televizyon Yayın İletişim Reklam Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi [GK], B. No: 2014/12727, 25/5/2017; Cemal Günsel [GK], B. No: 2016/12900, 21/1/2021).

18. Somut olayda başvurucular Zarife Peker ve Riza Peker yönünden Projeye konu çevresel etkinin Anayasa’nın 20. maddesi kapsamındaki güvenceleri harekete geçirecek asgari ağırlıkta olup olmadığına ilişkin yeterli düzeyde bilgi ve belge dosyaya sunulmamıştır. Bu kapsamda Proje bağlamındaki çevresel etkiler ile başvurucuların özel hayata saygı hakkı arasında yeterince sıkı bir bağın var olup olmadığı, özel hayata saygı hakkına yönelik bir etkinin bulunup bulunmadığı yönünden yeter mahiyette verinin bireysel başvuru dosyasında yer almadığı ve başvurucuların bu yöndeki yükümlülüklerini yerine getirmedikleri anlaşılmaktadır.

19. Açıklanan gerekçelerle Zarife Peker ve Riza Peker yönünden başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Beşikli, Esimli, İncedere, Konuksever, Maksutuşağı, Olukpınar, Sürek ve Yağca Köyleri tüzel kişilikleri ile Sarıyazı Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Kalkındırma Derneği yönünden başvurunun kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Zarife Peker ve Riza Peker yönünden özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA 13/9/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.