I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, müşterek çocuğun velayetinin babasına verilmesi nedeniyle aile hayatına saygı hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 15/4/2019 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüş bildirmemiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

7. Başvurucu ile S.B.nin evliliklerinden 21/3/2007 ve 18/1/2010 doğumlu müşterek çocukları bulunmaktadır. Taraflar İstanbul 15. Aile Mahkemesinin 22/4/2014 tarihinde kesinleşen kararıyla boşanmıştır. Mahkeme, anılan karar ile çocukların velayetinin başvurucuya bırakılmasına hükmetmiştir.

8. Başvurucunun eski eşi S.B. 13/6/2016 tarihinde velayetin değiştirilmesi talebiyle İstanbul Anadolu 3. Aile Mahkemesinde dava açmıştır. Dava dilekçesinde; boşandıktan sonra da eski eşine ve çocuklarına bütün imkânlarıyla kendi evinde baktığını, fakat geçen süre içerisinde başvurucunun farklı ilişkilere yöneldiğini belirtmiştir. Ayrıca başvurucunun müşterek çocukların ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamadığını, iş ile ilgilenmekten çocuklarla ilgilenemediğini, bu nedenle çocukların okul ve davranış durumlarının iyi olmadığını ve müşterek çocukların da kendisi ile kalmayı istediklerini vurgulamıştır. Başvurucu vekili davaya cevabında, boşanma sebebinin S.B.nin sadakatsizliği olduğunu, velayet düzenlemesinde asıl amacın çocuğun menfaatini korumak olduğunu vurgulayarak çocukların tüm ihtiyaçlarının başvurucu tarafından karşılandığını ifade etmiştir.

9. Yargılama sürecinde alınan 9/1/2018 tarihli raporda; müşterek çocukların davalı anne yanında kalarak davacı baba ile de sürekli birlikte olmalarının onların ruhsal ve sosyal gelişimlerini destekler nitelikte olduğu, çocukların şu anki düzenlerine uyum sağladıkları gözlemlendiği vurgulanarak velayetlerinin annede kalması ve baba ile şahsi ilişkiye devam edilmesinin çocukların üstün yararına olduğu ifade edilmiştir.

10. Mahkeme anılan rapor hazırlanırken davacı babanın beyanı alınmadığı gerekçesiyle pedagog, sosyal hizmet uzmanı ve psikologdan oluşan üç kişilik bilirkişi heyetinden yeniden rapor almıştır. Taraflar ve çocuklarla görüşülerek hazırlanan 7/8/2018 tarihli uzman raporunda; çocukların davacı baba yanında kurulu bir düzenlerinin olduğu ve müşterek çocukların baba yanında yaşamak istediklerine yönelik beyanları bulunduğu vurgulanmıştır. Sonuç olarak müşterek çocukların velayet sorumluluğunun babaya verilmesinin ve çocuklar ile davalı arasında yatılı şekilde şahsi ilişki kurulmasının çocukların üstün yararına olacağı değerlendirmesine yer verilmiştir.

11. Mahkeme ayrıca çocukların beyanlarına başvurmuştur. Çocuklar özetle babaanneleriyle birlikte kaldıklarını, babalarının her hafta gelemese de hafta içi perşembe ya da cuma günleri yanlarına geldiğini ancak günlerin işine göre değiştiğini, ihtiyaçlarını babaannelerinin karşıladığını ifade etmiştir. Ayrıca okula giderken okuldan dedelerinin alıp geldiğini, kendilerine ayrılmış bir odalarının olduğunu, anneleriyle yaşarken annelerinin kızdığını, annelerinin de babalarının da şu anda çalıştıklarını, akşam eve gelebildiklerini, o yüzden babaannelerinin yanında daha rahat edeceklerini düşündüklerini beyan etmiştir. Duruşmada hazır bulunan Mahkeme uzmanı; her iki çocuğun da gelişimi itibariyle yaşanan sürece ilişkin farkındalıklarının olduğunu, alınan beyanlarında ve gözlemlerde çocukların günlük ihtiyaçlarının babaanne tarafından karşılandığını, babaanne yanında kurulu bir yaşamlarının olduğunu, bu süreçte de babaanne yanında kalmak istediklerinin genel itibarıyla anlaşıldığını beyan etmiştir.

12. Mahkeme 16/10/2018 tarihinde davanın kabulüyle çocukların velayetinin babaya verilmesine ve başvurucu ile çocuklar arasında şahsi ilişki kurulmasına karar vermiştir. Kararın gerekçesinde; velayetin düzenlenmesinde asıl olan çocuğun üstün yararı olduğu, bu kapsamda ilgili mevzuat gereği uzmanlardan taraflar ile görüşülmek suretiyle tarafların koşullarını irdeleyen rapor alınması, gerekirse mahkemece çocuğun bizzat dinlenerek görüşünün alınmasının önemli olduğu vurgulanmıştır. Kararda; tarafların, çocukların ve tanıkların beyanları ile uzman raporları birlikte değerlendirilerek çocukların baba yanında düzenli ve uyumlu şekilde gelişimi ve gereksinimlerinin karşılandığı, müşterek çocukların sağlık, eğitim ve ahlaki bakımından babanın velayeti altında kalmasının çocukların menfaatine olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

13. Başvurucunun istinaf başvurusu, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin 6/3/2019 tarihli kararıyla reddedilmiştir. Kararın gerekçesinde; başvurucunun çalışması nedeni ile çocukların bakımı ve ihtiyaçları ile davacı babanın annesi ve babasının ilgilendikleri, davacının anne ve babasının yaşadığı aile apartmanında oturduğu, idrak çağındaki çocukların babaanneleri ile kalmak istedikleri ifade edilmiştir. Bununla birlikte çocukların uzun süredir babalarının ve babaannelerinin yanında bulundukları hususları değerlendirildiğinde Mahkemenin uzman raporları ve idrak çağındaki çocukların mahkemede alınan beyanlarını esas alarak davanın kabulüne karar vermesinin usul ve yasaya uygun olduğu belirtilmiştir.

14. Söz konusu karar başvurucuya 26/3/2019 tarihinde tebliğ edilmiştir.

15. Başvurucu 15/4/2019 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

A. Ulusal Hukuk

16. 22/11/2007 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun "Hâkimin takdir yetkisi" kenar başlıklı 182. maddesinin birinci ve ikinci fıkraları şöyledir:

"Mahkeme boşanma veya ayrılığa karar verirken, olanak bulundukça ana ve babayı dinledikten ve çocuk vesayet altında ise vasinin ve vesayet makamının düşüncesini aldıktan sonra, ana ve babanın haklarını ve çocuk ile olan kişisel ilişkilerini düzenler.

Velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle sağlık, eğitim ve ahlâk bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır."

17. 4721 sayılı Kanun’un "Durumun değişmesi" kenar başlıklı 183. maddesi şöyledir:

"Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, re'sen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır."

18. 4721 sayılı Kanun’un "Kural" kenar başlıklı 323. maddesi şöyledir:

"Ana ve babadan her biri, velâyeti altında bulunmayan veya kendisine bırakılmayan çocuk ile uygun kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkına sahiptir."

B. Uluslararası Hukuk

19. Türkiye tarafından 14/9/1990 tarihinde imzalanan ve 27/1/1995 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 20/11/1989 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 3. maddesi ilgili kısmı şöyledir:

"1. Kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşüncedir.

2. Taraf Devletler, çocuğun ana-babasının, vasilerinin ya da kendisinden hukuken sorumlu olan diğer kişilerin hak ve ödevlerini de göz önünde tutarak, esenliği için gerekli bakım ve korumayı sağlamayı üstlenirler ve bu amaçla tüm uygun yasal ve idari önlemleri alırlar."

20. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 6. maddesi şöyledir:

"1. Taraf Devletler, her çocuğun temel yaşama hakkına sahip olduğunu kabul ederler.

2. Taraf Devletler, çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabayı gösterirler."

21. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 18. maddesi şöyledir:

"1. Taraf Devletler, çocuğun yetiştirilmesinde ve gelişmesinin sağlanmasında ana-babanın birlikte sorumluluk taşıdıkları ilkesinin tanınması için her türlü çabayı gösterirler. Çocuğun yetiştirilmesi ve geliştirilmesi sorumluluğu ilk önce ana babaya ya da durum gerektiriyorsa yasal vasilere düşer. Bu kişiler her şeyden önce çocuğun yüksek yararını göz önünde tutarak hareket ederler.

2. Bu Sözleşmede belirtilen hakların güvence altına alınması ve geliştirilmesi için Taraf Devletler, çocuğun yetiştirilmesi konusundaki sorumluluklarını kullanmada ana-baba ve yasal vasilerin durumlarına uygun yardım yapar ve çocukların bakımı ile görevli kuruluşların, faaliyetlerin ve hizmetlerin gelişmesini sağlarlar."

22. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) göre ebeveyn ve çocukların birlikte yaşama hakkı aile hayatının esaslı bir unsuru olup anne ve baba arasındaki ilişkinin sona ermesi durumunda hukuksal düzenlemelerden kaynaklanan ve bu ilişkiyi kısıtlayan ya da engelleyen tedbirler, aile hayatına saygı hakkına bir müdahale oluşturur (Hoppe/Almanya, B. No: 28422/95, 5/12/2002, § 44; Johansen/Norveç, B. No: 17383/90, 7/8/1996, § 52; Elsholz/Almanya [BD], B. No: 25735/94 13/7/2000, § 43).

23. AİHM'e göre aile hayatına saygı hakkı kapsamındaki negatif ve pozitif yükümlülükler arasındaki sınırları kesin biçimde tanımlamak mümkün değildir. İlgili makamlar her iki yükümlülük çerçevesinde belirli bir takdir alanına sahiptir ve her iki yükümlülük kapsamında da benzer ilkelerin gözönünde bulundurulması, özellikle her iki durumda da kamusal makamlarca olayın bağlamı ve müdahalenin türüne göre birey menfaatleri ile toplum menfaatleri ve çocuk ile ebeveyn menfaatleri arasında adil bir denge kurulmasına özen gösterilmesi gerekmektedir. AİHM'e göre bu dengenin tesisinde niteliği gereği çocuğun menfaatlerine özel bir önem verilmelidir (Hokkanen/Finlandiya, B. No: 19823/92, 23/9/1994, § 55; Hoppe/Almanya, § 49).

24. AİHM, ebeveynin çocuk ile birlikte yaşamaya devam etmesinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme) 8. maddesinin birinci paragrafı kapsamında aile hayatının temel bir unsurunu oluşturduğunu vurgulamaktadır. Sözleşme’nin 8. maddesi, ebeveynin çocuğu ile yeniden birleşmesini sağlayacak önlemlerin alınmasını talep etme hakkının yanı sıra ulusal makamların bu önlemleri alma yükümlülüğünü de kapsamaktadır. Bu husustaki belirleyici husus, ulusal makamların uygulamadaki mevzuat ya da mahkeme kararlarıyla ebeveyne tanınan velayet, ziyaret ya da birlikte yaşama hakkının icrasını kolaylaştırmada kendilerinden beklenilen bütün makul önlemleri alıp almadığıdır (Hokkanen/Finlandiya, § 55).

V. İNCELEME VE GEREKÇE

25. Mahkemenin 12/1/2021 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

26. Başvurucu; çocuklarının anne sevgisi ve ilgisine muhtaç yaşta olduklarını, yargılama sürecinde alınan uzman raporlarında da bu durumun tespiti yapılarak çocukların anne yanında kalması yönünde görüş bildirildiğini belirtmiştir. Uzman raporlarına rağmen Mahkemenin çocukların velayetini babaya vermesinin aile hayatına saygı hakkını ihlal ettiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

27. Anayasa’nın "Özel hayatın gizliliği ve korunması" kenar başlıklı 20. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

 “Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.”

28. Anayasa’nın "Ailenin korunması ve çocuk hakları" kenar başlıklı 41. maddesi şöyledir:

 “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.

Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.

Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir.

Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.”

29. Velayet hakkına ve kişisel ilişki kurulmasına ilişkin uyuşmazlıklar, adil yargılanma hakkının ihlali iddialarına sıklıkla konu olmakla birlikte sürecin ivedi olarak yürütülmesi de dâhil olmak üzere ilgili prosedürlere ilişkin işlem ve eylemlerin aile hayatına saygı hakkı bağlamında meydana getirdiği sonuçlar dikkate alındığında söz konusu iddiaların aile hayatına saygı hakkı bağlamında ele alınması uygun görülmektedir (Marcus Frank Cerny [GK], B. No: 2013/5126, 2/7/2015, § 82; M.M.E. ve T.E., B. No: 2013/2910, 5/11/2015, § 137).

30. Aile hayatına saygı hakkı kapsamında devlet için söz konusu olan yükümlülük, sadece belirtilen hakka keyfî surette müdahaleden kaçınmakla sınırlı olmayıp öncelikli olan bu negatif yükümlülüğe ek olarak aile hayatına etkili bir biçimde saygının sağlanması bağlamında pozitif yükümlülükleri de içermektedir. Söz konusu pozitif yükümlülükler, bireyler arası ilişkiler alanında olsa da aile yaşamına saygıyı sağlamaya yönelik tedbirlerin alınmasını zorunlu kılar (Murat Atılgan, B. No: 2013/9047, 7/5/2015, § 26).

31. Ebeveyn ile çocukların birlikte yaşama istekleri, aile hayatının vazgeçilmez bir unsuru olup ebeveyn arasında ortak yaşamın kurulamaması veya hukuken ya da fiilen sona ermiş olması aile hayatını ortadan kaldırmaz. Ebeveyn ve çocuk arasındaki aile hayatının, anne ve babanın birlikte yaşamamaları veya ortak yaşama son vermelerinin ardından da devam edeceği açık olup anne, baba ve çocuğun aile hayatlarına saygı hakkı, belirtilen durumlarda ailenin yeniden birleştirilmesine yönelik tedbirleri de içermektedir. Söz konusu yükümlülük, ebeveyn veya diğer aile bireyleri arasındaki velayet ve kişisel ilişki tesisine ilişkin uyuşmazlıklar için de geçerlidir (Murat Atılgan, § 25).

32. Anayasanın 41. maddesinde ifade edilen çocuğun yüksek yararı mahkemeler, idari makamlar ve yasama organı tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde gözetilmesi gereken bir ilkedir. Bu bağlamda çocuklar üzerinde etki doğuracak bir işlem yapılacağı zaman bu işlemin çocuğun yararına uygun olup olmadığı yönünde bir değerlendirme yapılması, aile hayatına saygı hakkının öngördüğü pozitif yükümlülüklerin yerine getirilmesi açısından oldukça önemlidir (Şükran İrge, B. No: 2016/8660, 7/11/2019, § 33).

33. Öte yandan mevzuatın yorumlanmasıyla ilgili sorunları çözmek öncelikle derece mahkemelerinin yetkisi ve sorumluluk alanındadır. Çocuğun üstün yararı başvuru konusu dava açısından en önemli unsur olup olayın tüm tarafları ile doğrudan temas hâlinde bulunan derece mahkemelerinin olayın koşullarını değerlendirmek açısından daha avantajlı konumda bulunduğu da tartışmasızdır. Anayasa Mahkemesinin rolü ise bu kuralların yorumunun Anayasa’ya uygun olup olmadığını belirlemekle sınırlıdır. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi, derece mahkemeleri tarafından izlenen usulü denetlemekte ve özellikle mahkemelerin kişisel ilişki kurulmasına ve velayete ilişkin mevzuat hükümlerini yorumlayıp uygularken Anayasa’nın 20. ve 41. maddelerindeki güvenceleri gözetip gözetmediğini incelemektedir (M.M.E. ve T.E., § 135).

34. Somut olayda tarafların boşandıkları, müşterek çocukların velayetinin ise başvurucuya bırakıldığı ancak velayetin değiştirilmesi talebiyle başvurucunun eski eşinin açtığı davanın kabul edilerek çocukların velayetinin babaya bırakıldığı anlaşılmaktadır.

35. Başvuru konusu olayda derece mahkemesince yapılan yargılamada müşterek çocukların velayetleri konusunda bir karar verebilmek amacıyla uzman raporları alındığı, uzman nezaretinde çocukların beyanlarına başvurulduğu ve tarafların bildirdikleri tanıkların dinlediği görülmüştür. Mahkemenin hükme esas aldığı rapor incelendiğinde; raporun konusunda uzman kişilerce taraflarla ve çocuklarla bire bir görüşmeler yapılarak hazırlandığı, tarafların yaşam koşulları da değerlendirilerek bir sonuca varıldığı anlaşılmaktadır. Gerekçeli kararda ise, çocukların babaları ve babaanneleri tarafından bakılıp gözetildiği belirtilerek çocukların baba yanında düzenli ve uyumlu şekilde gelişimi ve gereksinimlerinin karşılandığı vurgulanmıştır. Kararda ayrıca, söz konusu uzman raporlarının değerlendirildiği, çocukların yüksek çıkarının dikkate alınması gerektiğine yönelik kurallar da gözönüne alınarak çocukların velayetlerinin babalarına verilmesine hükmedildiği görülmektedir.

36. Ayrıca dava neticesinde müşterek çocukların velayetinin babaya verilmesine hükmedilmesine karşın başvurucuyla çocuklar arasında belirli tarihlerde kişisel ilişki tesisine de hükmedildiği, bununla birlikte başvurucunun kişisel görüşme günlerinin aile ilişkilerini sürdürmekte yetersiz olduğu yönünde bir iddiasının olmadığı görülmüştür.

37. Başvuru konusu yargısal süreç bir bütün olarak değerlendirildiğinde; başvurucunun vekil ile kendisini temsil ettirdiği ve beyan ve itirazlarını sunabildiği, dolayısıyla yargılamaya katılımının sağlanmış olduğu görülmektedir. Mahkemece tarafların hukuki menfaatleri arasında bir dengeleme yapıldığı ve çocukların üstün yararı dikkate alınmak suretiyle velayet konusunda karar verildiği kanaatine ulaşılmıştır.

38. Bu durumda; yargısal makamların karar gerekçelerinin ayrıntılı şekilde ortaya konulduğu, gerekçelerin aile hayatına saygı hakkı bağlamında ilgili ve yeterli olduğu anlaşılmaktadır. Kararlarda yer verilen tespit ve gerekçe itibarıyla aile hayatına saygı hakkı yönünden yargısal makamların takdir yetkilerinin sınırının aşılmadığı, dolayısıyla aile hayatına saygı hakkına yönelik bir ihlalin bulunmadığının açık olduğu anlaşılmıştır.

39. Açıklanan gerekçelerle başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Aile hayatına saygı hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 12/1/2021 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.