I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, yükümlülük süresini tamamlayarak Türk Silahlı Kuvvetlerinden istifa eden pilotun 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında görevine geri çağrılması nedeniyle özel hayata saygı hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucu, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bünyesinde pilot subay olarak görev yapmış ve zorunlu yükümlülük süresini doldurmasının akabinde kendi isteğiyle 11/3/2013 tarihinde görevinden ayrılmıştır. 15 Temmuz darbe girişiminin sonrasında kabul edilen 15/8/2017 tarihli ve 694 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin (694 sayılı KHK) 37. maddesiyle 27/7/1967 tarihli ve 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu'na eklenen ek geçici 98. madde ile TSK'dan ayrılan pilot subayların yükümlülük süreleri on sekiz yıla çıkarılmış ve bu kapsamdaki pilotlar kamu görevlerine geri çağrılmıştır. Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren söz konusu olağanüstü hâl (OHAL) düzenlemesi 1/2/2018 tarihli ve 7078 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun'un 35. maddesiyle değiştirilerek kabul edilmiştir.

3. Başvurucu, 694 sayılı KHK ile 926 sayılı Kanun'a eklenen ek geçici 98. madde uyarınca yeniden muvazzaf pilot subay olarak istihdam edilerek Hava Kuvvetleri Komutanlığının yeniden yapılandırılması kapsamında göreve çağrılmasına ilişkin işlemin iptali istemiyle Ankara 7. İdare Mahkemesinde (İdare Mahkemesi) dava açmıştır.

4. İdare Mahkemesi 4/11/2019 tarihli kararıyla davayı reddetmiştir. Karar gerekçesinde söz konusu ek geçici 98. madde metninden Türk Hava Kuvvetlerinden ayrılan pilot subayların gerekli şartları sağlamaları ve haklarında yapılacak güvenlik soruşturmalarının olumlu olması kaydıyla 18 yıllık yükümlülük sürelerini tamamlamak için yeniden subay nasbedileceklerinin anlaşıldığı, bu hükmün idareye takdir hakkı veya değerlendirme hakkı tanınmadığı, bu nedenle 694 sayılı KHK'da öngörülen bağlı yetki içinde tesis edilen dava konusu işlemde mevzuata aykırılık bulunmadığı belirtilmiştir.

5. Başvurucunun istinaf talebini Ankara Bölge İdare Mahkemesi 1. İdari Dava Dairesi 25/6/2020 tarihli kararıyla reddetmiştir. Başvurucu nihai kararı 21/7/2020 tarihinde öğrenmiş ve29/7/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

6. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

7. Başvurucu; pilotların on üçüncü hizmet yılında görevlerinden ayrılabilmelerine imkân sağlandığını, söz konusu süreyi tamamlayarak görevinden ayrıldığını, zorunlu yükümlülük süresini artıran ve geriye dönük şekilde uygulanan düzenlemenin sivil havacılıkta devam eden mesleki kariyerini, aile düzeninin ve beklentilerini olumsuz şekilde etkileyeceğini, zorunlu hizmet süresini on sekiz yıla çıkaran düzenlemelerin geriye dönük olarak uygulanmasının kazanılmış haklarına ve hukuki güvenlik ilkesine aykırı olduğunu ifade ederek adil yargılanma hakkının, özel hayata saygı hakkının, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının, mülkiyet hakkının ve hukuk devleti ve eşitlik ilkeleri ile diğer bazı haklarının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

8. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde, öncelikle başvurucunun, bireysel başvuru kapsamındaki herhangi bir hakla bağlantı kurmaksızın soyut olarak hukuk güvenliği ve kazanılmış haklara saygı ilkesinin ihlal edildiğinden şikâyet ettiği hususunun yapılacak kabul edilebilirlik incelemesinde dikkate alınmasının faydalı olacağı ifade edilmiştir. Esasa ilişkin olarak ise Bakanlık; olağanüstü hâl şartları içinde millî güvenlik hizmetinin layıkıyla yürütülmesi ve ülke savunmasının zaafiyete uğramaması bakımından Türk Silahlı Kuvvetlerinin pilot personel ihtiyacının ivedi olarak karşılanmasının mutlak bir zorunluluk olduğu vurgulanmış, personelin yeniden istihdam edilmesine imkân veren düzenlemenin hukuka uygun olarak yürürlüğe konulduğunu, söz konusu düzenlemenin öngörülebilirlik ve belirlilik ilkelerine aykırı bir yönünün bulunmadığı belirtilmiştir. Uyuşmazlık konusu işlemin OHAL döneminde tesis edilmesi nedeniyle yapılacak incelemede Anayasa'nın 15. maddesinin de dikkate alınması gerektiği ifade edilmiştir.

9. Başvurucu; Bakanlık görüşüne karşı beyanında,2013 yılından itibaren mecburi hizmet süresinin defaaten artırıldığını, olağanüstü hâl şartlarına bağlı ve geçici ihtiyaca binaen istihdam edilmesine ve olağanüstü hâl şartları kalkmasına rağmen yedi buçuk yıldır hâlen çalıştırılmaya devam edildiğini, özel sektördeki gelirine göre ciddi miktarda maddi kaybı olduğunu, bu kaybın hiçbir şekilde karşılanmadığını, diğer kişilere yüklenmeyen maddi külfetin kendisine yüklendiğini belirterek hukuki güvenlik, belirlilik ve eşitlik ilkeleri ile adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

10. Başvurucu hakkında gerçekleştirilen işlem, özel hayata saygı hakkının otomatik olarak uygulanabilirliğini sağlamamakla birlikte müdahalenin başvurucunun mesleki faaliyetlerinin aksamasına, kariyer planlarının değişmesine, sosyal çevreleriyle olan ilişkilerine önemli derecede etki ettiği ve bu etkinin belirli bir ağırlık düzeyine ulaştığı değerlendirildiğinden başvuru özel hayata saygı hakkı yönünden uygulanabilir bulunmuş ve bu kapsamda incelenmiştir (aynı yönde ayrıntılı değerlendirmeler için bkz. Erdal Erbayram, B. No: 2019/25121, 7/6/2023, §§ 22, 23).

11. Başvuruya konu olan işlem, tüm ülkede olağanüstü hâlin devam ettiği bir süreçte tesis edilmiştir. Söz konusu işlemin terör örgütleriyle irtibatlı ya da iltisaklı olduğu değerlendirilen pilot subayların TSK'dan uzaklaştırılması nedeniyle ortaya çıkan personel açığının giderilmesine yönelik alınan tedbirlerden biri olduğu, bu durumun olağanüstü hâlin ortaya çıkardığı tehlikeleri bertaraf etmek amacına yöneldiği görülmektedir. Dolayısıyla başvurucunun özel hayata saygı hakkının ihlal edilip edilmediğine dair inceleme Anayasa'nın 15. maddesi uyarınca yapılacaktır (Engin Karataş, B. No: 2018/3488, 13/9/2022; Erdal Erbayram, § 24).

12. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir nedenin de bulunmadığı anlaşılan başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

13. Anayasa'nın 15. maddesine göre yapılacak inceleme; müdahalenin Anayasa'daki çekirdek haklarla ilgili olup olmadığı, anılan maddenin ikinci fıkrasında sayılan hak ve özgürlüklere dokunup dokunmadığı, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklere aykırılık teşkil edip etmediği ve durumun gerektirdiği ölçüde olup olmadığının tespitiyle sınırlı olacaktır (Ayla Demir İşat [GK], B. No: 2018/24245, 8/10/2020, § 146; Erdal Erbayram, § 26).

14. Anayasa'nın 15. maddesine göre dokunulması yasaklanan çekirdek haklar içinde yer almayan özel hayata saygı hakkı yönünden OHAL'lerde Anayasa'daki güvencelere aykırı tedbirler alınması mümkündür. Somut olaydaki tedbirin milletlerarası hukuktan kaynaklanan diğer herhangi bir yükümlülüğe (olağanüstü dönemlerde de korunmaya devam eden bir güvenceye) aykırı olduğu da saptanmamıştır (Ayla Demir İşat, §§ 147, 148; Erdal Erbayram, § 27). OHAL dönemlerinde kişilerin kendilerinin, ailelerinin geleceğini ve itibarını etkileyen mesleki hayata yönelik tedbirlerin keyfî olmaması gerekir (Ayla Demir İşat, §§ 149, 150; Erdal Erbayram, § 28).

15. Anayasa'nın 15. maddesi uyarınca olağanüstü yönetim rejimlerinin uygulandığı dönemde temel hak ve özgürlüklere müdahale oluşturan tedbirin meşru olup olmadığı hususunda yapılacak son inceleme tedbirin durumun gerektirdiği ölçüde olup olmadığına ilişkindir. Uygulanan tedbirin Anayasa'nın 15. maddesi kapsamında ölçülü olup olmadığı değerlendirilirken OHAL ilanına sebebiyet veren durumun özelliklerinin ve OHAL ilanı sonrasında ortaya çıkan koşulların dikkate alınması ve temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının sınırlandırılması veya durdurulması için başvurulan aracın amacı gerçekleştirmeye elverişli ve bunun için gerekli olması, ayrıca araçla amacın ölçülü bir oran içinde bulunması gerekmektedir (Erdal Erbayram, §§ 30-33).

16. Anayasa Mahkemesinin başvuruya konu olan tedbirin incelendiği Erdal Erbayram kararında, ülkemizde yaşanan 15 Temmuz darbe girişiminin savuşturulmasının akabinde alınan tedbirlere, tedbirlerin amaçlarına, 694 sayılı KHK'nın 37. maddesiyle yapılan düzenlemenin içeriğine, TSK'da farklı rütbelerde görev yapan çok sayıda pilot subayın kamu görevinden çıkarılmasıyla meydana gelen ihtiyaca, başvuruya konu tedbirin gerekliliğine ve ölçülülüğüne ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur. Söz konusu kararda; ülke savunmasının zafiyete uğramaması ve millî güvenliğin temini açısından TSK bünyesinde görev yapan pilot subayların yeterli sayıda ve donanımda olmalarının vazgeçilmez gerekliliklerden biri olduğu, acil ihtiyacın hızlı bir şekilde giderilebilmesinin zaman alabileceği, mevcut kaynakların ya da sınıf değişikliği suretiyle elde edilen kaynağın yetersiz kalabileceği gibi gerekçelerle eski personelin göreve geri çağrılması şeklinde belirlenen aracın amacı gerçekleştirmeye elverişli olmadığının söylenemeyeceği, dolayısıyla öngörülen tedbirin keyfî olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (Erdal Erbayram, §§ 35-41).

17. Aynı kararda, görevlerine dönen pilot subaylara tanınan mali imkânlara ilişkin düzenlemelere de yer verilmiştir. Kararda yapılan iyileştirmelerle kapsamdaki kişilerin üstleneceği külfetlerin azaltılması yolunda adımlar atıldığına, ülke savunması ve millî güvenliğin temin edilmesi konusunda oluşan acil ihtiyaç nedeniyle ortaya çıkan kamu yararı karşısında görevine geri çağrılan ve bir süre daha zorunlu hizmet süresine tabi tutulan pilotların aşırı külfet altına sokulmadığına ve tedbirin ölçülü olduğuna ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur. Neticede, kamunun menfaati ile görevlerine geri çağrılan pilotların kişisel menfaatleri arasında kurulmaya çalışılan dengenin adil olduğu, öngörülen güvencelere aykırı olmayan tedbirlerin olağanüstü yönetim usullerinin uygulanmasına neden olan durum karşısında ölçüsüz olduğunun söylenemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır (Erdal Erbayram, §§ 35-41). Somut başvuruda da Anayasa Mahkemesinin Erdal Erbayram kararında ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durumun olmadığı anlaşılmaktadır.

18. Açıklanan gerekçelerle başvurucunun özel hayata saygı hakkını etkileyen tedbirin OHAL döneminde temel hak ve özgürlüklerin kullanımının durdurulmasını ve sınırlandırılmasını düzenleyen Anayasa'nın 15. maddesindeki ölçütlere uygun olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 20. maddesinde güvence altına alınan özel hayata saygı hakkının İHLAL EDİLMEDİĞİNE,

C. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA,

D. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 27/11/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.