I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, idarenin koronavirüs salgın hastalığının engellenmesi amacıyla verdiği kararlara uymayarak etkinliklere katıldıkları gerekçesiyle idari para cezası uygulanmasının başvurucuların toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiği iddiasına ilişkindir.

2. Koronavirüs (COVID-19) olarak adlandırılan yeni tip bir virüs, tüm dünyayı etkilemesi nedeniyle Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel salgın olarak ilan edilmiştir. Ülkemizin de salgından etkilenmesi nedeniyle İçişleri Bakanlığı ve/veya mahallî mülki amirlikler ya da umumi hıfzıssıhha meclisleri tarafından 2020 yılı Mart ayından 2021 yılı Haziran ayına kadar uzanan bir süreçte salgınla mücadele etmek için bazı tedbirler alınmış ve bu tedbirlere uymadıkları gerekçesiyle de ilgililer hakkında idari para cezaları düzenlenmiştir.

3. İçişleri Bakanlığı, mahallî mülki amirlikler ve/veya umumi hıfzıssıhha meclisleri koronavirüs salgın hastalığını önlemek için sokağa çıkma yasağı, sosyal mesafeye uyma kuralı ya da maske takma zorunluluğu şeklinde bazı tedbirler alınmasına yönelik kararlar vermiştir.

4. Anılan tedbirleri ihlal ettikleri gerekçesiyle başvurucular hakkında 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'nun 282. maddesi veya 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun 32. maddesi uyarınca farklı tarihlerde idari para cezası uygulanmıştır.

5. Başvurucuların haklarında uygulanan idari para cezalarına itirazları sulh ceza hâkimliklerince reddedilmiştir.

6. Başvurucular nihai hükümleri farklı tarihlerde öğrendikten sonra süresi içinde bireysel başvuru yapmıştır.

7. 2020/33909, 2020/33912 (birleşen 2021/10190), 2020/34257 (birleşen 2021/1192), 2020/34398, 2020/34570, 2020/34807 (birleşen 2021/10255), 2020/34817, 2020/35047 (birleşen 2020/35068), 2020/35791, 2020/36767, 2020/36775, 2020/37299, 2020/38171 (birleşen 2020/38174, 2020/38180, 2020/38186, 2020/38192, 2020/38590, 2020/38764) 2020/38231, 2020/38571 (birleşen 2021/20702), 2021/10656, 2021/10668, 2021/12071, 2021/18321, 2021/20030, 2021/22561 (birleşen 2021/23623, 2021/23628, 2021/23632, 2021/27297, 2021/27527, 2021/29865, 2021/29867, 2021/32972, 2021/33009, 2021/36103, 2021/36127, 2021/36654, 2021/36700,2021/37328, 2021/37342, 2021/39702, 2021/42356, 2021/42625, 2021/44091, 2021/44095, 2021/44931, 2021/47424, 2021/49460, 2021/51256, 2021/53098, 2021/53314, 2021/54129, 2021/54317, 2021/64497, 2021/42628), 2021/24344, 2021/3231 (birleşen 2021/3238,2021/3513, 2021/3711), 2021/5130 (birleşen 2021/6225) numaralı başvuruların 2020/31057 numaralı başvuru ile birleştirilmesine Komisyonca karar verilmiştir. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

8. Ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucular Ayşe Merva Aytemür, Ceren Seyran İnan, Çiğdem Serin, Elmas Kara, Gizem Gül Tatar, Özge Ozan, Süleyman Keskin, İlkay Alagöz, Ömer Kulpu, Nazan Bozkurt, Nursel Tanrıverdi, Ahmet Altan, Alaattin Cebeci, Cumali Alagöz, Ertuğrul Salar, Ferdi Pesen, Hacı Hüseyin Sarı, Halil İbrahim Çiftsüren, Haydar Akoraler, Hüseyin Şahin, İbrahim Kerimoğlu, Kerem Aslan, Maşallah Alagaş, Mehmet Ölmez, Mehmet Ali Yılmaz, Mehmet Emin Sarohan, Mevlüt Kaynarpunar, Murat Sarıca, Mustafa Güngör, Nevzet Akpınar, Ramazan Aslan, Ramazan Saldüz, Remzi Severler, Salih Demir, Serdar Demir, Şeyhmus Bal, Tugay Taşçı, Vakkas Kaya, Yusuf Kaymaz ve Zeynettin Dalğıç'ın adli yardım taleplerinin kabulüne karar verilmesi gerekir.

A. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkının İhlal Edildiğine ilişkin İddia

9. Başvurucular kurallara riayet ederek barışçıl nitelikte etkinliklere katılmalarına ve aynı dönemde daha geniş katılımlı etkinlere izin verilmesine rağmen haklarında idari para cezası verilmesi nedeniyle ifade özgürlüğünün, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının, ayrımcılık yasağının, kanuni dayanağı olmayan yaptırımlara yönelik itirazlarının hukuka aykırı olarak reddedilmesi nedeniyle de suçta ve cezada kanunilik ilkesi ile adil yargılanma haklarının ihlal edildiğinden yakınmıştır.

10. Başvuru toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı kapsamında incelenmiştir.

11. 3/11/2022 tarihli ve 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesi şöyledir:

"(1) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu kapsamında COVID-19 salgın hastalığının ülkemizde yayılmasını önlemek amacıyla 11/3/2020 tarihinden itibaren bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihe kadar verilen ve bu Kanunun yayımlandığı tarih itibarıyla ilgilisine tebliğ edilmemiş olan idari para cezaları tebliğ edilmez, tebliğ edilmiş olanların tahsilinden vazgeçilir. Bu maddenin yürürlük tarihinden önce işlenen söz konusu kabahatler için idari para cezası verilmez ,(İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 5/4/2023 Tarihli ve E: 2023/44, K: 2023/71 Sayılı Kararı ile.)

 (2) (Ek: 14/7/2023-7456/24 md.) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce tahsil edilen idari para cezaları, 31/12/2024 tarihine kadar tahsilatı yapan idari birime yapılacak başvuru üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslara göre iade edilir.

12. COVID-19 salgını ile mücadele amacıyla alınan bazı tedbirlere aykırı hareket edildiği gerekçesiyle 5326 sayılı Kanun'un ilgili maddelerine dayanılarak uygulanan idari para cezalarının iade edilmemesinin öngörüldüğü 7420 sayılı Kanun’un geçici 4. maddesinin ikinci cümlesindeki "...tahsil edilmiş olan idari para cezaları iade edilmez." kuralı Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından yapılan değerlendirme sonucunda Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal edilmiştir (AYM, E. 2023/44, K.2023/71, 5/4/2023).

13. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından verilen söz konusu iptal kararı üzerine bu defa 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesinin yürürlüğe girdiği 9/11/2022 tarihinden önce yapılan ödemelerin iade edilmesini temin etmek amacıyla 7420 sayılı Kanun'un geçici 4.maddesine “(2) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce tahsil edilen idari para cezaları, 31/12/2024 tarihine kadar tahsilatı yapan idari birime yapılacak başvuru üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslara göre iade edilir.” fıkrası eklenmiştir (bkz. § 12). Bu düzenlemeye göre 7420 sayılı Kanun'un geçici 4. maddesi kapsamında olan ve anılan maddenin yürürlüğe girdiği 9/11/2022 tarihinden önce tahsil edilen idari para cezalarının tahsilatı yapan idari birime 31/12/2024 tarihine kadar başvurulması hâlinde iade edilmesi imkânı getirilmiştir. Buna ek olarak Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Anayasa Mahkemesinin yukarıda anılan iptal kararına da atıf yapılarak söz konusu idari para cezalarının iade edilmesine yönelik usul ve esasların düzenlendiği Tahsilat Genel Tebliği 5/8/2023 tarihli ve 32270 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

14. Anılan kurallarla kanun koyucu ve kamu makamları tarafından Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde -ödenmiş ya da ödenmemiş olsun- başvuruya konu idari para cezalarının sonuçlarını giderici mevzuat değişiklikleri yapıldığı anlaşılmıştır.

15. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün (İçtüzük) “Düşme kararı” kenar başlıklı 80. maddesi şöyledir:

"(1) Bölümler ya da Komisyonlarca yargılamanın her aşamasında aşağıdaki hâllerde düşme kararı verilebilir:

...

c) İhlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması.

ç) Bölümler ya da Komisyonlarca saptanan herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi.

 (2) Bölümler ya da Komisyonlar; yukarıdaki fıkrada belirtilen nitelikteki bir başvuruyu, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hâllerde incelemeye devam edebilir."

16. İçtüzük'ün 80. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi gereği Anayasa Mahkemesi, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması hâlinde başvurunun düşmesine karar verebilir (S.Ö., B. No: 2013/7087, 18/9/2014, § 23; Mehmet Emin Bülbül, B. No: 2014/4463, 16/6/2016, §§ 46-48).

17. Yukarıda yer verilen kanuni düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere ilgili kamu birimine 31/12/2024 tarihine kadar başvurulması durumunda COVID-19 salgın hastalığının ülkemizde yayılmasını önlemek için 1593 ve/veya 5326 sayılı Kanun'lar uyarınca başvurucular hakkında uygulanan idari para cezalarına konu tutarın iade edilmesi mümkün hâle gelmiştir. Dolayısıyla ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yönelik gerekli mevzuat değişikliklerinin yapıldığı açıktır.

18. Öte yandan Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu Mustafa Karakuş ([GK], B. No: 2020/34781, 17/1/2023) kararında, sokağa çıkma yasağının ihlal edilmesi nedeniyle uygulanan yaptırımın 1593 sayılı Kanun'da yazılı olan bir yasağa veya zorunluluğa karşılık gelmediği gerekçesiyle müdahalenin suçta ve cezada kanunilik ilkesini ihlal ettiği sonucuna varmıştır (aynı kararda bkz. §§ 76-85). Ayrıca Selma Atabey ([GK], B. No: 2021/38893, 27/9/2023) ve Çağla Yolaşan Kurul ([GK], B. No: 2021/29184, 27/9/2023) kararlarında Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, mahallin en büyük mülki amirinin ve/veya umumi hıfzıssıhha meclisinin -somut olayın koşullarında- il genelinde yapılacak tüm toplantı ve gösterileri yasaklama ve/veya erteleme şeklindeki müdahalesinin Anayasa'nın 13. maddesi kapsamında emredilen kanunilik ölçütü karşılamaması nedeniyle müdahalelerin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiğini değerlendirmiştir. Anılan kararlarda yapılan değerlendirmeler ve ulaşılan sonuçlar gözetildiğinde -İçtüzük'ün 80. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen- başvurunun incelenmesinin devamında Anayasa'nın uygulanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı herhangi bir durumun da söz konusu olmadığı anlaşılmıştır.

19. Açıklanan gerekçelerle ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması nedeniyle başvurunun düşmesine karar verilmesi gerekir.

B. Diğer İhlal İddiaları

20. Başvurucular Fadime Fulya Dağlı, Feride Eralp, Rukiye Simla Sunay ve Sema Barboros Durmuş'un gözaltına alınmalarının hukuka aykırı olduğu iddialarının Hidayet Karaca ([GK], B. No: 2015/144, 14/7/2015, §§ 53-64) kararı, gözaltında tutma koşullarının insan sağlığına uygun nitelikte olmadığı iddialarının Nebahat Baysal Gül (B. No: 2016/14634, 28/5/2019, §§ 17-31) kararı doğrultusunda başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım talebinde bulunan başvurucuların adli yardım taleplerinin KABULÜNE,

B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına ilişkin başvurunun ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması nedeniyle DÜŞMESİNE,

C. Diğer ihlal iddialarının başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

D. Adli yardım talebinde bulunmayan başvurucuların yargılama giderlerinin kendileri üzerinde BIRAKILMASINA,

E. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca tahsil edilmesi mağduriyetine neden olacağından adli yardım talebi kabul edilen başvurucuların yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMASINA 14/12/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.