I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvurular, yargı kararının icra edilmemesi ve taşınmaza kamulaştırmasız el atılması nedeniyle mülkiyet hakkının, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu Başkanlığı (Komisyon) tarafından verilen tazminatın düşük olması sebebiyle adil yargılanma hakkının, yargılamanın uzun sürmesi sebebiyle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Başvurucular, nihai hükmü 26/2/2020 tarihinde öğrendikten sonra 12/3/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur. Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir. Konu yönünden hukuki irtibat bulunması nedeniyle 2020/14744, 2020/14746, 2020/23034 ve 2020/23035 sayılı bireysel başvuru dosyasının 2020/9225 sayılı dosyayla birleştirilmiştir.

3. Başvuruculardan Mustafa Orhan Korur ve Bülent Öz'ün başvuru tarihinden sonra vefat ettiği, başvurucuların mirasçılarının 28/6/2024 tarihli dilekçeyle başvurunun devamı talebinde bulundukları anlaşılmıştır.

II. DEĞERLENDİRME

4. Aralarında konu bakımında hukuki irtibat bulunması nedeniyle 2020/30603 numaralı bireysel başvuru dosyası 2020/9225 numaralı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmiş olup inceleme 2020/9225 numaralı bireysel başvuru dosyası üzerinden yürütülmüştür.

A. Başvurucu Abdulvahap Gören, Mehmet Memik ve Zühal Konuk Yönünden

5. Anayasa Mahkemesi olay ve olguları somut başvuru ile benzer nitelikte olan Melle Malgir (B. No: 2014/11355, 15/2/2017) kararında uygulanacak anayasal ilkeleri belirlemiştir. Bu çerçevede somut olayda bireysel başvuru tarihinden sonra başvuru süreci devam ederken başvurucu Abdulvahap Gönen'in 9/12/2020, başvurucu Mehmet Memik'in 31/8/2021, başvurucu Zühal Konuk'un 5/3/2024 tarihinde yaşamını yitirdiği ancak başvurucuların vekiline yapılan tebligata rağmen mirasçıların başvuruyu devam ettirmek istediklerine ilişkin taleplerini Anayasa Mahkemesine iletmediklerinden ve başvurunun incelenmesini devam ettirmeyi gerekli kılan ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 80. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen nedenlerden birinin de bulunmadığı anlaşıldığından başvurunun düşmesine karar verilmesi gerekir.

B. Diğer Başvurucular Yönünden

1. Kamulaştırmasız El Atma Şikâyeti Yönünden Mülkiyet Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

6. Anayasa Mahkemesi, olay ve olguları somut başvuru ile benzer nitelikte olan Şevket Karataş ([GK], B. No: 2015/12554, 25/10/2018), Celalettin Aşçıoğlu (B. No: 2013/1436, 6/3/2014), Mustafa Asiler (B. No: 2013/3578, 25/2/2015) ile İbrahim Oğuz ve diğerleri (B. No: 2013/5926, 6/10/2015) kararlarında uygulanacak anayasal ilkeleri belirlemiştir. Bu çerçevede başvurucuların taşınmazlarına yapılan kamulaştırmasız el atmanın Anayasa'nın 13., 35. ve 46. maddeleriyle 2942 sayılı Kanun'da belirtilen usule uymayan bir müdahale olduğu belirtilerek mülkiyet hakkına yapılan söz konusu müdahalenin kanunilik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Somut başvuruda da anılan kararlarda açıklanan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır. Açıklanan gerekçelerle, başvurucuların Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

2. Mahkeme Kararının İcra Edilmemesi Şikâyeti Yönünden Mülkiyet ve Mahkemeye Erişim Haklarının ve Makul Sürede Yargılama Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

a. 2020/14746, 2020/23034, 2020/23035 ve 2020/30603 Numaralı Başvurular Yönünden

7. Anayasa Mahkemesinin daha önceki kararlarında başvurunun değerlendirilmesi sürecinde vuku bulan ve söz konusu değerlendirmeyi etkileyecek nitelikte yeni ve önemli gelişmeler hakkında mahkemenin bilgilendirilmemesi suretiyle başvuru hakkında doğru bir kanaat oluşturulmasının engellenmesi durumunda başvuru hakkının kötüye kullanıldığı kabul edilmiş ve başvurunun başvuru hakkının kötüye kullanılması nedeniyle reddine karar verilmiştir (Mehmet Güven Ulusoy [GK], B. No: 2013/1013, 2/7/2015, § 32; S.Ö., B. No: 2013/7087, 18/9/2014, § 29). Kamulaştırmasız el atma bedelinin ödemediğinden şikâyet edilen başvurularda borcun süreç içinde kısmen veya tamamen ödenmiş bulunması başvurucuların mağdur statüsünün değerlendirilmesi bakımından oldukça önem taşımaktadır. Ödeme olgusunun değerlendirilmesi sonucunda bazı şikâyetler yönünden başvurucuların mağdur statüsünün sona erdiği sonucuna ulaşılabilecek ve başvurunun düşmesine karar verilebilecektir (Sevil Burston, B. No: 2019/16106, § 25).

8. Somut olayda 2020/14746, 2020/23034, 2020/23035 ve 2020/30603 numaralı başvurular yönünden UYAP üzerinden yapılan araştırmada bireysel başvuru sonrasında borçlu Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından takibe konu alacak miktarının tamamının başvuruculara ödendiği anlaşılmaktadır. Ancak başvurucular, Anayasa Mahkemesini bu konuda bilgilendirmemiştir. Somut olayda belirtilen ilkelerden ayrılmayı gerektiren bir durum söz konusu olmayıp başvurucuların başvurunun değerlendirilmesi noktasında esaslı olan bir unsur hakkında bilgi vermediği, bu süreçte vuku bulan ve söz konusu değerlendirmeyi etkileyecek nitelikte yeni ve önemli gelişmelerle ilgili olarak Anayasa Mahkemesini bilgilendirmemek suretiyle başvuru hakkında doğru bir kanaat oluşturulmasını engellediği anlaşıldığından başvuruların bu kısmının başvuru hakkının kötüye kullanılması nedeniyle reddine karar verilmesi gerekir.

9. Başvurunun mahiyeti gözetildiğinde 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 51. maddesi ve İçtüzük’ün 83. maddesi uyarınca başvurucu aleyhine disiplin para cezasına hükmedilmesine gerek görülmemiştir.

b. 2020/9225 ve 2020/14744 Numaralı Başvurular Yönünden

10. Anayasa Mahkemesi, olay ve olguları somut başvuru ile benzer nitelikte olan Veysi Ado ([GK] B. No: 2022/100837, 27/4/2023) kararında uygulanacak anayasal ilkeleri belirlemiştir. Bu çerçevede Anayasa Mahkemesi 9/1/2013 tarihli ve 6384 sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun'un geçici 2. maddesinde 28/3/2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanun'un 40. maddesi ile yapılan değişikliğe göre 9/3/2023 tarihi (bu tarih dâhil) itibarıyla derdest olan, yargı kararlarının geç veya eksik icra edilmesi ya da icra edilmemesi şikâyetiyle yapılan başvurular ile yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddialarıyla yapılan başvurulara ilişkin olarak Tazminat Komisyonuna başvuru yolu tüketilmeden yapılan başvurunun incelenmesinin bireysel başvurunun ikincil niteliği ile bağdaşmayacağı neticesine varmıştır. Somut başvuruda, anılan kararda açıklanan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır. Açıklanan gerekçelerle başvuruların bu kısmının diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

3. Komisyon Tarafından Yargı Kararının İcra Edilmemesi Nedeniyle Hükmedilen Tazminatın Düşük Belirlenmesi Şikâyeti Yönünden Etkili Başvuru Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

a. 2020/9225, 2020/14746, 2020/23034 ve 2020/30603 Numaralı Başvurular Yönünden

11. Anayasa Mahkemesi, olay ve olguları somut başvuru ile benzer nitelikte olan Filiz Fırat (B. No: 2014/10305, 5/12/2017), Mustafa Ekşi (B. No: 2014/7711, 24/1/2018), Y.T. ([GK], B. No: 2016/22418, 30/5/2019), Murat Haliç (B. No: 2017/24356, 8/7/2020) İlhan Gökhan (B. No: 2017/27957, 9/9/2020,) kararlarında uygulanacak anayasal ilkeleri belirlemiştir. Buna göre Tazminat Komisyonu tarafından belirlenen tazminat miktarlarının kararların icra edilmeme süresiyle orantılı olarak belirlenmediği, tazminat miktarının yetersiz olduğu, Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihadına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu hâliyle kararın icrası hakkının ilişkin ihlalin giderilmesi bakımından teorik düzeyde etkili olduğu saptanan tazminat komisyonu, öngörülebilir olmayan ve bariz takdir hatası teşkil eden yorumu sebebiyle somut olayda başarı şansı sunma potansiyelini yitirmiştir. Bu ihlalin giderilmesi için ihdas edilen başvuru yolu olan Tazminat Komisyonunca hükmedilen tazminatın yetersiz olması suretiyle kararın icrası hakkıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır. Açıklanan gerekçelerle Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan kararların icrası hakkı ile bağlantılı olarak 40. maddesinde düzenlenen etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

b. 2020/14744 ve 2020/23035 Numaralı Başvurular Yönünden

12. Başvurulara konu olaylarda Komisyonca, başvurucuların açtığı davada hükmedilen tazminatın kısmen ödenmemesi ödenmeyerek adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine, olayın kendine özgü koşulları, müracaat edenlerin kararın icrası sürecinde gösterdiği tutum ve davranışlar ve ihtilaf konusunun taraflar açısından taşıdığı önem değerlendirilerek başvuruculara belirli miktarlarda tazminat ödenmesine karar verildiği anlaşılmaktadır. Bu durumda kararın icra edilmemesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği ve bu ihlal sebebiyle tazminat ödenmesine karar verilerek, ihlalin Anayasa Mahkemesinin benimsediği ölçütler çerçevesinde açıkça ve orantısız olmayacak şekilde giderildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu açıdan başvurucuların etkili başvuru hakkının ihlal iddiaları yerinde değildir. Açıklanan gerekçelerle başvuruların bu kısmının diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

13. Başvurucular; ihlalin tespiti ile ayrı ayrı 250.000 TL maddi ve 250.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur. Kamulaştırmasız el atma şikâyeti nedeniyle mülkiyet hakkının ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. Olayda ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması bakımından etkin giderim yolu, tazminat olarak görülmektedir. Eski hâle getirme kuralı çerçevesinde ihlalin sonuçlarının bütünüyle ortadan kaldırılabilmesi için başvuruculara ekli listenin (F) sütununda gösterilen şekilde ve miktarda net maddi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

14. Komisyon tarafından yargı kararının icra edilmemesi nedeniyle hükmedilen tazminatın düşük belirlenmesi şikâyeti yönünden incelenen 2020/9225, 2020/14746, 2020/23034 ve 2020/30603 numaralı başvurularda kararın icrası hakkıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkı ihlal edilmiştir. Kararların uzun süre icra edilmemesine karşın Tazminat Komisyonu yeterli tazminat miktarına hükmetmemiştir. Dolayısıyla somut başvuruda ihlalin Tazminat Komisyonu kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda kararların icra edilmesi hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için komisyonca yeniden inceleme yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Yeniden incelemede yapılması gereken iş Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin yeniden inceleme yapılmak üzere ilgili tazminat komisyonuna gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

A. Başvuruların BİRLEŞTİRİLMESİNE,

B. Başvurucu Abdulvahap Gören, Mehmet Memik ve Zühal Konuk yönünden başvurunun başvurucunun ölümü nedeniyle DÜŞMESİNE,

C. Diğer başvurucular yönünden;

1. Mülkiyet hakkının kamulaştırmasız el atma nedeniyle ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

2. 2020/14746, 2020/23034, 2020/23035 ve 2020/30603 numaralı bireysel başvurularda ileri sürülen mahkeme kararının icra edilmemesi şikâyeti nedeniyle mülkiyet ve mahkemeye erişim haklarının ve makul sürede yargılama hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiaların başvuru hakkının kötüye kullanılması nedeniyle REDDİNE,

3. 2020/9225 ve 2020/14744 numaralı bireysel başvurularda ileri sürülen mahkeme kararının icra edilmemesi şikâyeti nedeniyle mülkiyet ve mahkemeye erişim haklarının ve makul sürede yargılama hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiaların başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

4. 2020/9225, 2020/14746, 2020/23034 ve 2020/30603 numaralı bireysel başvurularda ileri sürülen komisyon tarafından verilen tazminat miktarlarının az olması nedeniyle etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiaların KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

5. 2020/14744 ve 2020/23035 numaralı bireysel başvurularda ileri sürülen komisyon tarafından verilen tazminat miktarlarının az olması nedeniyle etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddialar yönünden açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

D. Anayasa'nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının kamulaştırmasız el atma nedeniyle İHLAL EDİLDİĞİNE,

E. 2020/9225, 2020/14746, 2020/23034 ve 2020/30603 numaralı bireysel başvurularda Anayasa'nın 36. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkı kapsamındaki kararların icrası hakkı ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 40. maddesinde düzenlenen etkili başvuru hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

F. Başvurucular Abdulvahap Gören ve Mehmet Memik dışındaki başvuruculara ekli listenin (F) sütununda ayrıntısı belirtilen manevi tazminatın ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

G. Kararın bir örneğinin kararların icrası hakkıyla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu Başkanlığına (Dosya No: 2019/758, 2019/122, 2019/760 ve 2019/664) GÖNDERİLMESİNE,

H. Ekli listenin (E) sütununda ayrıntısı belirtilen başvuru harçlarının başvuruculara ÖDENMESİNE; 18.800 TL vekâlet ücretinin tüm başvuruculara MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE,

İ. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucular Abdulvahap Gören ve Mehmet Memik dışındaki başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

J. Kararın bir örneğinin bilgi için Ankara Bölge İdare Mahkemesi 11. İdari Dava Dairesine (E.2020/9, 2020/14, 2020/195 ve 2020/390) GÖNDERİLMESİNE,

K. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE, 17/9/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.