I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, ceza davasında başvurucunun (sanığın) hazır bulunma talebi reddedilerek ses ve görüntü aktarımı suretiyle duruşmaya uzaktan katılımının sağlanması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Komisyon; duruşmada hazır bulunma hakkı dışındaki şikâyetlerinin kabul edilemez olduğuna, anılan hakka ilişkin şikâyetinin kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına ve adli yardım talebinin kabulüne karar vermiştir.

3. Uşak Cumhuriyet Başsavcılığının (Başsavcılık) 18/7/2017 tarihli iddianamesi ile başvurucunun Fetullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanmasına (FETÖ/PDY) üye olma suçundan cezalandırılması talebiyle kamu davası açılmıştır. Uşak 2. Ağır Ceza Mahkemesinin yetkisizlik kararı ile dosyanın Ankara 16. Ağır Ceza Mahkemesine (Mahkeme) gönderilmesi üzerine görülen yargılamada 20/4/2018 tarihinde duruşma hazırlığı işlemleri yapılmıştır. Tensip Tutanağı'nda duruşmanın 4/7/2018 tarihinde yapılmasına ve başvurucunun bulunduğu ceza infaz kurumundan yargı çevresi içindeki bir ceza infaz kurumuna nakli için Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne müzekkere yazılmasına karar verilmiş ise de Mahkemece başvurucunun tutuklu bulunduğu Salihli T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna aynı gün ayrı bir müzekkere yazılarak 4/7/2018 tarihli celsede başvurucunun Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) ile sorgu ve savunmasının yapılacağı salonunda hazır edilmesi talep edilmiştir.

4. Başvurucu tutuklu bulunduğu Salihli T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu aracılığı ile Mahkemeye gönderdiği 4/6/2018 tarihli dilekçeyle doğrudan doğruyalık ve yüz yüzelik ilkeleri gereğince savunmasını daha sağlıklı yapabilmek adına duruşmada bizzat hazır edilmesinin sağlanmasını talep etmiştir. Ayrıca başvurucu bu dilekçe ile Tensip Tutanağı'nda belirtilen yargı çevresi içindeki bir ceza infaz kurumuna nakledilmesi ile ilgili dilekçe tarihine kadar herhangi bir gelişme olmadığını da belirtmiştir.

5. Başvurucu, yargılamanın 4/7/2018 tarihli ilk celsesine tutuklu bulunduğu ceza infaz kurumundan SEGBİS aracılığı ile katılmıştır. Duruşma Tutanağı'nda başvurucunun celse arasında duruşmada bizzat hazır bulunma talepli dilekçe sunduğunun görüldüğü belirtilmiş olmasına rağmen başvurucunun duruşmada hazır bulunma talebi hakkında herhangi bir değerlendirmede bulunulmamış, başvurucunun SEGBİS aracılığıyla duruşmaya katılmak istemediği yönünde Mahkemeye itirazda bulunduğuna dair herhangi bir beyanı da yer almamıştır. Başvurucunun savunma yaptığı bu duruşmada başvurucu hakkındaki suçlamaya konu deliller okunmuş ve tanık H.O.D. dinlenilmiştir. Mahkeme, SEGBİS sisteminde meydana gelen aksaklık ve sıkıntılar ile başvurucunun talebini de değerlendirerek başvurucunun Mahkeme yargı çevresinde bulunan bir ceza infaz kurumuna naklinin sağlanması için Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne müzekkere yazılmasına ve ayrıca bir sonraki celsede başvurucunun duruşmada hazır edilmesi için ceza infaz kurumuna müzekkere yazılmasına karar vererek duruşmayı 4/10/2018 tarihine ertelemiştir.

6. Başvurucu 4/10/2018 tarihli ikinci celseye ceza infaz kurumundan getirilerek bizzat katılmıştır. Bu celsede tanıklar dinlenilmiş ve Başsavcılık makamınca esas hakkında mütalaa sunulmuştur. Başvurucu 20/11/2018 tarihli üçüncü celseye de ceza infaz kurumundan getirilerek bizzat katılmıştır. Bu celsede hüküm açıklanmıştır. Mahkemece başvurucunun silahlı terör örgütü üyeliği suçundan hapis cezasıyla cezalandırılmasına karar verilmiştir. Gerekçeli kararda başvurucunun ilk duruşmaya SEGBİS aracılığı ile katılımının neden gerekli görüldüğü hususunda herhangi bir açıklamada bulunulmamıştır.

7. Başvurucu, ceza infaz kurumu aracılığıyla Mahkemeye gönderdiği 17/9/2018 ve 30/10/2018 tarihli dilekçelerinde 4/7/2018 tarihli ilk celseye ait SEGBİS kayıt çözümlerinin kendisine gönderilmesini talep etmiştir. Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi üzerinden yapılan incelemede bahse konu çözümlerin ceza infaz kurumunda tutuklu bulunan başvurucuya hüküm verilmeden önce tebliğ edildiğine dair bir bilgiye ulaşılamamıştır.

8. Başvurucu, gerekçeli istinaf ve temyiz dilekçelerinde -diğerlerinin yanı sıra- duruşmalarda bizzat hazır bulunarak savunma yapma talebini ilk celse öncesinde Mahkemeye ilettiği hâlde talebi hakkında herhangi bir değerlendirmede bulunulmadan ilk duruşmaya SEGBİS aracılığı ile katılmak zorunda bırakıldığını belirtmiştir. Hüküm, kanun yolu denetiminden geçerek kesinleşmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

9. Başvurucu; duruşmalara bizzat getirilmek suretiyle katılmak istediğini belirtmiş olmasına rağmen talebinin Mahkemece dikkate alınmadığını, SEGBİS aracılığı ile ilk duruşmaya katılmak zorunda bırakıldığını, SEGBİS çözüm tutanaklarının talep etmesine rağmen kendisine gönderilmediğini, SEGBİS ile kayıt altına alınan ilk iki duruşmaya ait çözüm tutanaklarında bir çok yerde "anlaşılmıyor" yazılarak bütünlüğün bozulduğunu beyan etmiştir. Bu anlamda adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

10. Bakanlık görüşünde, başvurucunun duruşmada bizzat hazır edilmeyip duruşmaya SEGBİS ile katılımının sağlanması suretiyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddialarını ilk defa Anayasa Mahkemesi önünde ileri sürdüğü belirtilmiş, bu hususun Anayasa Mahkemesince yapılacak olan kabul edilebilirlik değerlendirmesinde dikkate alınmasının uygun olacağı ifade edilmiştir. Diğer yandan Bakanlık, başvurucunun yalnızca ilk celseye SEGBİS yoluyla katıldığını ve diğer iki celsede duruşma salonunda müdafii ile birlikte hazır bulunduğunu, herhangi bir sınırlamaya maruz kalmadan ve teknik bir bağlantı sorunu yaşamadan etkili şekilde savunma yapma imkânı bulduğunu, ilk duruşmanın SEGBİS yoluyla yapılmış olmasının yargılanmanın makul bir süre içerisinde sonuçlandırılması amacını da sağladığını vurgulamıştır.

11. Başvurucu; Bakanlık görüşüne karşı beyanında ilk celseden önce Mahkemeye gönderdiği dilekçesinde duruşmada bizzat hazır bulunmayı talep ettiği hâlde Mahkemece bu talebinin değerlendirilmediğini, bu yöndeki itirazların istinaf ve temyiz dilekçelerinde de dile getirildiğini vurgulayarak başvuru dilekçesindeki iddialarını yinelemiştir.

12. Anayasa Mahkemesi, Şehrivan Çoban ([GK], B. No: 2017/22672, 6/2/2020) ve Emrah Yayla ([GK], B. No: 2017/38732, 6/2/2020) kararlarında duruşmada hazır bulunma hakkı ile ilgili ilkeleri belirlemiştir. Anayasa Mahkemesi bu kararlarda öncelikle kişilerin istemine aykırı olarak SEGBİS yoluyla duruşmaya katılmasının duruşmada hazır bulunma hakkına yönelik bir müdahale teşkil ettiğini tespit etmiştir. Bu müdahalenin kanunilik, meşru amaç ve ölçülülük yönünden inceleneceğini ifade etmiştir. Anılan kararlarda 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 196. maddesinin kanunilik ölçütünü karşıladığı ve müdahalenin usul ekonomisinin gerçekleştirilmesine yönelik meşru bir amaca dayandığı sonucuna ulaşılmıştır (Şehrivan Çoban, §§ 72-104; Emrah Yayla, §§ 58-86).

13. Anılan kararlarda ölçülülük yönünden yapılan incelemede ise başvurucunun duruşmada hazır bulunma talebinin hangi zorlayıcı nedene dayalı olarak kabul edilmediğinin ortaya konulmaması ve başvurucunun SEGBİS yoluyla katıldığı celselerde esaslı işlemlerin yapılması nedeniyle müdahalenin gerekli olmadığı değerlendirilmiştir. Somut olayda da başvurucu ilk celseden önce duruşmada bizzat hazır bulunma talebini Mahkemeye iletmiş ancak duruşmaya SEGBİS aracılığıyla katılmak zorunda bırakılmıştır. Başvurucunun savunmasını yaptığı ilk celsede alınan tanık H.O.D.nin beyanları da -gerekçeli kararın içeriğine göre- esaslı işlem niteliğinde olup hazır bulunması büyük önem taşımakta iken başvurucu duruşmada fiziken hazır bulundurulmamıştır. Ayrıca hüküm verilmeden evvel başvurucu, iki kez duruşmanın ilk celsesine ait SEGBİS çözüm kayıtlarını talep etmesine rağmen talebi Mahkemece yerine getirilmemiştir. Bunların yanısıra SEGBİS çözüm kayıtlarında ses kalitesi nedeniyle bir çok yerde "anlaşılmıyor" ibaresine yer verilerek beyanlardaki anlam bütünlüğü bozulmuştur. Başvurucunun bu yöndeki itirazlarını istinaf ve temyiz dilekçelerinde de dile getirmesi dikkate alındığında, anılan kararlarda yer alan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektirir bir durum bulunmamaktadır.

14. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

15. Başvurucu; ihlalin tespiti, yeniden yargılama yapılması, maddi ve manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

16. Başvuruda tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

17. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasının yeterli bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Duruşmada hazır bulunma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki duruşmada hazır bulunma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin duruşmada hazır bulunma hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Ankara 16. Ağır Ceza Mahkemesine (E.2018/145, K.2018/311) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucunun tazminat taleplerinin REDDİNE,

E. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 5/9/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.