I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, sınır dışı etme kararı verilmesi nedeniyle yaşam hakkı ile kötü muamele yasağının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Suriye Arap Cumhuriyeti (Suriye) vatandaşı olan 1993 doğumlu erkek başvurucu hakkında Gaziantep Valiliği 3/10/2018 tarihinde izinsiz faaliyette bulunan özel bir okulda çalışma izni olmaksızın çalıştığı gerekçesiyle 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun 54. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ğ) bendi uyarınca sınır dışı etme ve yurdu terke davet kararları vermiştir. Sınır dışı etme kararında başvurucunun nereye sınır dışı edileceğine ilişkin bir bilgiye yer verilmemiştir.

3. Başvurucu, sınır dışı etme kararına karşı Gaziantep 1. İdare Mahkemesinde (İdare Mahkemesi) iptal davası açmış; diğer iddiaları yanında Suriye'deki iç çatışma dolayısıyla ülkesine geri gönderilmesinin mümkün olmadığını iddia ederek verilen kararın iptal edilmesini istemiştir. İdare Mahkemesi 16/1/2019 tarihinde davayı kesin olarak reddederken gerekçesinde davalı idarenin savunma dilekçesini gözeterek başvurucunun geri gönderme yasağı kapsamındaki kişilerden olduğunu, bu nedenle menşe ülkesine gönderilmeyeceğini değerlendirmiştir. Başvurucu, ret kararı üzerine bireysel başvuruda bulunmuştur. Başvurucunun dosyası 2016/24613 numaralı dosya ile birleştirilmiş ve 2/6/2020 tarihinde, sınır dışı etme işleminin iptaline ilişkin davada menşe ülkedeki risk konusunda araştırma ve değerlendirme yapılmadan ve bu konuda ilgili kurumdan izahat alınmadan karar verilmesi nedeniyle kötü muamele yasağının ihlal edildiğine karar verilmiştir.

4. İhlal kararı üzerine İdare Mahkemesince yapılan yeniden yargılamada davalı idareden başvurucunun geri gönderme yasağı kapsamındaki iddialarıyla ilgili bazı soruları cevaplaması istenmiştir. Davalı idare verdiği cevapta başvurucunun sınır dışı edilme kararı sonrasında terke davet edildiğini, nereye sınır dışı edileceğiyle ilgili bir araştırma yapılmadığını, gönüllü olması hâlinde Suriye'ye gönderilebileceğini, ayrıca gidebileceği güvenli üçüncü ülkenin belirlenmediğini belirtmiştir. Verilen cevap sonrasında İdare Mahkemesi 28/10/2020 tarihinde yine davayı kesin olarak reddetmiştir. İdare Mahkemesi gerekçesinde başvurucunun Suriye'ye sınır dışı edilmediğini/edilmeyeceğini, güvenli üçüncü ülkenin bulunması hâlinde bu ülkeye gönderileceğini, idarenin Suriye'deki kötü muamele riskini dikkate alarak başvurucuya insani ikamet izni sağladığını ve bu şekilde yurtta kalmasına izin verdiğini değerlendirmiştir.

5. 1/12/2020 tarihinde nihai kararı öğrenen başvurucu 31/12/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

6. Komisyon; adli yardım talebinin kabulüne, başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar vermiştir.

II. DEĞERLENDİRME

7. Başvurucu; Suriye'de devam eden çatışmalar nedeniyle ülkesine geri gönderilemeyeceğini, İdare Mahkemesinin hatalı şekilde kendisine ikamet izniverildiğini değerlendirdiğini ve davasını hukuka aykırı olarak yeniden reddedip Anayasa Mahkemesinin ihlal kararının sonuçlarını ortadan kaldırmadığını belirterek kötü muamele yasağı ile adil yargılanma, yaşam ve etkili başvuru haklarının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

8. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde, başvurucu hakkında düzenlenen sınır dışı etme kararı ve buna ilişkin iptal davası sürecinden bahsedilerek Anayasa Mahkemesinin daha önce benzer olaylarda belirlediği kriterlerin dikkate alınması gerektiği bildirilmiştir. Başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanında başvuru formundakine benzer iddialarda bulunmuştur.

9. Başvuru, kötü muamele yasağı ve yaşam hakkı kapsamında birlikte incelenmiştir (benzer bir inceleme için bkz. Abdulkerim Hammud, B. No: 2019/24388, 2/5/2023, § 44).

10. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir nedeni de bulunmadığı anlaşılan başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

11. Sınır dışı etme işlemi sonucunda yabancının gönderileceği ülkede kötü muamele yasağının ihlal edileceğinin iddia edilmesi hâlinde idari ve yargısal makamlar tarafından söz konusu ülkede gerçek bir ihlal riskinin bulunup bulunmadığı ayrıntılı şekilde araştırılmalıdır. Bu yükümlülüğün ortaya çıkabilmesi için öncelikli olarak başvurucu iddia ettiği kötü muamele riskinin ne olduğunu makul şekilde açıklamalı, (varsa) bu iddiayı destekleyen bilgi ve belge sunmalı, bu iddialar belli bir ciddilik seviyesinde olmalıdır (A.A. ve A.A. [GK], B. No: 2015/3941, 1/3/2017, §§ 62, 63). Anayasa Mahkemesinin öncelikli rolü idari ve yargısal makamlar tarafından anılan yasak kapsamındaki usul güvencelerinin sağlanıp sağlanmadığını denetlemekten ibarettir. Usul güvencelerinin sağlandığı durumlarda ise geri gönderilen ülkede gerçek bir kötü muamele riskinin olup olmadığı ayrıca değerlendirilir (A.A. ve A.A., § 71).

12. Somut olayda başvurucu hakkında düzenlenen sınır dışı etme kararına bakıldığında başvurucunun nereye gönderileceği belirtilmediği gibi menşe ülkesine gönderilmesinde bir sakınca bulunduğu da tespit edilmemiştir. Bu durumda 6458 sayılı Kanun'un 52. maddesine göre başvurucunun menşe ülkesine gönderilmesi ihtimal dahilinde gözükmektedir. Her ne kadar İdare Mahkemesi başvurucunun Suriye'ye gönderilmeyeceğini değerlendirmiş ise de bu değerlendirmenin idari makamların başvurucu özelinde aldığı bir karara dayanmadığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan İdare Mahkemesinin kabulünün aksine davalı idarenin cevap dilekçesinde (bkz. § 4) başvurucuya ikamet izni verilerek yurtta kalışının yasal hâle getirildiği de belirtilmemiştir. Dolayısıyla İdare Mahkemesinin davayı reddetmesi sonrasında başvurucunun menşe ülkesine gönderilebilmesinin önünde bir engel kalmamıştır.

13. Anayasa Mahkemesi Hüsam Ibrahim (B. No: 2020/20131, 4/10/2023, §§ 40-44) başvurusunda uluslararası kuruluşların raporlarını, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını ve Suriyelilere geçici koruma statüsü verilmesini gözeterek Suriye'nin geneline şiddet olaylarının hâkim olduğu ve insan hakları ihlallerinin yoğun olarak yaşandığı sonucuna ulaşmış ve güncel olan bu risk nedeniyle başvurucunun Suriye'ye sınır dışı edilemeyeceğine hükmetmiştir. Başvurucu açısından Hüsam Ibrahım başvurusundaki değerlendirme ve sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir neden olmadığı kanaatine varmıştır. Sonuç olarak menşe ülkesine sınır dışı edilme ihtimali olan başvurucunun açtığı iptal davasında İdare Mahkemesinin Anayasa'nın 17. maddesinin gerektirdiği özende bir inceleme yaptığından söz edilemez.

14. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan kötü muamele yasağının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

15. Başvurucu; ihlalin tespiti ile 50.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

16. Tespit edilen ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına ilişkin usul ve esaslar 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinde yer almaktadır. Başvuruda tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği mahkemece yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

17. İhlalin niteliğine göre yeniden yargılama yapılmasının yeterli giderim sağlayacağı anlaşıldığından başvurucunun tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Sınır dışı etme kararı nedeniyle yaşam hakkı ile kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkı ile kötü muamele yasağının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Gaziantep 1. İdare Mahkemesine (E.2020/619, K.2020/886) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucunun tazminat talebinin REDDİNE,

E. 30.000 TL vekâlet ücretinden oluşan yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,

F. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığına GÖNDERİLMESİNE,

H. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 15/1/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.