I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, kanun hükmünde kararname ile kapatılan eğitim kurumuna yapılan ödemenin iadesine yönelik talebin reddedilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucular, Silm Eğitim Hizmetleri A.Ş. ve Bilen A.Ş.ye ait Özel Nilüfer Yıldırım İlköğretim Okulu ve Manisa Özel Şehzade Mehmet Anadolu Lisesinde eğitim gören çocuklarının 2016-2017 eğitim öğretim dönemi için eğitim ücreti ödemiştir.

3. 22/7/2016 tarihli ve 29779 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 667 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararname'nin (667 sayılı KHK) 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendiyle söz konusu okulların bağlı olduğu şirkete ait eğitim kurumları, öğrenci yurtları ve pansiyonlar kapatılmıştır. Aynı maddenin (2) numaralı fıkrası uyarınca kapatılan eğitim kurumları, öğrenci yurtları ve pansiyonlara ait olan taşınırlar ile her türlü mal varlığı, alacak ve haklar, belge ve evrak Hazineye bedelsiz olarak devredilmiştir.

4. Başvurucular 15/8/2016 tarihli ve 29804 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 670 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin (670 sayılı KHK) 5. maddesinin (4) numaralı fıkrası uyarınca Bursa Valiliği ve Manisa Valiliği Defterdarlık KHK İl Bürolarına (İdare) verdikleri dilekçeyle ödedikleri eğitim öğretim ücretinin iadesini talep etmiştir. İdare 16/10/2020 ve 3/9/2020 tarihlerinde başvurucuların taleplerini reddetmiştir.

5. İdarenin işleminin iptali talebiyle başvurucu Murat Küçük, Bursa 3. İdare Mahkemesinde, başvurucu Mehmet Köroğlu ise Manisa 1. İdare Mahkemesinde dava açmıştır.

6. Bursa 3. İdare Mahkemesi 30/3/2021 tarihinde davanın reddine istinaf kanun yolu açık olmak üzere karar vermiştir. Karar gerekçesinde, başvurucu hakkında Fetullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanmasına (FETÖ/PDY) üye olma suçlamasıyla hakkında devam eden ceza yargılaması olduğunu, öğretmen olan başvurucunun 15/8/2016 tarihli ve 672 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Kamu Personeline İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Kanun Hükmünde Kararname (672 sayılı KHK) ile kamu görevinden çıkarılması nedeniyle mevzuatta belirtilen şartların gerçekleşmediğini ifade etmiştir. Başvurucunun bu karara karşı yaptığı istinaf başvurusu, dava konusunun istinaf sınırının altında kalması nedeniyle incelenmeksizin reddedilmiştir.

7. Manisa 1. İdare Mahkemesi 21/10/2021 tarihinde davanın kesin olmak üzere reddine karar vermiş; karar gerekçesinde KHK ile kapatılan özel öğretim kurumlarından alacakları olanların bu alacaklarını tahsil edebilmek için FETÖ/PDY'ye aidiyeti, bu örgütle iltisakı veya irtibatı olmaması gerektiğini, başvurucu hakkında FETÖ/PDY'ye üye olma suçundan yapılan yargılamada mahkûmiyetine karar verildiğini, kararın Yargıtay tarafından incelenerek kesinleştiğini belirtmiştir.

8. Nihai kararlar başvuruculara 8/11/2021 ve 13/12/2021 tarihlerinde tebliğ edilmiş, başvurucular 1/12/2021 ve 20/12/2021 tarihlerinde bireysel başvuruda bulunmuşlardır.

9. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

10. Ödeme gücünden yoksun oldukları anlaşılan başvurucuların adli yardım taleplerinin kabulüne ve 2021/61836 numaralı başvurunun 2021/59404 numaralı başvuru ile birleştirilmesine karar verilmesi gerekir.

11. Başvurucular, kapatılan özel eğitim kurumuna ödedikleri eğitim bedelinin iade edilmemesi nedeniyle anayasal haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

12. Başvuru, başvurucuların esas şikâyetleri dikkate alınarak mülkiyet hakkı kapsamında incelenmiştir.

13. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

14. Anayasa'nın 35. maddesiyle güvenceye bağlanan mülkiyet hakkı, ekonomik değer ifade eden ve parayla değerlendirilebilen her türlü mal varlığı hakkını kapsamaktadır (AYM, E.2015/39, K.2015/62, 1/7/2015, § 20). Başvuruya konu olayda okul kayıt ücreti olarak ödediği tutarın başvurucunun terör örgütüyle irtibatı ve iltisakı bulunduğundan bahisle kendisine iade edilmemesi tedbiri mülkiyet hakkına bir müdahale oluşturmuştur. Mülkten yoksun bırakma amacı olmayıp suçla mücadele kapsamında bir tedbir niteliğinde olan müdahale mülkün kullanımının kontrolü veya düzenlenmesine ilişkin üçüncü kural kapsamında incelenmelidir.

15. Anayasa’nın 35. maddesinde mülkiyet hakkı sınırsız bir hak olarak düzenlenmemiş, bu hakkın kamu yararı amacıyla ve kanunla sınırlandırılabileceği öngörülmüştür. Mülkiyet hakkına müdahalede bulunulurken temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına ilişkin genel ilkeleri düzenleyen Anayasa'nın 13. maddesi de gözönünde bulundurulmalıdır. Dolayısıyla mülkiyet hakkına yönelik müdahalenin Anayasa'ya uygun olabilmesi için kanuna dayanması, kamu yararı amacı taşıması ve ayrıca ölçülülük ilkesi gözetilerek yapılması gerekir (Recep Tarhan ve Afife Tarhan [1. B.], B. No: 2014/1546, 2/2/2017, § 62).

16. Somut olayda başvurucuların 667 sayılı KHK kapsamında kapatılmadan önce özel eğitim öğretim kurumuna ödedikleri eğitim bedelinin iadesi talebi mahkeme kararlarıyla reddedilmiştir. Karar gerekçelerinde sırasıyla başvurucu Murat Küçük'ün FETÖ/PDY'ye aidiyeti, bu örgütle iltisaklı veya irtibatlı olduğundan kamu görevinden çıkarıldığı ve hakkında terör örgütüne üye olma suçu kapsamında devam eden ceza yargılaması bulunduğu; başvurucu Mehmet Köroğlu'nun ise aynı suçtan yapılan ceza yargılaması sonucunda mahkûmiyetine karar verildiği ifade edilmiştir.

17. Anayasa Mahkemesi 26/10/2022 tarihli ve E.2018/85, K.2022/127 sayılı kararıyla 8/2/2018 tarihli ve 7091 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabul Edilmesine Dair Kanun'un 5. maddesinin (4) numaralı fıkrasında yer alan "…aidiyeti, iltisakı veya irtibatı olmayan kişilerle…" ibaresinin iptaline karar vermiştir. Söz konusu kuralın kapsamına muvazaalı veya varlığı kuşkulu alacakların girmediği, üstelik idarenin hileli işlemlere dayandığını tespit ettiği alacaklar bakımından yeterli araçlarla donatıldığı görüldüğünden kural ile terör örgütüne aidiyeti, örgütle irtibatı veya iltisakı olanların alacaklarının ödenmesinin engellenmesinin amaçlandığı ifade edilmiştir (AYM, E.2018/85, K.2022/127, 26/10/2022, § 118). Anayasa Mahkemesi, salt alacaklısının terör örgütüyle irtibatlı veya iltisaklı olduğu değerlendirilerek hukuka uygunluğu konusunda kuşku bulunmayan bir alacağın ödenmemesinin bir hukuk devletinde meşru görülemeyeceğini açıklamıştır. Terör örgütleriyle irtibatlı veya iltisaklı oldukları somut olarak ortaya konulan kişilerle ilgili tedbir alınmasında devletin takdir yetkisi olmakla birlikte bu kişilerin özel hukuk ilişkileri çerçevesinde ifa ettikleri yükümlülüklerinden doğan alacaklarının ödenmemesine yönelik düzenlemenin makul ve meşru tedbirler arasında olamayacağını kaydetmiştir. Bu hâliyle söz konusu kuralın kamu yararına yönelik meşru bir amaca dayandığının söylenemeyeceğini belirtmiş, Anayasa'nın 13. ve 35. maddelerine aykırı olduğuna karar vermiştir (AYM, E.2018/85, K.2022/127, 26/10/2022, §§ 119, 120).

18. Olağanüstü hâl tedbirleri kapsamında kapatılan bir eğitim kurumuna yapılan ödemenin iadesi talebinin reddedilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddia Ebamüslüm Yıldız ([2. B.], B. No: 2019/677, 20/6/2023) başvurusunda incelenmiştir. Anılan başvuruda, mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin kanuni dayanağı olan 7091 sayılı Kanun'un 5. maddesinin (4) numaralı fıkrasında yer alan "…aidiyeti, iltisakı veya irtibatı olmayan kişilerle…" ibaresinin iptaline ilişkin norm denetimi kararında belirtilen ilkeler ve varılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir neden bulunmadığı belirtilmiştir. Bu nedenle başvurucunun mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verilmiştir (Ebamüslüm Yıldız, §§ 27-31). Anayasa Mahkemesi yine olağanüstü hâl kapsamında bir eğitim kurumuna ödediği kayıt ücretinin iadesi talebinin başvurucunun terör örgütüyle irtibatlı ve iltisaklı olduğu gerekçesiyle reddedilmesine dair başka bir şikâyeti Ünal Şenel ([1. B.], B. No: 2019/4445, 28/2/2024) başvurusunda incelemiş; söz konusu başvuruda okul kayıt ücretinin iade edilmemesinin kanuni dayanağıyla ilgili olarak norm denetimindeki kamu yararına yönelik meşru bir amaca dayanmadığına ilişkin tespit ve söz konusu kuralın iptal edildiğini dikkate alarak başvurucunun mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin meşru bir amaca dayanmadığı sonucuna varmıştır (Ünal Şenel, § 44). Bu kapsamda eldeki başvuru yönünden de yukarıda belirtilen kararlarda ortaya konulan ilkeler ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir neden bulunmamaktadır.

19. Açıklanan gerekçelerle Anayasa'nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

20. Başvurucular; ihlalin tespiti, yeniden yargılama yapılması, uğradıkları zararların giderilmesi ve manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

21. Başvuruda tespit edilen anayasal hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar ve zorunluluk bulunmaktadır. Anayasa'nın 148. ve 153. maddeleri ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. ve 66. maddeleri uyarınca ihlal kararının gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatıp Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında belirtilen ilkelere ve gerekçelere uygun biçimde yürütülecek yargılama sonunda hak ihlalinin nedenlerini gidererek yeni bir karar vermektir (yeniden yargılama konusunda bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2) [1. B.], B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

22. Öte yandan ihlalin niteliğine göre yeniden yargılama yapılmasının yeterli giderim sağlayacağı anlaşıldığından başvurucuların tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvuruların BİRLEŞTİRİLMESİNE,

B. Adli yardım taleplerinin KABULÜNE,

C. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

D. Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

E. Kararın bir örneğinin mülkiyet hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Bursa 3. İdare Mahkemesine (E.2021/39, K.2021/277) ve Manisa 1. İdare Mahkemesine (E.2020/884, K.2021/808) GÖNDERİLMESİNE,

F. Başvurucuların tazminat taleplerinin REDDİNE,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 5/11/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.