I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru; nasıpları onaylanmamış astsubay adaylarının statüye geçiş işlemlerinin olağanüstü hâl kanun hükmünde kararnamesiyle iptal edilmesi nedeniyle mahkemeye erişim hakkının, soruşturma veya kovuşturma bulunmamasına rağmen astsubaylığa nasbedilmeme nedeniyle masumiyet karinesinin ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Başvurucu, Doğubayazıt 1. Mekanize Tugay Komutanlığında uzman çavuş olarak görev yaparken girdiği sınavı kazanarak astsubay olmak amacıyla astsubay kursuna başlamıştır. Başvurucu bu kursu 30/8/2016 tarihinde bitirecekken 26/8/2016 tarihli işlemle nasbı yapılmamış ve başvurucu 15/7/2016 tarihindeki darbe teşebbüsünün ardından uzman çavuş olarak görev yaptığı birliğine sevk edilmiştir.

3. Başvurucu, bu işlemin iptali talebiyle dava açmıştır. Ankara 11. İdare Mahkemesi karar verilmesine yer olmadığına karar vererek dosyayı Olağanüstü Hâl İşlemleri İnceleme Komisyonuna (OHAL Komisyonu) göndermiştir. OHAL Komisyonu yetkisinde olmadığı gerekçesiyle dosyayı geri göndermiştir.

4. Bunun üzerine başvurucu tarafından nasbının yapılmaması işleminin iptali talebiyle dava açılmıştır. Ankara 11. İdare Mahkemesi (Mahkeme) davanın incelenmeksizin reddine karar vermiştir. Kararında; başvurucunun kanun niteliği taşıyan hukuki bir düzenleme ile nasbının yapılmadığını, idari davaya konu olabilecek bir işlemin varlığından söz edilmesine olanak bulunmadığını ifade etmiştir.

5. Başvurucunun istinaf başvurusu reddedilmiştir. Başvurucunun temyiz talebi de Danıştay 5. Dairesince reddedilmiştir.

6. Nihai karar başvurucuya 30/11/2021 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucu 23/12/2021 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

7. Başvuru formundan, başvurucunun Türk Silahlı Kuvvetlerinde (TSK) görev yapmaya devam ettiği ve 2021 yılında yapılan sınavı kazanarak eğitimini tamamlamasının ardından 14/1/2022 tarihinde topçu astsubay çavuş rütbesiyle nasbının yapıldığı anlaşılmaktadır.

8. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

A. Mahkemeye Erişim Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

9. Başvurucu; astsubay olarak atanmamasına ilişkin işleme karşı açtığı davada Mahkemenin esasa ilişkin bir yargılama yapmadığını, OHAL Komisyonuna yaptığı başvurusunun da reddedildiğini belirterek adil yargılanma hakkı ve etkili başvuru hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Başvurucu ayrıca eğitimini almış olmasına rağmen bir süre astsubaylık rütbesinden mahrum bırakıldığını iddia etmiştir.

10. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde; Millî Savunma Bakanlığından temin edilen görüş ve ilgili belgelerin gönderildiğini belirtmiştir.

11. Millî Savunma Bakanlığı ise astsubaylık kursunun bitirilmiş olmasının temin faaliyetinin tamamlandığı anlamına gelmediğini belirtmiştir.

12. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı verdiği cevapta, başvuru formundaki beyanlarını tekrar etmekle birlikte 30/8/2016 tarihinde nasbedilmesini engelleyen bir düzenleme olmadığını, bu tarihten sonra 1/9/2016 tarihli ve 29818 2. mükerrer sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 674 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin nasbedilmemesine gerekçe olamayacağını, Bakanlık görüşünün temel hak ve özgürlüklere aykırı olduğunu, askerlikte bir gün önce bile terfi etmenin hem meslek hayatı boyunca hem de emeklilikte önemli olduğunu ifade etmiştir.

13. Başvurunun mahkemeye erişim hakkı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

14. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

15. Anayasa Mahkemesinin Ömer Kılınç ([GK], B. No: 2018/30695, 29/9/2021) kararına konu olayda, TSK'da uzman erbaş olarak görev yapan başvurucu; girdiği sınavı kazanarak astsubay olmak amacıyla kurs almış ancak astsubaylık statüsüne geçiş işlemlerinin 29/10/2016 tarihli ve 29872 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 675 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin (675 sayılı KHK) 6. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile iptal edilmesi üzerine nasbedilmeyerek TSK'daki eski görevine dönmüştür. Başvurucu, nasbının yapılmamasına ilişkin işlemin iptali talebiyle açtığı davanın incelenmeksizin reddedilmesi üzerine bireysel başvuruda bulunmuştur (Ömer Kılınç, §§ 17-25). Anayasa Mahkemesi Ömer Kılınç kararında Anayasa'nın 15. maddesi kapsamında mahkemeye erişim hakkı yönünden yaptığı değerlendirmede ihlal olmadığı sonucuna ulaşmıştır. İhlal bulunmamasının gerekçesinde, astsubay statüsüne geçiş işleminin iptalinin -kamu kurumlarından çıkarılmalardan farklı olarak- başvurucuyu bu statüden ilanihaye yoksun bırakacak bir etkisinin olmadığı, nitekim başvurucunun ilgili prosedüre yeniden tabi tutularak -yeniden kursa katılarak- da olsa astsubaylık statüsünü elde ettiği belirtilmiştir (Ömer Kılınç, § 127).

16. Somut olaydaki durumun Ömer Kılınç kararındakinden farklı olduğunu belirtmek gerekir. İlk olarak anılan karara konu olayda yargılama sürecinde dosyanın ilgili mahkemece OHAL Komisyonuna gönderilmesi ve anılan Komisyonun yetkisinde olmadığı gerekçesiyle dosyayı mahkemeye geri göndermesi söz konusu değildir. İkinci olarak başvurucunun nasbı anılan karara konu olaydan farklı olarak 1 yıl sonra değil 5 yıl 4 ay sonra yapılmıştır. Dolayısıyla somut başvuru ile Ömer Kılınç kararındaki olay ve olguların farklı olması hukuki değerlendirmenin de farklı olmasını gerektirmiştir.

17. Öte yandan Anayasa Mahkemesi başvuru konusu olaya benzer bir meseleyi daha yakın tarihli bir kararında da değerlendirmiştir. Bu kapsamda verilen Ayhan Orhanlı ([GK], B. No: 2019/7991, 23/2/2023) kararında nasıpları onaylanmamış subay adaylarının temin faaliyetlerinin olağanüstü hâl kanun hükmünde kararnamesiyle iptal edilmesi üzerine açılan davanın Olağanüstü Hâl İşlemleri İnceleme Komisyonuna gönderilmesi yerine incelenmeksizin reddedilmesi nedeniyle mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği iddiası incelenmiştir.

18. Anayasa Mahkemesinin Ayhan Orhanlı kararına konu olayda, başvurucunun subay olmak için kurs aldığı ancak temin faaliyetlerinin 675 sayılı KHK'nın 6. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile iptal edilmesi üzerine nasbedilmediği ve TSK ile ilişiğinin kesildiği görülmektedir. Anılan kararda, 1/2/2018 tarihli ve 7075 sayılı Kanun'un 2. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca OHAL kapsamındaki KHK'larla gerçek kişilerin hukuki statülerine ilişkin olarak doğrudan düzenlenen işlemlerin OHAL Komisyonunun yetkisinde olduğu belirtilmiştir (Ayhan Orhanlı, §§ 77, 78). Anayasa Mahkemesi Ayhan Orhanlı kararında, başvurucunun hukuki statüsüne ilişkin olduğu açık olan temin faaliyetinin sonlandırılması ve nasbının yapılmamasına dair başvuru konusunda mahkemenin işlemin doğrudan KHK ile tesis edildiği tespitini yaptıktan sonra başvuruyu 7075 sayılı Kanun gereğince OHAL Komisyonuna göndermesinin -yargısal denetime imkân sağlayacağından- başvurucuyu keyfîliğe karşı koruyacak usule ilişkin bir güvence oluşturacağını vurgulamıştır. Kararda, yargılama mercilerinin 7075 sayılı Kanun'un 2. maddesi kapsamında bir değerlendirme yapmadan davayı incelenmeksizin reddetmelerinin öngörülemez nitelikte olduğu değerlendirilmiştir (Ayhan Orhanlı, § 81).

19. Anayasa Mahkemesi; Ayhan Orhanlı kararında, başvurucunun temin faaliyetinin OHAL KHK'sı ile iptal edilmesi ve nasbının yapılmaması üzerine açtığı davanın keyfîliğe karşı başvurucuya anayasal güvenceler sağlayacak yorumla OHAL Komisyonuna gönderilmek yerine incelenmeksizin reddedilmesi suretiyle yapılan müdahalenin Anayasa'nın 15. maddesinde öngörülen durumun gerektirdiği ölçüde olmadığı, başvurucunun adil yargılanma hakkı kapsamındaki mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (Ayhan Orhanlı, § 83).

20. Ayhan Orhanlı kararına konu olayda, Ömer Kılınç kararına konu olaydan ve başvuru konusu olaydan farklı olarak başvurucunun astsubaylığa sonradan nasbı durumu söz konusu değildir. Bununla birlikte Anayasa Mahkemesinin Ayhan Orhanlı kararında yer verilen değerlendirmelerle OHAL Komisyonuna başvuru yolunun tüketilmesi gereken etkili bir hukuk yolu olduğunu kabul ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim yargılama süreci itibarıyla başvuru konusu olaya benzer -ancak sonradan nasbın yapılmamış olması yönüyle farklı- bazı başvurular da Ayhan Orhanlı kararına göre sonuçlandırılmıştır (bkz. Engin Kaplan ve diğerleri [2. B.], B. No: 2018/26741, 19/12/2023).

21. Olayda, başvurucunun statüye geçiş işleminin OHAL KHK'sı ile iptal edildiği, nasbının yapılmaması üzerine açtığı davanın incelenmeden reddedildiği anlaşıldığından başvuruda Ayhan Orhanlı kararında açıklanan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır.

22. Bu durumda, başvurucunun nasbının Ömer Kılınç kararına konu olaydan farklı olarak 1 yıl sonra değil 5 yıl 4 ay sonra yapıldığı dikkate alındığında başvurucunun Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

B. Masumiyet Karinesinin İhlal Edildiğine İlişkin İddia

23. Diğer taraftan başvuruya konu olayda başvurucu hakkında herhangi bir ceza yargılaması bulunmadığı gibi astsubaylık statüsüne geçiş işleminin iptal edilmesine yönelik 675 sayılı KHK'nın 6. maddesindeki düzenlemenin başlı başına bir suç ithamı anlamına gelmediği değerlendirilmiştir. Bu kapsamda başvurucunun masumiyet karinesinin ihlal edildiği iddiasının İdris Ertaş ([GK], B. No: 2018/21949, 20/5/2021, §§ 70-76) ve Ömer Kılınç (bkz. §§ 133-136) kararları doğrultusunda konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

24. Başvurucu, ihlalin tespiti ve yeniden yargılama yapılması ile 30.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

25. Anayasa Mahkemesince yapılan inceleme sonucunda mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu itibarla ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmıştır. Başvurucunun 14/1/2022 tarihinde topçu astsubay çavuş rütbesiyle nasbının yapıldığı görülmüştür. Dolayısıyla ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. Diğer taraftan yalnızca mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğinin tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya talebiyle bağlı olarak net 30.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

2. Masumiyet karinesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki mahkemeye erişim hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Başvurucuya net 30.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE,

D. 487,60 TL harç ve 30.000 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 30.487,60 TL yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,

E. Ödemelerin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına ve bilgi için Ankara 11. İdare Mahkemesine (E.2020/1658, K.2020/1409) GÖNDERİLMESİNE 15/4/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.