I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Bulunduğu şehirden başka bir yerde toplam 12 ay geçici olarak görevlendirilen başvurucu, kendisine altı aydan sonra harcırah ödenmediğini, oysa 6245 sayılı Harcırah Kanunu’na göre farklı işlerde görevlendirildiği için harcıraha hak kazandığını, Askeri Yüksek İdare Mahkemesine (AYİM) başvurmasına rağmen sonuç alamadığını belirterek Anayasa'da güvence altına alınan haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru, başvurucu tarafından 7/12/2012 tarihinde Mersin 2. İdare Mahkemesi vasıtasıyla yapılmıştır. İdari yönden yapılan ön incelemede başvurunun Komisyona sunulmasına engel bir durumun bulunmadığı tespit edilmiştir.

3. Birinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca, 4/3/2013 tarihinde, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 33. maddesinin (3) numaralı fıkrası uyarınca, kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına, dosyanın Bölüme gönderilmesine karar verilmiştir.

III. OLAYLAR VE OLGULAR

A. Olaylar

4. Başvuru dilekçesinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

5. TCG Heybeliada gemi inşası kapsamında, Gölcük Donanma Komutanlığında deniz astsubayı olarak çalışan başvurucu, 28/7/2010–21/7/2011 tarihleri arasında altı ayrı mesaj emriyle İstanbul Tersane Komutanlığında toplam 12 ay görevlendirilmiştir.

6. Söz konusu görevlendirme ile ilgili olarak 10/2/1954 tarih ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 42. maddesi uyarınca ilk altı aylık süre için kendisine harcırah ödemesi yapılmasına rağmen sonraki altı aylık süre için bir ödeme yapılmamıştır.

7. Başvurucu, 9/1/2012 tarihinde, Askeri Yüksek İdare Mahkemesine açtığı davada, çeşitli tarihlerde ayrı ayrı yapılan görevlendirmelerin aynı iş için olmadığını, buna rağmen kendisine ikinci altı aylık dönem için harcırah ödemesi yapılmadığını, oysa benzer konumda olan Aydın sınıfı mayın avlama gemilerinde görevli olanlara ikinci altı aylık dönem için de ödeme yapıldığını belirterek, toplam 185 güne ilişkin harcırah ödemesinin kendisine yapılması gerektiğini ileri sürmüştür.

8. AYİM Üçüncü Dairesinin 12/7/2012 tarih ve E.2012/272, K.2012/1488 sayılı kararında, 6245 sayılı Kanun’un 42. maddesi hükmüne göre yurtiçinde geçici bir görevle başka bir yere gönderilme halinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde aynı iş için aynı şahsa 180 günden fazla harcırah ödenmesinin mümkün olmadığı, davacının bir yıllık dönem zarfında yurt içinde aynı yerde (İstanbul Tersanesi Komutanlığı) geçici olarak görevlendirildiği, bu geçici görevlendirmenin MİLGEM projesinin birinci gemisi Heybeliada’nın inşa, donatım, test ve tecrübe faaliyetlerine İstanbul Tersanesi Komutanlığında devam edilmesi nedeniyle bu komutanlık emrine atanan Heybeliada personelinin katıldıkları tarihten itibaren geminin geçici teslimine kadar olmak üzere altı ayrı mesaj emri ile aralıksız olarak birbirini takip eden altı dönem halinde aynı asıl amaca yönelik olarak yapıldığı, her dönemdeki geçici görevlendirmenin bir bütünün parçası olduğu, her dönemdeki geçici görevlendirmede icra edilen faaliyetlerin geminin inşa sürecinin tamamlanması için bir bütün olarak ele alınması gereken bir sistemin ayrılmaz parçaları olduğu, bu nedenlerle davacının 28/7/2010 ila 27/7/2011 tarihleri arasında yapılan görevlendirmesinin “aynı iş” için olduğu, bu geçici görevlendirmenin ayrı geçici görevlendirme emirleri ile aralıksız olarak birbirini takip eden birden fazla dönem halinde ve değişik görev isimleri vermek suretiyle yapılmış olmasının “ayrı iş” için olduğu anlamına gelmeyeceği belirtilerek, davanın reddine hükmedilmiştir.

9. Başvurucunun, karar düzeltme talebi, aynı Mahkemece 8/11/2012 tarih ve E.2012/1697, K.2012/2192 sayılı karar ile reddedilmiştir. Ret kararı 21/11/2012 tarihinde başvurucuya tebliğ edilmiştir.

B. İlgili Hukuk

10. 6245 sayılı Kanun’un 42. maddesi şöyledir:

“Geçici bir görev ile başka bir yere gönderilenlere, görev mahalline varış tarihinden itibaren bu Kanuna göre verilen gündelikler:

 a. Yurtiçinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde, aynı iş için ve aynı şahsa 180 günden fazla verilemez. İlk 90 gün için tam, takibeden 90 gün için 2/3 oranında ödenir.

 b. Yurtdışında ilk 180 gün tam ve müteakip günler için 2/3 oranında ödenir.

 Geçici görevlendirmelerde meydana gelecek ara vermeler bu müddetleri veya gündelik miktarını artırmaya neden olamaz.”

11. 26/9/2011 tarih ve 659 sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname’nin “Davalardaki temsilin niteliği ve vekalet ücretine hükmedilmesi ve dağıtımı” kenar başlıklı 14. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

“Tahkim usulüne tabi olanlar dahil adli ve idari davalar ile icra dairelerinde idarelerin vekili sıfatıyla hukuk birimi amirleri, muhakemat müdürleri, hukuk müşavirleri ve avukatlar tarafından yapılan takip ve duruşmalar için, bu davaların idareler lehine neticelenmesi halinde, bunlar tarafından temsil ve takip edilen dava ve işlerde ilgili mevzuata göre hükmedilmesi gereken tutar üzerinden idareler lehine vekalet ücreti takdir edilir.”

12. 21/12/2011 tarih ve 28149 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 2011–2012 Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi’nin “Yargı Yerleri ile İcra ve İflas Dairelerinde Yapılan ve Konusu Para Olmayan veya Para ile Değerlendirilemeyen Hukuki Yardımlara Ödenecek Ücret” başlıklı ikinci bölümünün 17. maddesi şöyledir:

IV. İNCELEME VE GEREKÇE

13. Mahkemenin 21/11/2013 tarihinde yapmış olduğu toplantıda, başvurucunun 7/12/2012 tarih ve 2012/1061 numaralı bireysel başvurusu incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

14. Başvurucu, benzer konumdaki kişilere harcırah ödemesi yapılırken kendisine ikinci altı aylık dönem için harcırah ödemesi yapılmamasının Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eşitlik ilkesine aykırı olduğunu, görevlendirme emri ile çalışmasına rağmen hak ettiği ücreti alamamasının Anayasa’nın 18. maddesinde düzenlenen angarya yasağına aykırı olduğunu, hakkında karar veren mahkemenin iki üyesinin hâkim sınıfından olmayan subay üye olmasının Anayasa’nın 36. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkına aykırılık oluşturduğunu, toplu davalarda avukatlık vekâlet ücretinin Yargıtay 10. Dairesinin 7/6/2012 tarih ve E. 2012/1795, K.2012/10684 sayılı kararıyla yeniden düzenlenmesine rağmen AYİM’in kendisi ile beraber diğer 40 arkadaşına da vekâlet ücretine hükmetmesinin ve devletin kazandığı davalardan 1200 TL almasına rağmen kaybettiği davalarda 200 TL ödemesinin hukuk devleti ilkesine aykırı olduğunu ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

1. Harcırah Ödemesi Yapılmaması Nedeniyle Eşitlik İlkesinin ve Angarya Yasağının İhlal Edildiği İddiası

15. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki tavsifi ile bağlı değildir. Başvurucu, her ne kadar eşitlik ilkesi ve angarya yasağına aykırılığa ilişkin iddialar ileri sürmüş ise de başvurucunun temel olarak benzer konumda olduğunu iddia ettiği kişilere harcırah ödemesi yapılırken kendisine ikinci altı aylık dönem için harcırah ödemesi yapılmamasından ve bu işleminin iptali talebiyle AYİM’e açtığı davada verilen kararın sonucundan şikâyetçi olduğu görülmektedir. Bu nedenle, başvurucunun eşitlik ilkesi ve angarya yasağı ile bağlantı kurarak ileri sürdüğü iddialar adil yargılanma hakkının ihlali iddiası kapsamında değerlendirilmiştir.

16. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrası şöyledir:

“Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.”

17. 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 48. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

“Mahkeme, … açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edilemezliğine karar verebilir.”

18. 6216 sayılı Kanun’un “Esas hakkındaki inceleme” kenar başlıklı 49. maddesinin (6) numaralı fıkrası şöyledir:

“Bölümlerin, bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır. Bölümlerce kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.”

19. 6216 sayılı Kanun’un 48. maddesinin (2) numaralı fıkrasında açıkça dayanaktan yoksun başvuruların Mahkemece kabul edilemezliğine karar verilebileceği belirtilmiştir. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında ise açıkça dayanaktan yoksun başvurular kapsamında değerlendirilen kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin bireysel başvuruda incelenemeyeceği kurala bağlanmıştır.

20. Anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahkemelerince uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bireysel başvuru incelemesine konu olamaz. Bunun tek istisnası, derece mahkemelerinin tespit ve sonuçlarının adaleti ve sağduyuyu hiçe sayan tarzda açık bir keyfilik içermesi ve bu durumun kendiliğinden bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlükleri ihlal etmiş olmasıdır. Bu çerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular açıkça keyfilik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesince esas yönünden incelenemez (B. No: 2012/1027, 12/2/2013, § 26).

21. Başvuru konusu olayda başvurucunun iddiaları ve mahkemenin gerekçesi incelendiğinde, iddiaların özünün 6245 sayılı Kanun’un 42. maddesinde yer alan “Yurtiçinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde, aynı iş için ve aynı şahsa 180 günden fazla (harcırah) verilemez.” kuralındaki “aynı iş” ifadesinin AYİM tarafından yorumlanmasında isabet olmadığına ve esas itibarıyla yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır. Yargılama kapsamında başvurucunun bu konudaki iddialarını ileri sürdüğü ve AYİM Üçüncü Dairesinin, başvurucunun iddialarına karşı, hangi gerekçelerle 6 ayrı mesaj emri ile yapılan toplam 12 aylık görevlendirmenin aynı iş kapsamında değerlendirdiğini kararında ayrıntılı olarak açıkladığı görülmektedir (§ 8).

22. Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararın değil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle, bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelenebilmesi için başvurucunun yargılama sürecinde haklarına saygı gösterilmediği, bu çerçevede yargılama sürecinde karşı tarafın sunduğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili bir şekilde itiraz etme fırsatı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya da uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafından dinlenmediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna sebep olan unsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık keyfiliğe ilişkin bir bilgi ya da belge sunmuş olması gerekir. Somut olayda başvurucunun, yargılama sürecinin hakkaniyete aykırı olduğuna dair bir bilgi ya da belge sunmadığı, aksine davada uygulanan kuralın yanlış yorumlanması sonucu mahkemece verilen kararın içeriğinin adil olmadığı şikâyetini dile getirdiği anlaşılmaktadır.

23. Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen, kendisine altı ay sonrasında harcırah ödemesi yapılmamasının eşitlik ilkesine ve angarya yasağına aykırılık oluşturduğu iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfilik de içermediği anlaşıldığından başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin Bağımsız Olmadığı İddiası

24. Başvurucu, ek olarak, AYİM’de görev alan hâkim sınıfından olmayan üyeler nedeniyle bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Ancak başvurucu bu iddiası ile ilgili olarak sadece askeri mahkemelerde görev alan subay üyelerle ilgili yasal düzenleme yapıldığını ve bu konudaki aykırılığın giderildiğini ancak AYİM uygulamasında aykırılığın halen devam ettiğini ifade etmiştir.

25. Başvurucunun ihlal iddialarını kanıtlayamadığı, temel haklara yönelik bir müdahalenin olmadığı veya müdahalenin meşru olduğu açık olan başvurular ile karmaşık veya zorlama şikâyetlerden ibaret başvurular açıkça dayanaktan yoksun kabul edilebilir (B. No: 2012/1334, 17/9/2013, § 24).

26. Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesi tarafından bu konu daha önce incelenirken belirtildiği üzere, AYİM’in oluşumu, statüsü ve görevleri Anayasa ve ilgili Kanun’da hüküm altına alınmıştır. AYİM’e atanan askeri hâkimlerin bağımsızlığının Anayasa ve ilgili Kanun hükümleri ile garanti altına alındığı, atanma ve çalışma usulleri yönünden, askeri hâkimlerin bağımsızlıklarını zedeleyecek bir hususun olmadığı, kararlarından dolayı idareye hesap verme durumunda bulunmadıkları, disipline ilişkin konuların AYİM Yüksek Disiplin Kurulunca incelenip karara bağlandığı görülmektedir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 29).

27. Bu karardan ayrılmayı gerektirecek herhangi bir yönü bulunmayan başvurucunun bu bölümdeki iddialarının, açıklanan nedenlerle, derece mahkemelerinin kararlarında açık bir ihlal tespit edilmediğinden “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

3. Hükmedilen Vekâlet Ücretinin Hukuk Devleti İlkesini İhlal Ettiği İddiası

28. Başvurucu son olarak, başvuru konusu olayda harcırah ödemesi yapılması talebinin reddine yönelik işlemin iptali talebiyle açtığı davanın reddi sonucu aleyhine hükmedilen 1.200 TL vekâlet ücretinin hukuk devleti ilkesini ihlal ettiğini ileri sürmüştür. Ancak bu iddia dava açmanın zorlaştırılması ve hakkaniyete aykırı olması yönü nedeniyle adil yargılanma hakkının bir unsuru olan mahkemeye erişim hakkı kapsamında değerlendirilebilecektir.

29. Nitekim aynı konuya ilişkin benzer gerekçelerle ileri sürülmüş olan ihlal iddiaları, 2/10/2013 tarih ve 2013/1613 başvuru numaralı kararda incelenmiştir. Söz konusu kararda, bir yasama işlemi veya düzenleyici idari işlemin, temel hak ve özgürlüğün ihlaline neden olması durumunda, bireysel başvuru yoluyla doğrudan bu işlemlere değil ancak yasama veya düzenleyici idari işlemin uygulanması mahiyetindeki işlem, eylem ve ihmallere karşı başvuru yapılabileceği, başvuruya konu davada, 659 sayılı KHK ile getirilen düzenleme gereğince idare lehine vekâlet ücretine hükmedildiği, dolayısıyla bu düzenleyici idari işlemin öngördüğü hükümlerin davaya uygulandığının anlaşıldığı, somut başvurunun da bu açıdan değerlendirilmesi gerektiği öncelikle ifade edilmiş ve iddialar mahkemeye erişim hakkı kapsamında incelenmiştir.(B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 37, 39).

30. Başvurucunun, “devletin kazandığı davalardan 1.200 TL almasına rağmen kaybettiği davalarda 200 TL ödemesi” iddiası ise başvuru konusu olayda gerçekleşmiş bir durum olmayıp başvurucunun örnek olarak verdiği, Yargıtay 10. Dairesinin “aynı avukat tarafından açılan seri davalarda” her bir dava yönünden dilekçe yazım ücreti yerine avukatlık vekalet ücretinin hüküm altına alınmasının isabetsiz olduğuna hükmeden 7/6/2012 tarih ve E.2012/1795, K.2012/10684 sayılı kararına konu yargılamada gerçekleşmiş bir durumdur. Başvuru konusu olayda başvurucu tek başına davacı olarak yargılamaya taraf olmuş ve davanın reddi kararı ile aleyhine 21/12/2011 tarih, 28149 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "2011–2012 Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi" uyarınca maktu olarak tespit edilmiş 1.200 TL vekâlet ücretine hükmedilmiştir. Bu durumda, başvurucunun soyut bir şekilde idari bir düzenlemenin Anayasa’da düzenlenmiş bir ilkeye aykırılığı ileri süremeyeceği ve sadece kendisi aleyhine hükmedilen vekâlet ücreti açısından iddialar ileri sürebileceğinin kabulü gerekir.

31. Başvuru konusu davanın açılmasından önce 2/11/2011 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren 659 sayılı KHK ile idarede görevli vekillere taraf sıfatı verilmiş, davanın reddi halinde idare lehine vekalet ücretine hükmedilmesi düzenleme altına alınmıştır. Vekâlet ücreti davaya hukuki katkıda bulunan ve davası kabul edilen lehine hükmedilen bir ücrettir. Dava aşamasında kimin leh ya da aleyhine olacağı önceden belli olmayan bu ücret yükümlülüğü bir usul kuralı olup, mahkemeye erişim hakkı ile de ilişkilidir. Yükletilen ücretin, bu hakkın özünü zedeleyecek şekilde kısıtlamaması, meşru bir amaç izlemesi, açık ve ölçülü olması ve başvurucu üzerinde ağır bir yük oluşturmaması gerekir (B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 38).

32. Vekâlet ücreti bir yargılama gideri olup, kural olarak bu tür giderler mahkemeye erişim hakkına müdahale teşkil eder. Ancak, gereksiz başvuruların önlenerek dava sayısının azaltılması ve böylece mahkemelerin fuzuli yere meşgul edilmeksizin uyuşmazlıkları makul sürede bitirebilmesi amacıyla başvuruculara belli yükümlülükler öngörülebilir. Bu yükümlülüklerin kapsamını belirlemek kamu otoritelerinin takdir yetkisi içindedir. Öngörülen yükümlülükler dava açmayı imkânsız hale getirmedikçe ya da aşırı derece zorlaştırmadıkça mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği söylenemez. Dolayısıyla davayı kaybetmesi halinde başvurucuya yüklenecek olan vekâlet ücreti bu çerçevede değerlendirilmelidir (B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 39).

33. Vekâlet ücretinin orantılılık incelemesi yapılırken, öngörülen miktarın ülke şartlarında ne anlam ifade ettiği, başvurucunun ödeme gücü ve davanın özel şartları gibi hususlar dikkate alınmalıdır. Somut olayda başvurucu aleyhine 1.200 TL maktu vekâlet ücretine hükmedilmiştir. Başvurucu, yaklaşık 1,5 aylık asgari ücrete tekabül eden bu ücreti ödeme gücüne sahip olmadığına dair hiçbir bilgi ve belge sunmamıştır. Kamu görevlisi olan başvurucunun sürekli nitelikte elde ettiği aylık geliri de dikkate alındığında öngörülen vekâlet ücretinin başvurucuya dava açmasını imkânsız kılacak veya aşırı derecede zorlaştıracak ağır bir ekonomik yük getirdiğinden ve bu suretle mahkemeye erişim hakkına yönelik orantısız bir müdahale oluşturduğundan söz edilemez.

34. Açıklanan nedenlerle, başvurunun bu kısmının “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

V. HÜKÜM

A. Açıklanan nedenlerle;

1. Başvurucunun harcırah ödemesi yapılmaması suretiyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin şikâyetlerinin “açıkça dayanaktan yoksun olması”,

2. Başvurucunun Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin bağımsız olmadığı iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması”,

3. Başvurucunun vekâlet ücretine ilişkin iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması”,

nedenleriyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde bırakılmasına,

21/11/2013 tarihinde OY BİRLİĞİYLE karar verildi.