I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, kamuoyunda Gezi Parkı olayları olarak bilinen olaylar sırasında polisin güç kullanması sonucu meydana gelen yaralanmaya ilişkin olarak kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmesinin kötü muamele yasağı ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 4/7/2014 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir.

7. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı süresinde beyanda bulunmuştur.

III. OLAY VE OLGULAR

8. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve Ankara Cumhuriyet Başsavcılığından getirtilen soruşturma dosyasındaki bilgi ve belgeler çerçevesinde olaylar özetle şöyledir:

9. Ankara İl Emniyet Müdürlüğünün verdiği bilgilere göre İstanbul'da başlayan Gezi Parkı olaylarına destek olmak ve Başbakanın yaptığı bir açıklamayı protesto etmek amacıyla çeşitli sivil toplum örgütleri, siyasi parti, dernek, oda, sendika ve öğrenci grupları tarafından Ankara'nın farklı yerlerinde yapılacak basın açıklamalarına katılım çağrısında bulunulmuş; 31/5/2013 tarihinde Ankara'da muhtelif yerlerde gösteriler düzenlenmiştir.

10. 1987 doğumlu olan başvurucu da çağrıya uyarak akşam saat 19.00 sıralarında Kuğulu Park'a gelmiştir. Başvuru formunda ve Ankara Cumhuriyet Başsavcılığında (Savcılık) alınan beyanında başvurucu; arkadaşları G.Ö.H. ve R.E. ile birlikte tiyatrodan çıkınca saat 21.00 sıralarında Kuğulu Park'ta yaklaşık iki saat bekledikten sonra kalabalıkla birlikte Kızılay'a yaklaştıklarında polisin Kızılay'a gidilmesine izin vermediğini belirtmiştir. Başvurucu, hiçbir taşkınlık olmadığı hâlde bir uyarıda da bulunulmadan Akay Kavşağı'nda polisin yoğun şekilde gaz bombası ve tazyikli suyla kalabalığa müdahalede ettiğini ifade etmiştir. Polise direnmediğini belirten başvurucu, geri dönmek üzere Tunus Caddesi'ne yöneldikleri sırada bacağının arkasına gaz fişeği kapsülü isabet ettiğini, kendisini yaralayan polislerden şikâyetçi olduğunu söylemiştir.

11. Başvurucunun arkadaşı tanık G.Ö.H. başvurucuyla aynı doğrultuda ifade verirken diğer arkadaşı R.E.nin beyanı alınmamıştır.

12. Olaydan hemen sonra sağlık raporu için herhangi bir yere gitmeyen, ancak altı gün geçince 6/6/2013’te Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesine müracaat eden başvurucunun, sağ diz posteriorda (arka kısım) yaklaşık 6x6 cm'lik sarı-mor renkli yumuşak doku travması nedeniyle üç gün iş ve güçten kalacak şekilde yaralandığı tespit edilmiştir.

13. Olayı müteakip on birinci günde -11/6/2013 tarihinde- Savcılığa suç duyurusunda bulunan ve aynı gün Ankara Adli Tıp Şube Müdürlüğünde yeniden muayene edilen başvurucunun yaralanmasının basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde, hafif nitelikte olduğu bildirilmiştir.

14. Başvurucu, dizindeki yarayı gösteren dört fotoğrafı başvuru formuna eklemiştir.

15. Savcılık; Ankara Emniyet Müdürlüğünden (Emniyet Müdürlüğü) gösteriye müdahale edilip edilmediğinin, edilmişse grubun ikaz edilip edilmediğinin, 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na dayalı olarak başvurucu hakkında işlem yapılıp yapılmadığının bildirilmesini ve gaz fişeği kullanmakla görevli polis memurlarının kimlik bilgileri ile kamera görüntülerinin gönderilmesini istemiştir.

16. Emniyet Müdürlüğü olay tutanağı, ikaz tutanağı, temin edilen görüntü kayıtları ile gaz kullanmakla görevli polislerin listesini Savcılığa göndermiştir. Yazıda emniyet güçlerine taş, şişe, sopa vb. sert cisimlerle saldırıldığı, ana yolların araç trafiğine kapatıldığı, ikazlara uymayan ve dağılmamakta direnen eylemcilere kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanması amacıyla orantılı olarak tazyikli su ve gaz kullanılmak suretiyle müdahale edildiği, başvurucu hakkında olayla alakalı bir işlem yapılmadığı bildirilmiştir.

17. Ankara İl Emniyet Müdürlüğü tarafından Savcılığa gönderilen tutanaklara göre anılan gösterilerin başvurucunun dâhil olduğu kısımlarına ilişkin olarak olaylar özetle şöyledir:

i. Ankara İl Emniyet Müdürlüğü; İstanbul'da başlayan Gezi Parkı olaylarına destek olmak ve Başbakanın yaptığı bir açıklamayı protesto etmek amacıyla Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Ankara İl Başkanlığının düzenlediği toplantı sırasında çeşitli sivil toplum örgütleri, siyasi parti, dernek, oda, sendika ve öğrenci gruplarının eylem yapacağını haber alması üzerine saat 18.00 itibarıyla Kuğulu Park'ta, Tunus Caddesi'nde ve Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği önünde tam teçhizatlı olarak tedbir almıştır.

ii. CHP Ankara İl Başkanlığı önünde toplanan ve emniyet güçlerine taş ve sopalı saldırıda bulunan gruba gaz ve tazyikli suyla yapılan müdahale sonucunda yaklaşık 300 kişi saat 18.55'te Atatürk Bulvarı'nı trafiğe kapatarak Kuğulu Park'a intikal etmiştir.

iii. Saat 17.00 civarında Yüksel Caddesi'nde toplanan yaklaşık 400 kişilik bir başka grup, Tunalı Hilmi Caddesi’ni araç trafiğine kapatarak saat 19.55'te Kuğulu Park'a gelmiştir.

iv. Saat 19.30'da Kuğulu Park'ta yaklaşık 6.000 kişi toplanmıştır. 19.35'te Atatürk Bulvarı'nın Kızılay istikameti bazı göstericiler tarafından trafiğe kapatılmıştır. 19.45'te bazı gruplar Kennedy Caddesi'ne giriş yaptıktan sonra yolu trafiğe kapatarak oturma eylemine başlamışlardır. Polisin uyarısına aldırmayarak flama ve taşlarla kolluk kuvvetlerine saldıran gruba gaz ve tazyikli suyla müdahale edilerek grup dağıtılmıştır.

v. Saat 21.00'de Kuğulu Park'ta bulunan Türkiye Komünist Partisi (TKP) mensubu yaklaşık 300 kişilik grup yolu trafiğe kapatarak Akay Kavşağı'na yönelmiş, Çarşı taraftar grubu ve diğer bireysel katılımlarla topluluk 700 kişiye ulaşmıştır. Akay Kavşağı'nda TKP'li bir kişi açıklama yaptıktan sonra 300 kişi Karanfil Sokak'ta bulunan TKP Genel Merkezine girmiştir. Akay Kavşağı'nda kalan 400 kişi ise burada oturma eylemi başlatmıştır. Saat 22.00'ye kadar oturma eylemine devam eden grubun Bulvar istikametine geçişleri engellemek amacıyla barikat oluşturan polislere taş, sopa ve soda şişesi atarak saldırmaları üzerine orantılı olarak gaz ve suyla müdahalede bulunulmuştur. Bu müdahalenin ardından grup dağılmaya başlamıştır.

vi. Saat 23.45'e kadar Kızılay'ın farklı yerlerinde sürdürülen gösterilerde toplam 47 kişi yakalanmıştır.

18. Soruşturma dosyası ve başvurucunun sunduğu belgelerde olaylar sırasında göstericilerden ve polislerden kaçının yaralandığına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

19. Olay yerini gösteren kamera görüntüleri Savcılık tarafından Emniyet Genel Müdürlüğü Kent Güvenlik Yönetim Sistemi'nden (KGYS) getirtilmiştir. Üzerinde bilirkişi incelemesi yaptırılmadığı açıklanan iki DVD'nin kopyası, izlenmek üzere Anayasa Mahkemesince Savcılıktan temin edilmiştir. İki DVD’de, 31/5/2013 tarihli yaklaşık 60 dakikalık üçer görüntü kaydı bulunmaktadır. Bazıları sabit bazılarıysa hareketli kamerayla kaydedilen görüntülerde tespit edilen hususlar şunlardır:

Birinci DVD: İlk kaydın 56. dakikasında Akay Kavşağı’nda polislerin toplanmaya başladığı, ikinci kaydın 5. dakikasında elleri bayraklı flamalı grubun Kuğulu Park yönünden Atatürk Bulvarı’nı takip ederek Akay Kavşağı’na geldiği, kavşakta bir süre beklediği, flamalı bir kişinin önde grubu yönlendirdiği, yaklaşık 30 kişiden oluşan ve polisle karşı karşıya gelerek takriben 20 dakika bekleyen gruptan kimilerinin polise niteliği anlaşılamayan cisimler atmasından ötürü bunlara göz yaşartıcı bomba ve tazyikli suyla müdahalede bulunulduğu, 100 m kadar geri çekilen gruba yeniden tazyikli suyla müdahaleye devam edildiği, tazyikli su aracı geri manevra yaparken polise yeniden yaklaşan grubun üzerine yaklaşık 40-45 derecelik açıyla dört beş gaz bombası atıldığı, kolluk kuvvetlerinin bir kısmının geri çekilen grubun üzerine doğru ilerlediği, grup geri çekildikten sonra 50. dakikada yolun normal trafik akışına açıldığı görülmüştür. Hareketli kamerayla Tunus Caddesi’ni çeken üçüncü kaydın kamera görüş açısını ağaçların kısmen kapattığı, 7. dakikada ağaçların arkasına polisin dört beş el gaz fişeği attığı, göstericilerden bir kısmının polise çeşitli cisimler fırlattığı anlaşılmıştır.

İkinci DVD: Saat 20.00-21.00 arasında hareketli kameranın çektiği görüntülerin 37. dakikasında Akay Kavşağı alt geçidi üzerinde ellerinde flamalar olan grubun toplanmaya başladığı, 46. dakikasında tazyikli suyla gruba müdahale edildiği, kimi göstericilerin yumruklarını havaya kaldırarak bağırdığı, kamera yön değiştirdiğinde hava karardığı için görüntü kalitesinin zaman zaman azaldığı, aynı saat aralığını çeken sabit kamera görüntülerinin 43. dakikasında polisin toplumsal olaylara müdahale aracıyla (TOMA) birlikte beklediği noktadan 50 m kadar ilerlediği, 46. dakikada onların terk ettiği yere kalkanlı başka polislerin geldiği, 60. dakikada gaz fişeği dumanlarının yükseldiği, saat 21.00-22.00 arasında çekilen üçüncü kayıtta alt geçidin üstünde kalabalığın beklediği, 16. dakikada yolda bir maddenin uzun süre yandığı, olay yerine CHP’ye ait bir otobüs, ambulans ve itfaiye araçlarının geldiği kameraya yansımıştır.

20. 6/2/2014 tarihinde Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir. Kararda; kolluk görevlilerinin gösteriye müdahalede bulunduğu, başvurucunun bu esnada ayağına isabet eden gaz fişeği kapsülünden dolayı basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek şekilde yaralandığı kabul edilmiştir. Ancak kolluğun müdahalesinin 4/7/1934 tarihli ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu'nun verdiği yetki aşılarak orantısız olduğuna dair müştekinin soyut iddiasından başka dava açılmasına yeterli delil bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

21. Sincan 3. Ağır Ceza Mahkemesince 7/5/2014 tarihinde itirazı reddedilen başvurucuya bu karar 5/6/2014 tarihinde tebliğ edilmiştir.

22. Başvurucu 4/7/2014 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

A. Ulusal Hukuk

1. Ulusal Mevzuat

23. 2911 sayılı Kanun'un olay tarihindeki hâliyle yürürlükte olan 22., 23. ve 24.maddeleri şöyledir:

"Yasak yerler

Madde 22 - Genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti görülen bina ve tesislerde ve bunların eklentilerinde ve Türkiye Büyük Millet Meclisine bir kilometre uzaklıktaki alan içinde toplantı yapılamaz ve şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez.

Genel meydanlardaki toplantılarda, halkın ve ulaşım araçlarının gelip geçmesini sağlamak üzere valilik ve kaymakamlıklarca yapılacak düzenlemelere uyulması zorunludur.

Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri

Madde 23 -...

b) Ateşli silahlar veya patlayıcı maddeler veya her türlü kesici, delici aletler veya taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli veya zincir gibi bereleyici ve boğucu araçlar veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar ... taşınarak ...

Yapılan toplantılar veya gösteri yürüyüşleri Kanuna aykırı sayılır.

Toplantı veya gösteri yürüyüşünün dağıtılması

Madde 24 - Kanuna uygun olarak başlayan bir toplantı veya gösteri yürüyüşü, daha sonra 23 üncü maddede belirtilen kanuna aykırı durumlardan bir veya birkaçının vuku bulması sebebiyle, Kanuna aykırı toplantı veya gösteri yürüyüşü haline dönüşürse:

a) Hükümet komiseri toplantı veya gösteri yürüyüşünün sona erdiğini bizzat veya düzenleme kurulu aracılığı ile topluluğa ilan eder ve durumu en seri vasıta ile mahallin en büyük mülki amirine bildirir.

b) Mahallin en büyük mülki amiri, yazılı veya acele hallerde sonradan yazı ile teyit edilmek kaydıyla sözlü emirle, mahallin güvenlik amirlerini veya bunlardan birini görevlendirerek olay yerine gönderir.

Bu amir, topluluğa Kanuna uyularak dağılmalarını, dağılmazlarsa zor kullanılacağını ihtar eder. Topluluk dağılmazsa zor kullanılarak dağıtılır. Bu gelişmeler hükümet komiserince tutanaklarla tespit edilerek en kısa zamanda mahallin en büyük mülki amirine tevdi edilir.

 (a) ve (b) bentlerindeki durumlarda güvenlik kuvvetlerine karşı fiili saldırı veya mukavemet veya korudukları yerlere ve kişilere karşı fiili saldırı hali mevcutsa, ihtara gerek olmaksızın zor kullanılır.

Toplantı ve gösteri yürüyüşüne 23 üncü madde (b) bendinde yazılı silah, araç, alet veya maddeler veya sloganlarla katılanların bulunması halinde bunlar güvenlik kuvvetlerince uzaklaştırılarak toplantı ve gösteri yürüyüşüne devam edilir. Ancak, bunların sayıları ve davranışları toplantı veya gösteri yürüyüşünü Kanuna aykırı addedilerek dağıtılmasını gerektirecek derecede ise yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.

Toplantı ve gösteri yürüyüşüne silah, araç, alet veya maddeler veya sloganlarla katılanların tanınması ve uzaklaştırılmasında düzenleme kurulu güvenlik kuvvetlerine yardım etmekle yükümlüdür.

Toplantı veya gösteri yürüyüşlerinin Kanuna aykırı olarak başlaması hallerinde; güvenlik kuvvetleri mensupları, olayı en seri şekilde mahallin en büyük mülki amirine haber vermekle beraber, mevcut imkanlarla gerekli tedbirleri alır ve olaya müdahale eden güvenlik kuvvetleri amiri, topluluğa dağılmaları, aksi halde zor kullanılarak dağıtılıcakları ihtarında bulunur ve topluluk dağılmazsa zor kullanılarak dağıtılır."

24. 2559 sayılı Kanun'un 16. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

 “Zor ve silah kullanma

Madde 16 - Polis, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir.

Zor kullanma yetkisi kapsamında, direnmenin mahiyetine ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bedenî kuvvet, maddî güç ve kanunî şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir.

İkinci fıkrada yer alan;

a) Bedenî kuvvet; polisin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde doğrudan doğruya kullandığı bedenî gücü,

b) Maddî güç; polisin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde bedenî kuvvetin dışında kullandığı kelepçe, cop, basınçlı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fizikî engeller, polis köpekleri ve atları ile sair hizmet araçlarını,

ifade eder.

Zor kullanmadan önce, ilgililere direnmeye devam etmeleri halinde doğrudan doğruya zor kullanılacağı ihtarı yapılır. Ancak, direnmenin mahiyeti ve derecesi göz önünde bulundurularak, ihtar yapılmadan da zor kullanılabilir.

Polis, zor kullanma yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir ve tayin eder. Ancak, toplu kuvvet olarak müdahale edilen durumlarda, zor kullanmanın derecesi ile kullanılacak araç ve gereçler müdahale eden kuvvetin amiri tarafından tayin ve tespit edilir.

…"

25. 30/12/1982 tarihli ve 17914 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Polis Çevik Kuvvet Yönetmeliği’nin 25. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

 “Olayların izlenmesi, kontrolü ve müdahale esasları

Madde 25 – Kanuna uygun olan ve olmayan toplantı ve gösteri yürüyüşleri ile diğer toplumsal olayların izlenmesi, kontrolü ve müdahale esasları aşağıda belirtilmiştir.

…

b. Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri nedeniyle toplumsal olaylara müdahale gerektiğinde;

 (1) Mahallin mülkiye amiri veya görevlendirileceği en büyük zabıta amiri veya zabıta amirlerinden biri ses yükseltici veya yayıcı cihazlar aracılığı ile önce kendisini topluluğa tanıtır, sonra “kanuna uyarak dağılmaları ve dağılmamaları halinde zor kullanılacağı” ihtarını yapar. Dağılma ihtarı olumlu, kitleyi yumuşatıcı, sade ve açık olur. Emir mutlaka iki veya üç defa tekrar edilir ve en uzak noktadan işitildiğine dair görevlilerce tutanak düzenlenir.

…

Güvenlik kuvvetlerine karşı fiili saldırı ve mukavemet bulunduğu taktirde veya güvenlik kuvvetleri tarafından korunan yerlere fiili saldırı halinde ihtara gerek yoktur.

…”

26. İçişleri Bakanlığının yayımladığı 25/8/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair Yönerge'nin 10. ve 12. maddelerinin ilgili kısımları şöyledir:

 “Kanunaaykırı toplantı vegösteri yürüyüşlerinemüdahalesırasındaalınacak tedbirler ve genel prensipler

Madde 10 - …

 (5) Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde olaya müdahale eden güvenlik görevlilerince topluluğa karşı toplantının kanunsuz olduğu duyurusu yapılır ve toplantının en arka tarafından duyulacak şekilde en az üç kez "dağılın" ihtarı yapılarak topluluğun dağılması için makul bir süre verilir. Makul süre topluluğun dağılması için gereken süre olup, katılan sayısına ve gösteri alanının yapısına göre değişir.

…

 (7) Topluluğu dağıtma işlemi sırasında grubun gösterdiği cebir, şiddet, karşı koyma veya saldırının derecesine göre "kademeli şekilde artan" nispette ve "orantılılık" ilkelerine göre güç kullanılır.

…

 (10) Güvenlik kuvvetlerine karşı fiili saldın, mukavemet veya korudukları yerlere ve kişilere karşı fiili saldırı hali mevcutsa, ihtara gerek olmaksızın zor kullanılarak topluluğa müdahale edilir.

…

 (24) Topluluğa müdahale esnasında şiddet görüntüsü veren ferdi hareketlerden kaçınılır, toplumsal olaylara müdahale yöntem ve taktikleri uygulanır.

…

Takip edilecek zor kullanma aşamaları

Madde 12 - …

 (2) Güvenlik kuvvetlerine, korudukları yerlere ve kişilere karşı doğrudan taş, sopa, molotof kokteyli, sapan veya misket vb. cisimlerle saldırıda bulunulması durumunda; ihtara gerek olmaksızın ve yukarıdaki zor kullanma aşamaları izlenmeksizin saldırı ile orantılı olarak gruplara müdahale edilir. Gösterici gruplar tarafından yapılan saldırının derecesine göre, saldırıyı bertaraf edecek nispette ve saldırı ile orantılı olacak şekilde yukarıda sayılan zor kullanma araçlarından uygun görülenler kullanılarak saldırganların etkisiz hale getirilmesi, dağıtılmaları veya yakalanmaları sağlanır.”

27. Emniyet Genel Müdürlüğünün 15/12/2008 tarihli ve 19 sayılı Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatları konulu genelgesi, Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından tüm kolluk birimlerine gönderilmiştir. Bu Genelge, Aralık 2008 tarihinde hazırlanan Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatları Kullanım Talimatı'na (Talimat) atıf yapmaktadır. Bu Talimat, göz yaşartıcı gaz silahlarının özelliklerini, kullanım yöntemlerini ve gazın etkilerini açıklamaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından 26/6/2013 ve 22/7/2013 tarihlerinde çıkarılan iki ayrı genelgeyle daha ayrıntılı hâle getirilen bu Talimatın ilgili bölümleri şöyledir:

"…

2. Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatlarını Kullanma Taktikleri

...

- Göz yaşartıcı maddeler gaz ekibinden sorumlu amirin şartları değerlendirmesi neticesinde, vereceği taktik doğrultusunda ve belirttiği dozda kullanılır.

- Kadrosunda göz yaşartıcı gaz mühimmatı kullanımı kursu almış personel bulunmayan birimlerimizce, olaylarda kullanılmak üzere göz yaşartıcı gaz silahı ve mühimmatı talebinde bulunulmaz.

- Göz yaşartıcı maddelerin dozu topluluğun veya kişinin direncine ve karşı koymasına orantılı olarak kademeli bir şekilde arttırılır.

- Göz yaşartıcı gaz fişekleri doğrudan insan vücudunu hedef alacak sekilde atılmaz.

- Göz yaşartıcı maddeler direniş ve saldırısına son vermiş kişilere karşı asla kullanılmaz.

- Göz yaşartıcı gaz mühimmatı kullanan veya kullanacak her personel, mühimmatı üreten firmanın belirttiği kullanma talimatı ve uyarılar hakkında bilgilendirilir.

3. Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatlarının Açık ve Kapalı Alanlarda Kullanım Taktikleri

a) Açık Alanlarda

- Toplumsal olaylarda kalabalığı daha küçük parçalara bölerek dağıtmak, aralarındaki etkileşimi zayıflatarak tahrikçilerin etkilerinden diğerlerini kurtarmak için Göz Yaşartıcı Maddeler kullanılabilir.

- Toplumsal olaylarda göz yaşartıcı madde kullanımında aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır.

...

- Kullanılacak olan mühimmatların menzilinin ne kadar olduğunun bilinmesi ve buna göre hedeflenen noktaya ulaşıp ulaşamayacağının düşünülerek, uygun mesafeden atılması gerekir. Ayrıca, mühimmatın geri atılabileceği ve etki alanı da düşünülerek, toplumsal olayın durumuna uygun mühimmatların kullanılması gereklidir.

- Kalabalığın özellikleri ve büyüklüğü dikkate alınmalıdır. Çok büyük bir topluluğun ortasına gaz mühimmatları atıldığında içeriden dışarıya doğru bir kaçış olacağı düşünüldüğünde, bu büyük topluluğun dış kısmındakilerin gazdan etkilenmedikleri için açılmayabilecekleri ve ezilmelerin olabileceği düşünülmelidir.

…

4. Göz Yaşartıcı Gazla Müdahale Kademeleri

- Topluluk ile polis arasındaki mesafeye göre tercih edilmesi gereken göz yaşartıcı gaz mühimmatlarına iliskin esaslar asağıda belirtilmiştir.

a) 1. Kademe: Yakın mesafe (1–15 metre) Gaz Spreyi ve Model 5 Gaz Tüpü ile yapılan müdahale şeklidir. Kalkan hattına yüklenen grubu, gazın fiziksel ve psikolojik etkisi vasıtasıyla minimum 15 metre etki altına alabilir.

b) 2. Kademe: Orta mesafe (15–30 metre) Gaz El Bombaları ile yapılan müdahale şeklidir. 1. Kademe Müdahale sonunda dağılmamakta ısrar eden ve saldırgan özelliğini koruyan gruplara karşı kullanılır. Meteorolojik şartlara göre değismekle birlikte bir adet gaz el bombası 50 metre karealanı etkisi altına alabilir.

c) 3. Kademe: Uzak Mesafe (30–150 metre) 37/38 mm. Gaz Tüfeği ile yapılan müdahale şeklidir. 2. Kademe Müdahaleye müteakip toplanmaları engellemek ve grubu dağılım güzergâhlarına yönlendirmek amacıyla kullanılır. Kullanıcının vücuduna 45 derece açı ve ideal hava şartlarında yapılan atış ile 150 m mesafe ötesi etki altına alınabilir."

2. Ulusal Raporlar

28. Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından Ekim 2014'de yayımlanan Gezi Parkı Olayları Raporu'ndaki tespitlerden bazıları Anayasa Mahkemesinin Özge Özgürengin (B. No: 2014/5218, 19/4/2018, § 10) kararında şöyle açıklanmıştır:

a. Gezi Parkı, İstanbul’un Beyoğlu ilçesinde Taksim Meydanı’nın yakınlarında konumlanan bir şehir parkıdır. Gezi Parkı'nın bu ismi alması ve söz konusu mekânda gerçekleşen değişimler, Gezi Parkı olayları vesilesiyle gündeme gelmiş; konuya ilişkin birçok açıklama yapılmış ve tartışma yürütülmüştür.

b. Gezi Parkı olayları, İstanbul Taksim Meydanı’nda bulunan Gezi Parkı’nda yapılmak istenen çevre ve imar düzenlemelerine engel olmak için 27/5/2013 tarihinde iş makinelerinin Gezi Parkı'na girmesiyle başlamış ve haziran-temmuz aylarında yoğunlaşarak Türkiye’nin birçok iline yayılmış toplantı ve gösteri yürüyüşleridir.

c. Gezi Parkı olaylarının kronolojik gelişimine dair bir kısım bilgi şöyledir:

i. 27/5/2013: Taksim Yayalaştırma Projesi kapsamında Gezi Parkı’nın Asker Ocağı Caddesi'ne bakan duvarının üç metrelik kısmının gece 22.00 civarında yüklenici firmaya ait iş makineleri tarafından yıkılması ve beş ağacın yerinden sökülmesi üzerine çeşitli sivil toplum kuruluşlarından oluşan Taksim Dayanışması üyelerinin de aralarında bulunduğu yaklaşık yirmi kişi iş makinelerini durdurarak parkta nöbet tutmaya başlamıştır.

ii. 28/5/2013: Ağaçların sökülmesini engellemek için durumdan haberdar olan birçok kişi parka gelmiş, eylemciler ile eylemcilere ait parktaki çadırları sökmek isteyen zabıtalar arasında arbede yaşanmıştır.

iii. 30/5/2013: Kolluk kuvvetleri tarafından saat 05.00 civarında parktaki eylemcilere müdahale edilmiştir. Kaldırılan çadırların bir kısmı yakılmış, geri kalanına el konulmuştur. İnşaat ekibi parktaki çalışmalarına tekrar başlamıştır.

iv. 31/5/2013: Saat 04.30 sıralarında parkta bulunanlara müdahale edilmiş, park boşaltılarak girişler polis bariyeriyle kapatılmış, parkın boşaltılmasından sonra Taksim Meydanı ve çevresinde toplanan göstericilere biber gazı ve basınçlı su kullanılarak yapılan müdahaleler sonucunda birçok kişi yaralanmıştır. Protestolar başka şehirlere de yayılmış, özellikle Ankara Merkez'de birçok eylem yapılmıştır.

v. 1/6/2013: Gezi Parkı eylemine müdahale eden polisin güç kullanımını protesto eylemleri tüm Türkiye’ye yayılmış,Ankara Kızılay Meydanı’nda toplanan gruplara kolluk görevlilerince yoğun olarak gaz bombası atılmıştır. İçişleri Bakanı48 ilde 90'ın üzerinde eylem yapıldığını, 939 kişinin gözaltına alındığını, 53'ü vatandaş, 26'sı polis olmak üzere toplam 79 kişinin yaralandığını ve bu yaralıların 19'unun İstanbul'da tedavilerinin devam ettiğini açıklamıştır.

vi. 2/6/2013: İçişleri Bakanı 67 ilde 235 eylem yapıldığını, 1.730 kişinin gözaltına alındığını, 115 güvenlik görevlisinin yaralandığını, 58 kişinin tedavisinin devam ettiğini ve 6 kişinin yoğun bakımda olduğunu açıklamıştır.

vii. 3/6/2013: İzmir Karşıyaka’da bulunan Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ilçe binası göstericiler tarafından ateşe verilmiş, İstanbul Dolmabahçe’de polis ve eylemciler arasında çatışma yaşanmış; polis, biber gazı ve tazyikli suyla müdahale ederken eylemciler kaldırım taşlarından barikatlar kurmuş; polise taş ve molotof kokteylleriyle karşılık vermişlerdir.

viii. 4/6/2013: İstanbul Adliyesinde, ülke çapındaki gösterilerde yaşanan polis müdahalesi avukatlar tarafından protesto edilmiş; İstanbul Beşiktaş’taki Başbakanlık ofisine yürümek isteyen ve dağılma uyarısını dikkate almayan gruba polis tazyikli su ve biber gazıyla müdahale etmiştir.

ix. 5/6/2013: Taksim Dayanışması Platformu temsilcileri Başbakan Yardımcısı ile görüşme yapmış ve taleplerini iletmişlerdir. Bu platforma katılan Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK), Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Türk Tabipler Birliği (TTB) ile Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Türkiye genelinde iş bırakma eylemi başlatmıştır.

x. 6/6/2013: İçişleri Bakanı 915 kişinin hastaneye kaldırıldığını, 79 kişinin tedavisinin sürdüğünü, 4 kişinin hayati tehlikesinin devam ettiğini ve 8 kişinin yoğun bakımda bulunduğunu, 516 kolluk görevlisinin yaralandığını açıklamıştır.

xi. 9/6/2013: Taksim Dayanışma Platformu, Taksim Meydanı’nda geniş katılımlı miting düzenlemiştir.

xii. 11/6/2013: Kolluk kuvvetleri on gün aradan sonra sabah erken saatlerde göstericilerin hazırladığı barikatları aşarak Taksim Meydanı'na gelmiş ve meydandaki pankartları indirmiştir. Polisin Gezi Parkı'na müdahalesi sonucu protestocularla kolluk kuvvetleri arasında çatışmalar yaşanmıştır.

xiii. 12/6/2013: Sabah saat 04.00’e kadar süren olaylar, polisin meydandan çekilmesi ile sakinleşmiştir. Aynı gün Başbakan, Gezi Parkı’ndaki eylemlerde yer alan bazı grupların temsilcileri ile Ankara’da bir araya gelmiştir.

xiv. 14/6/2013: Başbakan, Gezi Parkı’ndaki eylemlerde yer alan bazı grupların temsilcileri ile ikinci kez bir araya gelmiştir.

xv. 15/6/2013: Taksim Dayanışması Platformu üyeleri eylemlerini sadece Taksim Dayanışması çadırında sürdüreceklerini, park ve çevresindeki diğer çadırlar, flamalar ve bayrakların indirileceğini açıklamış; bu doğrultuda saat 16.00 civarında Taksim Dayanışması Platformuna ait olanlar haricindeki diğer flama ve bayraklar indirilmiş; ayrıca Gezi Parkı’ndan meydana açılan bölgedeki barikatlar temizlenmiştir. Bazı grupların alanda kalmaya devam edeceklerini beyan etmeleri üzerine saat 17.30’dan itibaren kolluk kuvvetleri parktaki göstericilere dağılmaları yolunda anons yapmaya başlamış ve gaz sıkmış; saat 20.50’de göstericilere müdahale etmeye başlamıştır. Kolluk kuvvetleri kısa sürede Gezi Parkı’na girmiş ve park girişe kapatılmıştır.

xvi. 24/6/2013: Olayların yaşandığı Gezi Parkı'nda haber yapmaya çalışan basın mensuplarına yönelik müdahale ve gözaltılar gerçekleşmiştir.

xvii. 6/7/2013: Polis, Taksim Dayanışması Platformunun çağrısı üzerine Gezi Parkı'na gelen kişilere müdahale etmiştir.

d. Kamuoyunda olayların çevreci bir saikle başladığını, bireylerin yaşadıkları çevreye ilişkin kararların kendilerine sorulması talebini ortaya koyduklarını ifade edenler olduğu gibi yerleri değiştirilen ağaçların bahane olarak kullanıldığını, hareketin iktidara karşı yurt dışı destekli bir kalkışma olduğunu belirtenler ve polisin sert müdahalesini, Başbakanlık binasının ele geçirilmeye çalışılması, kamunun ve özel kişilerin mallarına zarar verilmesi ile ilişkilendirenler de mevcuttur.

e. İçişleri Bakanlığı verilerine göre 28/5/2013 ile 6/9/2013 tarihleri arasında 80 ilde Gezi Parkı olayları çerçevesinde 5.532 eylem/etkinlik gerçekleştirilmiş bu eylem ve etkinliklere 3.611.208 kişi katılmış, olaylara ilişkin 104.519 emniyet personeli görevlendirilmiş, söz konusu gösterilerden 164’üne müdahalede bulunulmuş, bir komiser yüksekten düşme nedeniyle şehit olmuş, üçü silahla ve ikisi bıçakla olmak üzere 697 güvenlik görevlisi yaralanmış, olaylar sırasında yaşamını yitiren dört sivil vatandaşın ölümüyle ilgili adli ve idari soruşturma yürütülmüş, olaylarda gözaltına alınan 5.513 kişiden 148'i tutuklanmış, görevlendirilen polislerden 127'si hakkında uygulamaları nedeniyle araştırma/soruşturma işlemleri yapılmıştır.

f. Gezi Parkı olayları sırasında bazı ölüm olayları da yaşanmıştır:

g. TTB verilerine göre kamu hastanelerine, özel hastane ve tıp merkezlerine, olayların yaşandığı alanlarda kurulan revirlere toplam 8.163 kişi yaralı olarak başvurmuştur. Bunlardan 106'sı kafa travmasına uğramış, 63'ü ağır yaralanmış, 11'i gözünü kaybetmiştir.

B. Uluslararası Hukuk

1. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Yönünden

a. Uluslararası Mevzuat

29. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) 3. maddesi şöyledir:

 “Madde 3- İşkence yasağı

Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz.”

30. 27/8/1990 ila 7/9/1990 tarihlerinde Havana’da Suçların Önlenmesi ve Suçluların Islahı Üzerine Sekizinci Birleşmiş Milletler Konferansı’nda kabul edilen Kolluk Görevlilerinin Zor ve Silah Kullanmalarına Dair Temel Prensiplerin ilgili bölümleri şöyledir:

"Yasa dışı toplantılarda asayiş sağlama

12. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nde ve Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’nde herkesin yasal ve barışçıl toplantılara katılma hakkı tanınmış olduğundan, Hükümetlere ve kanunen yetkili kuruluşlara ve kolluk görevlilerine, sadece aşağıdaki 13. ve 14. prensiplere uygun olarak zor ve silah kullanılabilme imkânı tanınır.

13. Kolluk görevlileri yasa dışı olan ve fakat şiddet içermeyen toplantıların dağıtılması sırasında zor kullanmaktan kaçınırlar; zor kullanmaktan kaçınmak mümkün değilse, bu zor kullanmayı gerekli kılan asgari ölçüyle sınırlı tutarlar.

14. Kolluk görevlileri şiddetli toplantıların dağıtılmasında, daha az tehlikeli araçların kullanılmasının elverişli olmaması halinde ve sadece gerekli olan asgari ölçüde kullanabilirler. Kolluk görevlileri, yukarıda dokuzuncu prensipte belirtilen şartlar dışında silah kullanamazlar."

31. Avrupa İşkencenin ve İnsanlık Dışı veya Onur Kırıcı Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesi (CPT), kanunların uygulanmasında biber gazının kullanımına ilişkin endişelerini şöyle ifade etmiştir:

 “...Biber gazı, potansiyel olarak tehlikeli bir maddedir ve kapalı alanlarda kullanılmamalıdır. Açık havada kullanılması halinde bile, CPT’nin ciddi çekinceleri bulunmaktadır; istisnai olarak kullanılması gerektiğinde, bölgede belirli güvenlik tedbirlerinin alınması gerekmektedir. Örneğin, biber gazına maruz kalan kişiler derhal bir doktora ulaştırılmalı ve bu kişilere panzehir sağlanmalıdır. Biber gazı, halihazırda kontrol altına alınmış bir tutukluya karsı asla kullanılmamalıdır.” (CPT/Inf (2009) 25)

b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulaması

32. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Sözleşme'nin 3. maddesi ile ilgili içtihatlarında kötü muamele yasağının demokratik toplumların en temel değeri olduğunu vurgulamıştır. Terörizmle ya da organize suçla mücadele gibi en zor şartlarda dahi Sözleşme'nin -mağdurların davranışlarından bağımsız olarak- işkence, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlerden men ettiği belirtilmiştir. Kötü muamele yasağının Sözleşme'nin 15. maddesinde belirtilen toplum hayatını tehdit eden kamusal tehlike hâlinde dahi hiçbir istisnaya yer vermediği içtihatlarda hatırlatılmıştır (Selmouni/Fransa [BD], B. No: 25803/94, 28/7/1999, § 95; Labita/İtalya [BD], B. No: 26772/95, 6/4/2000, § 119).

33. Mahkeme, bir kişi özgürlüğünden yoksun bırakıldığında veya daha genel anlamda kolluk kuvvetleri görevlileriyle karşı karşıya kaldığında -örneğin tutuklandığı sırada- kişinin davranışları kesinlikle gerektirmediği hâlde kişiye karşı fiziksel güç kullanımının insan onurunu zedelediğini ve kural olarak Sözleşme’nin 3. maddesi tarafından güvence altına alınan hakkın ihlalini teşkil ettiğini hatırlatmaktadır (Bouyid/Belçika [BD], B. No: 23380/09,28/9/2015, § 88; Ribitsch/Avusturya, B. No: 18896/91, 4/12/1995, § 38; Mete ve diğerleri/Türkiye, B. No: 294/08, 4/10/2011 § 106).

34. AİHM, Avrupa Konseyi ülkelerinin taşkınlık durumunda göstericileri kontrol etmek hatta dağıtmak için kullanılmasını benimsediği biber gazının, Kimyasal Silah Sözleşmesi’nin ekinde belirtilen toksik gazlar arasında yer almadığını, ancak biber gazı kullanımının solunum problemleri, bulantı, kusma, solunum yolu tahrişi, gözyaşı kanallarının ve gözlerin tahrişi, spazmlar, göğüs ağrısı, dermatit veya alerji gibi sıkıntılaraneden olabileceğinden kötü muamele yasağı kapsamında incelemiştir (Oya Ataman/Türkiye, B. No: 74552/01, 5/12/2006, §§ 17, 18, 25).

35. Öte yandan bir muamele veya cezanın kötü muamele olduğunu söyleyebilmek için eylemin asgari ağırlık eşiğini aşması beklenir (Raninen/Finlandiya, B. No: 20972/92, 16/12/1997, § 55; Erdoğan Yağız/Türkiye, B. No: 27473/02, 6/3/2007 §§ 35-37; Gafgen/Almanya [BD], B. No: 22978/05, 1/6/2010, §§ 88-90; Costello-Roberts/Birleşik Krallık, B. No: 13134/87, 25/3/1993 § 30). Değerlendirmeye alınacak bu unsurlara muamelenin amacı ve kastı ile ardındaki saik de eklenebilir (Aksoy/Türkiye, B. No: 21987/93, 18/12/1996, § 64; Eğmez/Kıbrıs, B. No: 30873/96, 21/12/2000, § 78; Krastanov/Bulgaristan, B. No: 50222/99, 30/9/2004, § 53). Ayrıca kötü muamelenin heyecanın ve duyguların yükseldiği bağlamda meydana gelip gelmediğinin tespiti de (Selmouni/Fransa, § 104) dikkate alınması gereken diğer faktördür.

36. AİHM, Sözleşme'nin 3. maddesinin tartışılabilir ve makul şüphe uyandıran kötü muamele iddialarının etkin biçimde soruşturma yükümlülüğü getirdiğine dikkat çekmektedir (Labita/İtalya, § 131; Tepe/Türkiye, B. No: 31247/96, 21/12/2004, § 48). AİHM’in içtihadında tanımlanan etkinlik için minimum standartlar soruşturmanın bağımsız, tarafsız, kamu denetimine açık olmasını ve yetkili makamların titizlikle ve çabuklukla çalışmasını gerektirmektedir (Mammadov/Azerbaycan, B. No: 34445/04, 11/1/2007, § 73; Çelik ve İmret/Türkiye, B. No: 44093/98, 26/10/2004, § 55).

37. Devletin bireyleri koruma yükümlülüğü sadece esasa ilişkin olmayıp usule ilişkin boyutu da içermektedir. Usule ilişkin yükümlülükler, Sözleşme’de düzenlenen hakların teorik veya hayali olmayıp etkili ve uygulanabilir olmasının zorunlu bir sonucudur. Aksi takdirde polis veya diğer kamu görevlileri tarafından yapıldığı ileri sürülen kötü muamele yasağının ihlali iddialarının soruşturulması, kötü muamele yasağının temel ve mutlak niteliğine rağmen uygulamada etkisiz kalacak ve bazı durumlarda devlet görevlilerinin cezasız kalmasına yol açacaktır (Assenov ve diğerleri/Bulgaristan, B. No: 24760/94, 28/10/1998, § 102; Labita/İtalya, §§ 131-136).

38. AİHM, insan hakları ihlalleri ile ilgili iddialarda soruşturma yükümlülüğünün mutlaka iddiayı kabul etme anlamına gelmediğini ancak iddiaların ciddiye alınması ve adil bir sonucu garanti eden bir usulle soruşturulması gerektiğini birçok kararında dile getirmiştir (Saçılık ve diğerleri/Türkiye, B. No: 43044/05 ve 45001/05, 5/7/2011, §§ 90, 91).

2. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı Yönünden

a. Uluslararası Mevzuat

39. Sözleşme'nin 11. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Madde 11 - Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü

1. Herkes barışçıl olarak toplanma ... hakkına sahiptir...

2. Bu hakların kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplum içinde ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olanlar dışındaki sınırlamalara tabi tutulamaz. Bu madde, silahlı kuvvetler, kolluk kuvvetleri veya devlet idaresi mensuplarınca yukarda anılan haklarını kullanılmasına meşru sınırlamalar getirilmesine engel değildir.”

b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulaması

40. AİHM; Sözleşme'nin 11. maddesinde düzenlenen barışçıl toplanma özgürlüğünün geniş anlamda örgütlenmeyi, yürüyüş veya gösteriye katılmayı (Irkçılığa ve Faşizme Karşı Hristiyanlar/Birleşik Krallık, B. No: 8440/78, 16/7/1980), hareketsiz toplanmaları ve oturma eylemlerini (G./Almanya, B. No: 13079/87, 6/3/1989), resmî veya gayriresmî özel veya herkese açık organizasyonları kapsadığını kabul etmektedir.

41. Sözleşme'nin 11. maddesi barışçıl toplanmaları koruma altına almaktadır. 11. maddenin kapsamının bu temel sınırlaması, şiddet kullanma niyetinde olan kişilerin katıldığı veya düzenlediği gösterileri barışçıl toplanma kavramı dışında bırakmaktadır (Stankov ve Birleşik Makedonya Örgütü Ilinden/Bulgaristan, B. No: 29221/95 ve 29225/95, 2/10/2001, § 77; Birleşik Makedonya Örgütü Ilinden ve Ivanov/Bulgaristan, B. No: 44079/98, 20/10/2005, § 99).

42. AİHM, 11. maddede korunan haklara keyfî müdahalenin engellenmesi için taraf devletlerin negatif yükümlülüğünün olduğunu belirtmiştir (Wilson, Gazeteciler Ulusal Birliği ve diğerleri/Birleşik Krallık, B. No: 30668/96, 30671/96 ve 30678/96, 2/7/2002, § 41). Bu müdahale etmeme yükümlülüğünün istisnası 11. maddenin ikinci fıkrasında belirtilen sınırlama sebepleridir.

43. Toplanma hakkının barışçıl niteliği genel olarak bir bütün hâlinde değerlendirilerek ortaya konulmalıdır. Bunun dışında toplantı veya gösteri yürüyüşüne katılanların bir kısmının şiddete başvurması diğerleri açısından bu hakka müdahaleyi meşru kılmaz (Ezelin/Fransa, B. No: 11800/85, 26/4/1991, § 41). Bir toplantı ve gösteri yürüyüşünün yasa dışı olması veya yasalara aykırı olarak düzenlenmesi de tek başına toplantı veya yürüyüşün barışçıl niteliğini ortadan kaldırmaz (Oya Ataman/Türkiye, § 39). Dolayısıyla halka açık yerde yapılan her türlü gösterinin günlük hayatın akışında belli bir karışıklığa sebep olabileceği ve düşmanca tepkilere yol açabileceği açıktır. Bu durumların varlığı toplantı hakkının ihlal edilmesini haklı gösteremez (Ashughyan/Ermenistan, B. No: 33268/03, 17/7/2008, § 90; Berladir vediğerleri/Rusya, B. No: 34202/06, 10/7/2012, §§ 38-43; Disk ve Kesk/Türkiye, B. No: 38676/08, 27/11/2012, § 29).

44. Diğer taraftan toplantı hakkındaki sınırlama kavramı, ifade özgürlüğünde olduğu gibi sadece hakkın kullanılmasından önceki bazı önleyici tedbirleri değil hakkın kullanılması sırasında veya kullanıldıktan sonra yapılan muameleleri de kapsar (Ezelin/Fransa, § 39).

45. AİHM, gösterileri engellemek amacıyla güvenlik güçleri tarafından yapılan sert müdahalenin şeklinin, kullanılan araçların ve bu müdahalenin orantılılığının barışçıl gösterilere meşru olarak katılmak isteyenler üzerinde caydırıcı etki yapacağını belirtmiştir (Süleyman Çelebi ve diğerleri/Türkiye, B. No: 37273/10 vd., 24/5/2016, § 116).

V. İNCELEME VE GEREKÇE

46. Mahkemenin 12/6/2018 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Kötü Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü

47. Başvurucu; Taksim Gezi Parkı'na alışveriş merkezi yapılması girişimine karşı düzenlenen gösterilere ve orada şiddet görenlere destek olmak amacıyla 31/5/2013 tarihinde değişik sivil toplum kuruluşlarının çağrısına uyarak Ankara Kuğulu Park'a arkadaşlarıyla geldiğini, Kızılay'a gitmek üzere Akay Kavşağı'na yaklaştıklarını, hiçbir taşkın hareket olmamasına rağmen polisin Kızılay'a geçişe izin vermediğini ifade etmiştir. Başvurucu hiçbir uyarı yapılmadan gaz ve basınçlı suyla topluluğa müdahale edildiğini, geri dönmek üzere Tunus Caddesi'ne yöneldiklerinde sağ bacağının arka kısmına biber gazı fişeği isabet ettiğini, polisin fişeği 45 derecelik açıyla atmamasından dolayı bacağına gaz fişeğinin isabet etmesinin bacağını doğrudan hedef aldığını gösterdiğini öne sürmüştür. Olaydan bir hafta sonra üç gün iş ve güçten kalacak şekilde yaralandığına dair rapor aldığını, kolluk görevlileri hakkında yapılan soruşturmada gösterdiği tanıklardan birinin beyanının alınmadığını, diğer tanığın beyanına da itibar edilmediğini, delillerin toplanmadığını, etkisiz bir soruşturma sonucunda kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğini belirterek Anayasa'nın 17., 56., 63. ve 137. maddelerinde düzenlenen işkence ve kötü muamele yasağı, sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı, kültür ve tabiat varlıklarının korunması ile kanunsuz emrin yerine getirilmemesi ilkelerinin ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

48. Bakanlık görüşünde, kötü muamele yasağı ve biber gazı kullanımı konusunda AİHM’in yaklaşımını ortaya koyan kararlara yer verilmiş ve somut olayda Emniyet Genel Müdürlüğünden görüş alınmasının uygun olacağı bildirilmiştir.

49. Başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanında başvuru formundaki iddialarını yinelemiştir.

2. Değerlendirme

50. Anayasa’nın 17. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı

Madde 17 - Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.

...

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.”

51. Anayasa Mahkemesi olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun bu bölümde ileri sürdüğü iddiaların tümünün Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan kötü muamele yasağı kapsamında olduğu değerlendirilmiş ve bu kapsamda inceleme yapılmıştır.

a. Kabul Edilebilirlik Yönünden

52. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan işkence ve kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. Esas Yönünden

i. Genel İlkeler

53. Herkesin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınmıştır. Anılan maddenin birinci fıkrasında insan onurunun korunması amaçlanmıştır. Üçüncü fıkrasında da kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağı, kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan ceza veya muameleye tabi tutulamayacağı hüküm altına alınmıştır (Cezmi Demir ve diğerleri, B. No: 2013/293, 17/7/2014, § 80).

54. Devletin bireyin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına saygı gösterme yükümlülüğü, öncelikle kamu otoritelerinin bu hakka müdahale etmemelerini, yani anılan maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen şekillerde kişilerin fiziksel ve ruhsal zarar görmelerine neden olmamalarını gerektirir. Bu, devletin bireyin vücut ve ruh bütünlüğüne saygı gösterme yükümlülüğünden kaynaklanan negatif ödevidir (Cezmi Demir ve diğerleri, § 81).

55. Bununla birlikte her kötü muamele iddiasının Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasının getirdiği korumadan ve Anayasa'nın 5. maddesiyle birlikte devlete yüklediği pozitif yükümlülüklerden yararlanması beklenmez. Bu bağlamda kötü muamele konusundaki iddialar uygun delillerle desteklenmelidir. İddia edilen olayların gerçekliğini tespit etmek için soyut iddiaya dayanan şüphe ötesinde makul kanıtların varlığı gerekir. Bu kapsamdaki bir kanıt yeterince ciddi, açık ve tutarlı emarelerden ya da aksi ispat edilmemiş birtakım karinelerden oluşabilir. Bu bağlamda kanıtlar değerlendirilirken ilgililerin süreçteki tutumları da dikkate alınmalıdır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 95).

56. Aynı şekilde bir muamelenin Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında olabilmesi için asgari bir ağırlık derecesine ulaşmış olması gerekir. Bu asgari eşik, göreceli olup her olayın somut koşulları dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Bu kapsamda muamelenin süresi, bedensel ve ruhsal etkileri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi faktörler önem taşır. Ayrıca muamelenin ardındaki saik ve amaç dikkate alınmalıdır. Muamelenin heyecanın yükseldiği ve duygu yoğunluğunun olduğu bir anda meydana gelip gelmediği de gözönünde bulundurulmalıdır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 83).

57. Sadece sınırları belli bazı durumlarda güvenlik güçleri tarafından fiziksel güce başvurulmasının kötü muamele olmadığı kabul edilebilmektedir. Bu kapsamda, toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde yakalamayı gerektiren durumlarda ve gösteriye katılanların kendi tutumundan dolayı fiziksel güce başvurmak mümkündür. Ancak bu durumda dahi bu tür bir güce sadece kaçınılmaz hâllerde ve orantılı olmak koşuluyla başvurulabilir (Ali Rıza Özer ve diğerleri [GK], B. No: 2013/3924, 6/1/2015, § 82).

ii. İlkelerin Somut Olaya Uygulanması

58. Somut olayda başvurucu; Gezi Parkı eylemlerine ve eylemler sırasında şiddet gören kişilere destek olmak amacıyla düzenlenen gösteri yürüyüşünde bir taşkınlık olmamasına rağmen polisin haksız ve orantısız olarak müdahalede bulunduğunu, atılan gaz fişeğinin bacağına isabet etmesi nedeniyle yaralandığını ileri sürmüştür. Başvurucunun altı gün sonra Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesinde yapılan muayenesinde, sağ diz arka kısmında 6x6 cm'lik sarı-mor renkli yumuşak doku travması nedeniyle üç gün iş ve güçten kalacak şekilde yaralandığı tespit edilmiştir. Başvurucunun on bir gün sonra yaptığı şikâyet üzerine Ankara Adli Tıp Şube Müdürlüğünce yapılan muayenesinde yaralanmasının basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde, hafif nitelikte olduğu değerlendirilmiştir.

59. Yapılan soruşturma sonucunda başvurucunun güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucunda yaralandığı kabul edilmekle birlikte 2559 sayılı Kanun kapsamında kolluğun yasal zor kullanma yetkisinin sınırlarının orantısız bir şekilde aşılarak başvurucunun yaralandığına dair kamu davası açılmasına yeterli delil bulunmadığı gerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir.

60. Bireysel başvurulara ilişkin şikâyetlerin incelenmesinde Anayasa Mahkemesinin sahip olduğu rol ikincil nitelikte olup icra edilen bir soruşturmadaki delilleri değerlendirmek kural olarak yargı mercilerinin işi olduğundan Anayasa Mahkemesinin görevi, bu mercilerin maddi olaylara ilişkin yaptıkları değerlendirmenin yerine kendi değerlendirmesini koymak değildir. Kötü muamele iddialarıyla ilgili olarak Anayasa Mahkemesinin yetkisi, Anayasa'da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden Sözleşme ve buna ek Türkiye'nin taraf olduğu protokoller kapsamında bulunanlarla sınırlıdır. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesinin cezai sorumluluk bağlamında suça ya da masumiyete ilişkin bir bulguya ulaşma görevi bulunmamaktadır. Diğer taraftan yargı mercilerinin bulguları Anayasa Mahkemesini bağlamamasına rağmen normal şartlar altında bu mercilerin maddi olaylara ilişkin yaptığı tespitlerden ayrılmak için de kuvvetli nedenlerin bulunması gerekir (Cezmi Demir ve diğerleri, § 96).

61. Anayasa Mahkemesinin başvuru konusu olayın gelişim şeklini anlayabilmek vetüm yönleriyle aydınlatılması noktasında soruşturma makamları ve derece mahkemeleri tarafından atılması gereken adımları nesnel bir şekilde değerlendirmek için olayın oluşum şeklini incelemesi gerekmektedir (Rıfat Bakır ve diğerleri, B. No: 2013/2782, 11/3/2015, § 68).

62. Bireyler için en kutsal değer olan insan onurunu zedeleyen kötü muamele iddialarında soruşturmalar, benzer olayların tekrar yaşanmasını önlemeyi sağlayacak şekilde kapsamlı, dikkatli ve duyarlı bir şekilde yürütülmeli; ayrıca sorumluların tespiti bakımından yapılması gerekli işlemlerde noksanlık bulunmamalıdır (Tuna Ayçiçek, B. No: 2014/6526, 24/01/2018, § 74).

63. Başvurucunun dosyaya ibraz ettiği adli raporlar ve fotoğraflar, iddiaların soruşturma yapılmasını gerektirecek nitelikte tartışılabilir olduğunu göstermektedir. O hâlde üzerinde durulması gereken en önemli nokta, kolluğun müdahalesinin gerekli ve orantılı olup olmadığı ve başvurucunun maruz kaldığı muamelenin kötü muamele yasağının asgari eşiğini geçip geçmediğidir. Başvurucudaki yaranın polisin kullandığı cebirden kaynaklandığı somut olayda, güç kullanımının kaçınılmaz hâle geldiğini ve kullanılan gücün orantılı olduğunu kanıtlamak kamu makamlarına aittir.

64. Başvurucudaki yaraların güvenlik güçlerinin müdahalesi ile gerçekleştiği kovuşturmasızlık kararında kabul edildiğinden bu konuda herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır. Ankara Emniyet Müdürlüğünün verdiği bilgilere göre polisin müdahalesi sonucunda başvurucu yakalanıp gözaltına alınmadığı gibi hakkında adli soruşturma da başlatılmamıştır.

65. Güvenlik güçlerinin aldığı tedbirler kapsamında gösteriye müdahalenin gerekliliği değerlendirilirken gözetilmesi gereken en önemli husus gösterinin barışçıl olup olmadığının tespit edilmesidir. Öte yandan barışçıl olarak başlamış bir toplantının aynı yönde devam edip etmediği de önem taşımaktadır. Gösterinin barışçıl olup olmadığı hususu kötü muamele yasağı kapsamında güvenlik güçlerinin müdahalesinin gerekliliği için önemli bir kriter olmakla beraber barışçıl toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı kapsamında bir eylem olup olmadığı açısından da gözetilmesi gereken bir husustur. Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrası ile 34. maddesinin kesiştiği bu alanın belirlenmesi önemlidir.

66. Toplanma özgürlüğünün kullanımından kaynaklanan kamu düzenine yönelik tehditlerin gerçeklik değeri taşıması hâlinde yetkili makamların bu tehditleri bertaraf edecek tedbirleri alabilecekleri kabul edilmelidir. Alınan tedbirler, durumun özelliklerine ve gerekliliklerine göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle devletin bu konuda yapacağı düzenleme ve uygulamalarda belli bir takdir alanına sahip olduğunun kabulü gerekir (Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası ve diğerleri [GK], B. No: 2014/920, 25/5/2017, § 81).

67. Yapılacak değerlendirmede başvurucunun şiddete başvurmaması nedeniyle müdahale edilmemesi gereken birisi olması hâlinde dahi müdahale sırasında ortaya çıkan panik ve kargaşadan etkilenmesinin mümkün olduğu gözetilmelidir. Bu tür durumlarda kolluk görevlilerinin kontrollü hareket etmesi ve müdahaleyi gerektiren durumu yaratan kişiler dışındakilerin müdahaleden etkilenmemesi için gerekli tedbirleri alması beklenir. Ancak müdahalenin oluşturduğu kargaşa ve panik ortamında bu tedbirlerin kolluk görevlileri tarafından her zaman mutlak olarak uygulanmasının zorluğu da kabul edilmelidir (benzer bir karar için bkz. Ali Rıza Özer ve diğerleri, § 94).

68. Başvurucu, değişik sivil toplum örgütlerinin çağrısına uyarak Gezi Parkı olaylarındaki şiddet mağdurlarına destek olmak ve Başbakanın yaptığı bir açıklamaya karşı tepkisini dile getirmek için saat 19.00'da Kuğulu Park'ta toplanan göstericilere iki arkadaşıyla birlikte katıldıklarını söylemektedir.

69. Emniyet Müdürlüğünün vermiş olduğu bilgilere göre gün boyunca Kızılay'ın farklı bölgelerinde eylem yapan çeşitli grupların Kuğulu Park'ta oluşturduğu kalabalık 6.000 kişiye ulaşmıştır. Başvurucu iki saat kadar burada bekledikten sonra saat 21.00'de Kızılay'a hareket eden göstericilerle birlikte Akay Kavşağı'na gelmiştir.

70. Başvurucu sakin devam eden gösteriye polisin herhangi bir uyarıda bulunmadan müdahalede ettiğini belirtmiştir. Müdahale üzerine panik ve kargaşa ortamı oluştuğunu ve eylemcilerin kaçmaya başladığını, kendisinin kaçarken ayağına gaz kapsülünün isabet ettiğini belirtmiştir. Polis tutanaklarında başvurucuya ilişkin herhangi bir bilgi yer almamaktadır.

71. Kovuşturmasızlık kararında başvurucunun gösterinin barışçıllığına gölge düşüren fiillere iştirak edip etmediği konusunda bir değerlendirme ve kişiselleştirme yapılmadan sonuca ulaşıldığı görülmektedir. İncelenen kamera kayıtlarında ve diğer belgelerde, başvurucunun adli muayene raporundaki bulguların ne şekilde oluştuğu ve gösteri sırasında takındığı tutumu belirleyebilecek nesnel bir delil unsuru bulunmamaktadır. Bu nedenle gösteriye yapılan müdahalenin genel olarak göstericilerin tutumundan kaynaklanıp kaynaklanmadığı ve gerekli olup olmadığı hususundaki değerlendirmede kamera kayıtlarının dikkate alınması gerekmiştir.

72. Olay tutanaklarına ve kamera görüntülerine göre eylemlerin genel olarak şiddete evrilmesi, şiddete başvurmayan katılımcılarla şiddete başvuranlar arasında ayrım gözetilmeden tümüne aynı şekilde müdahalede bulunulmasını kural olarak haklı göstermez. Başvurucunun şiddet içermeyen gösteriye polisin herhangi bir ikazda bulunmadan müdahale ettiği iddiası, izlenen KYGS görüntüleri ve olay tutanaklarıyla bağdaşmamaktadır. Soruşturmadaki belgelere ve izlenen kamera görüntülerine göre göstericilerin polise taş, sopa, soda şişesi vb. cisimlerle saldırmaları üzerine müdahalede bulunulduğu tespit edilmiştir.

73. Çok sayıda kişinin dâhil olduğu gösterilerde şiddet kullanarak gösterinin barışçıl mahiyetini zedeleyen eylemcilerin tamamının güvenlik görevlilerince yakalanarak haklarında soruşturma yapılması arzu edilen bir durum olmakla beraber gerçekçi bir beklenti değildir.Bununla birlikte bir ya da birkaç kişinin adının geçtiği olaylardan farklı olarak geniş katılımlı gösterilerde her bir failin tek tek eyleminin aydınlatılmasının güçlüğü, soruşturma organının bu konuda hiçbir girişimde bulunmamasını haklı göstermez. Ancak olaydan on bir gün sonra Savcılığa şikâyette bulunan başvurucunun bu gecikmesinin işyerleri ile kamu kurumlarının güvenlik kamerası görüntüleri gibi bazı delillerin toplanmasını güçleştirdiği de gözden uzak tutulmamalıdır.

74. Kolluğun cebir kullanma yetkisi, bireylerin davranışlarının temeli olan haklar ile bunları kullanırken maruz kaldıkları denetleyici/kısıtlayıcı uygulamaların uzlaştırılamaması hâlinde devreye giren mekanizmanın bir parçasıdır. 2911 sayılı Kanun'un 23. maddesine göre taş vb. cisimlerle polise saldırılmasıyla barışçıl niteliğini kaybederek kanuna aykırı hâle gelen toplantıda, göstericilere gaz ve basınçlı suyla yapılan müdahalenin gerekli olduğu açıktır.

75. Müdahalenin gerekli olduğu ortaya konduktan sonra ikinci aşamada olayın niteliğine göre müdahalenin göstericileri etkisiz hâle getirmek için ölçülü olup olmadığı ele alınmalıdır. Kolluğun zor kullanarak bir gösteriye müdahale edebilmesi için şiddet içermeyen diğer yöntem ve araçların sonuçsuz kalmış olması gerekir. Zor kullanma, müdahale sırasında karşılaşılan direnci ortadan kaldıracak oranda ve aşamalı biçimde artan bedensel kuvvet, maddi güç, değişik araçlar ve kanuni şartlar gerçekleştiğinde silah kullanmayı içerir. Güvenlik güçlerine karşı saldırı durumunda ihtar yapılmadan doğrudan müdahalede bulunulabileceği ilgili mevzuat kısmında açıklanmıştı.

76. Kolluğun toplumsal olaylara müdahale sırasında gerektiğinde kuvvet kullanması bir hukuka uygunluk nedenidir. Bu durumda dahi göstericilerin uyguladığı şiddeti önleyecek yeterlilik ve mahiyette cebir kullanılmasına cevaz verilmiştir. Kişinin hareket özgürlüğünü kısıtlamak için uygulanan fiziksel şiddet şeklinde tanımlanabilecek güç kullanımı, ortaya çıkan tehlike bakımından gerekli olandan fazla olmamalı ve göstericilerin maddi bütünlüğüne zarar vermemelidir. Fakat belli bir ağırlığa sahip gaz fişeğinin yönergede belirtilen uygun açıyla atılması durumunda bile bir ivmeyle yükseldikten sonra düştüğü yerde hiçbir etki bırakmayacağının söylenmesi oldukça zordur.

77. Barışçıl niteliği kaybolan toplantı ve gösteride yer alan kalabalık gruplara karşı gazla yapılacak müdahale 2559 sayılı Kanun'un 1. maddesine göre mümkünolduğundan gaz fişeği kullanılması ölçüsüz bir müdahale olarak değerlendirilmemiştir. Öte yandan başvurucunun ayak bölgesinde yer alan yaranın basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde olması, yüz ve baş bölgesine isabet eden bir atışın bulunmaması da dikkate alındığında doğrudan başvurucuyu hedef alan bir atıştan bahsedilmesi mümkün görünmemektedir. Polisin gaz fişeklerini genel olarak doğrudan başvurucuyu hedef alacak açıyla attığına dair kamera görüntüsü de bulunmamaktadır. Ayrıca gösterinin barışçıl niteliğini kaybettikten sonra gaz ve basınçlı suyla yapılan müdahalenin ölçülü olduğu değerlendirilmiştir.

78. Açıklanan gerekçelerle başvurucuya yapılan müdahaleyle Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan kötü muamele yasağının maddi boyutunun ihlal edilmediği sonucuna varılmıştır.

79. Devletin negatif yükümlülüğü bakımından kötü muamele yasağının maddi boyutunun ihlal edilmediği sonucuna varıldığından soruşturmanın yaklaşık sekiz aylık makulsürede tamamlanmış olması da dikkate alındığında usul yükümlülüğü açısından ayrıca inceleme yapılmasına gerek duyulmamıştır.

B. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü

80. Başvurucu 31/5/2013 tarihinde değişik sivil toplum kuruluşlarının Gezi Parkı olaylarında şiddet görenlere destek olmak için düzenlediği gösteriye katıldığını, polisin ölçüsüz müdahalede bulunarak yaralandığını belirterek Anayasa'nın 26. maddesinde düzenlenen ifade özgürlüğü ve 34. maddesinde düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

81. Bakanlık görüşünde; kabul edilebilirliğe ilişkin olarak başvurucu hakkında yapılmış bir cezai takibat bulunmadığından gösterinin yapıldığı 31/5/2013 tarihinden itibaren otuz gün içinde başvuruda bulunulmadığının dikkate alınması, esasa ilişkin olarak da örnek AİHM içtihatları sunularak buna göre başvurunun değerlendirilmesi gerektiği bildirilmiştir.

2. Değerlendirme

82. Anayasa’nın 34. maddesi şöyledir:

 “Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı

Madde 34 - Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.”

83. Anayasa Mahkemesi olayların başvurucular tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, § 16). Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının özerk durumu ve amaçlarından birinin ifade özgürlüğünü korumak olduğu, başvuru konusu olayda ifade özgürlüğüne ilişkin iddiaların toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkından ayrılmasının mümkün olmadığı anlaşıldığından başvurunun ifade özgürlüğü kapsamında Anayasa’nın 34. maddesinde düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı yönünden incelenmesine karar verilmiştir.

a. Kabul Edilebilirlik Yönünden

84. Başvurucu hakkında açılmış bir ceza davasının bulunmaması yüzünden gösterinin yapıldığı andan itibaren otuz günlük süre içinde bireysel başvuruda bulunmamasına dayanılarak kabul edilemezlik kararı verilmesi doğrultusundaki Bakanlık görüşünün öncelikle karşılanması gerekmektedir.

85. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına yönelik iddialar açısından toplantıya yapılan müdahaleler ve müdahale sonucundaki yaralanmalara ilişin olarak adli makamlara yapılacak şikâyetler, bir bütün hâlinde toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile kötü muamele yasağına ilişkin başvuru olarak kabul edilmelidir (benzer yöndeki bir karar için bkz. Ali Rıza Özer ve diğerleri, § 62). Nitekim bir toplantı ve gösteri yürüyüşüne polisin müdahalesi ile meydana gelen sonuçlar açısından kötü muamele yasağı ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının aynı anda ihlal edilmesi mümkündür. Mevcut başvuru gibi şikâyetlerde, kötü muamele yasağı ile toplantı hakkını birbirinden ayırmanın zorluğu, bireysel başvuruda bulunabilmek için her iki hak bakımından ayrı ayrı başvuru yolu gösterilmesini anlamsız kılmaktadır. Nitekim başvurucunun kötü muamele yasağı ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına yönelik yapılan müdahalelere dair şikâyetinde iki iddia birlikte ileri sürüldüğünden Cumhuriyet Başsavcılığı soruşturmayı aynı temelde incelemektedir. Bu nedenle her iki hak için ayrı yargılama mercilerine başvurulmasını beklemek hak ihlali iddiasına konu olayların aydınlatılmasında ve hakların özünün korunmasında yetersiz ve gereksiz bir sonuca yol açabilecektir (Onur Cingil, B. No: 2013/7836, 16/4/2015, § 61).

86. Bu nedenle eldeki başvuru gibi toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ile kötü muamele yasağının aynı müdahale kapsamında ihlal edildiğine ilişkin başvurularda, kötü muamele yasağına neden olduğu iddia edilen müdahaleyi gerçekleştirenlere karşı savcılığa yapılan şikâyet, tüketilmesi gereken başvuru yolu olarak yeterli kabul edilmektedir (Onur Cingil, § 62).

87. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ilkesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. Esas Yönünden

i. Müdahalenin Varlığı

88. Başvurucunun katıldığı gösteri polis müdahalesiyle dağıtılmıştır. Başvurucunun şiddete karıştığına yönelik bir bulgu bulunmadığı gözetildiğinde yaralanmasına neden olacak şekilde polisin fiziki müdahalede bulunması ve böylelikle gösteriye son vermesi toplanma hakkına yönelik bir müdahaledir.

ii. Müdahalenin İhlal Oluşturup Oluşturmadığı

89. Yukarıda anılan müdahale, Anayasa’nın 13. maddesinde belirtilen koşulları taşımadığı müddetçe Anayasa’nın 34. maddesinin ihlalini teşkil edecektir. Anayasa’nın 13. maddesi şöyledir:

“"Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması

Madde 13 - Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz."

90. Sınırlamanın Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen ve somut başvuruya uygun düşen, kanunlar tarafından öngörülme, Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma,demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyet'in gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olmama koşullarına uygun olup olmadığının belirlenmesi gerekir.

 (1) Kanunilik

91. Bir temel hak ve özgürlüğe yönelen sınırlandırmanın kanunla yapılması bu konuda idarenin keyfî davranmasını önleme amacı taşımaktadır. Başvuru konusu eylemde müdahalenin yasal dayanağı 2559 sayılı Kanun’un 16. maddesi ve 2911 sayılı Kanun’un 22., 23. ve 24. maddeleridir. 2559 sayılı Kanun’un 16. maddesinde polisin hangi durumlarda zor ve silah kullanabileceği, bunun hangi ölçüde olacağı belirtilmiştir. Bu bağlamda polis, şiddete maruz kalması hâlinde bunu kırmak amacıyla ve ölçülü olarak zor kullanma yetkisini haizdir.

92. Bu yetki polisin direnen kişilere karşı sadece bedensel kuvvet kullanmasını değil maddi güç kapsamında kelepçe, cop, basınçlı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fiziki engeller, polis köpekleri ve atları gibi bazı araçların kullanılmasını da içerir. Diğer taraftan Emniyet Genel Müdürlüğünün yayımladığı yönerge ile toplumsal olaylara müdahalede gözetilecek hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Dolayısıyla Anayasa’nın 34. maddesinin ikinci fıkrası kapsamında toplanma hakkının sınırlandırılmasında ve müdahale usulünde izlenecek hususlarda gerekli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu sebeple somut olayda toplanma hakkına müdahalenin kanunilik unsuru mevcuttur.

 (2) Meşru Amaç

93. Toplantı ve gösteri yürüyüşüne yapılan bir müdahalenin meşru olabilmesi için Anayasa'nın 34. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen "millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması" amaçlarına yönelik olması gerekir.

94. Eyleme yönelik müdahalenin hangi amaçla yapıldığına ilişkin kovuşturmasızlık kararı incelendiğinde amacın kamu düzeninin bozulmasını engellemeye yönelik olduğu anlaşılmıştır. Bu nedenle başvuru konusu olayda Anayasa’nın 34. maddesi gereğince polisin yaptığı müdahalenin meşru bir amaç taşıdığı kabul edilmelidir.

 (3) Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk ve Ölçülülük

 (a) Genel İlkeler

95. Anayasa'nın 34. maddesinde düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, bireylerin ortak fikirlerini birlikte savunmak ve başkalarına duyurmak için bir araya gelebilme imkânını korumayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla bu hak, Anayasa'nın 25. ve 26. maddelerinde düzenlenen ifade özgürlüğünün özel bir biçimidir. İfade özgürlüğünün demokratik ve çoğulcu bir toplumdaki önemi, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı için de geçerlidir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı çoğulcu demokrasilerin gelişmesinde elzem olan farklı düşüncelerin ortaya çıkması, korunması ve yayılmasını güvence altına almaktadır. Bu kapsamda kendine özgü özerk işlevine ve uygulama alanına rağmen toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmeli ve dolayısıyla ifade özgürlüğünün siyasi ve kamu yararını ilgilendiren konularda sınırlandırılmasının daha dar kapsamda olması toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının uygulamasında da gözetilmelidir. Bu sebeple demokratik bir toplumda güvence altına alınan temel haklardan biri olan bu hak dar yorumlanmamalıdır (Ali Rıza Özer ve diğerleri, § 115).

96. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ve ifade özgürlüğü, demokratik toplumunun en temel değerleri arasındadır. Demokrasinin özünde açık bir tartışma ortamıyla sorunları çözebilme gücü yer almaktadır. Şiddete teşvik ve demokrasinin ilkelerini ortadan kaldırma durumları dışında toplantı ve ifade özgürlüğünün ortadan kaldırılmasına yönelik önleyici nitelikli radikal tedbirler, yetkililerin eylemlerde kullanılan ifadeler ve bakış açılarını şaşırtıcı ve kabul edilemez olarak değerlendirdiği ya da eylemlerin yasa dışı olduğu durumlarda dahi demokrasiye zarar verir. Hukukun üstünlüğüne dayalı demokratik bir toplumda, mevcut düzene itiraz eden ve barışçıl yöntemlerle gerçekleştirilmesi savunulan siyasi fikirlerin toplantı özgürlüğü ve diğer yasal araçlarla ifade edilebilmesi imkânı verilmelidir (Ali Rıza Özer ve diğerleri, § 117).

97. Anayasa'nın 34. maddesi; fikirlerin silahsız ve saldırısız, başka bir ifade ile barışçıl bir şekilde ortaya konulabilmesi için toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını güvence altına almıştır. Kolektif bir şekilde kullanılan bu hak, kişilere şiddeti dışlayan yöntemlerle düşünceleri açıklama imkânı vermektedir. Şiddet kullanma niyetinde olan kişilerin katıldığı veya düzenlediği gösteriler barışçıl toplanma kavramı dışında kalmaktadır. Bu kapsamda toplanma hakkının amacı şiddete karışmayan ve fikirlerini barışçıl bir şekilde ortaya koyan bireylerin haklarının korunmasıdır (Ali Rıza Özer ve diğerleri, § 118).

98. Ölçülülük kriteri, Anayasa'nın 34. maddesinde belirtilen meşru amaçları gerçekleştirmek için gerekli görülen önlemler ile barışçıl toplanma hakkı arasındaki dengenin sağlanıp sağlanamadığını tespit etmek için kullanılmaktadır. Bu kriter, her somut olayın koşulları gözetilerek değerlendirilmelidir.

99. Diğer taraftan toplantı hakkı çerçevesindeki sınırlama kavramı, ifade özgürlüğünde olduğu gibi sadece hakkın kullanılmasından önceki bazı önleyici tedbirleri değil hakkın kullanılması sırasında veya kullanıldıktan sonra yapılan muameleleri de kapsar. Dolayısıyla barışçıl bir gösteri sırasında yapılanlar veya gösteri sonrasında katılımcılara yönelik soruşturma ve cezalandırmalar da toplantı hakkının kullanılmasını sınırlayan davranışlar olarak kabul edilebilir (Osman Erbil, B. No: 2013/2394, 25/3/2015, §§ 70-72) .

100. Hükûmetin politikaları ile ilgili olarak bireylerin tepkilerini barışçıl yöntemlerle ortaya koymaları çoğulcu demokrasilerin karakteristik özelliğidir. Bu kapsamda siyasi konulardaki fikir ayrılıklarında azınlık veya muhalif düşüncelerin kendini ifade edebilmesine fırsat verilmesi demokratik bir devletin yükümlülüğüdür. Devletin barışçıl amaçlarla yapılan toplantı düzenleme ve toplantıya katılma özgürlüğünü korumakla kalmaması, ayrıca bu hakkın kullanımını engelleyen makul olmayan dolaylı sınırlamalar koymaması da gerekmektedir (Mehmet Mutlu, B. No: 2014/18240, 18/4/2018, § 87).

101. Anayasa'nın 34. maddesinin ikinci fıkrası kapsamında kamu otoritelerinin toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının sınırlandırılmasında belirli bir takdir alanına sahip oldukları açıktır. Ancak bu takdir alanının Anayasa'nın 13. maddesi uyarınca Anayasa'nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyet'in gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olarak kullanılmaması gerekir. Bu bağlamda toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına ilişkin iddiaları incelerken Anayasa Mahkemesinin görevi, ilgili kamu otoritelerinin takdir payını makul, dikkatli ve iyi niyet çerçevesinde kullanıp kullanmadıklarını değerlendirmektir. Ayrıca şikâyete konu müdahaleyi bir bütün olarak inceleyip meşru amacın gerçekleşmesine yönelik olarak müdahalenin, amacın gerçekleştirilmesi için ölçülü olup olmadığını ve müdahale gerekçelerinin ilgili ve yeterli olup olmadığını belirlemektir. Böylelikle kamu otoritelerinin şikâyete konu olayda aldıkları kararların Anayasa'nın 34. maddesine uygun olup olmadığı tespit edilebilecektir (Mehmet Mutlu, § 88).

102. Öte yandan Anayasa'nın 12. maddesinin "Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder" biçimindeki ikinci fıkrası kişilerin temel hak ve hürriyetleri kullanırlarken sahip oldukları ödev ve sorumluluklara gönderme yapar. Anayasa'nın 12. maddesi hak ve özgürlükler ile ödev ve sorumluluklar arasında içsel olarak var olan bağlantıyı vurgulamaktadır. Bireylerin hak ve özgürlüklerinden tümüyle yararlanmaları, sahip oldukları hak ve özgürlüklerin gerektirdiği ödev ve sorumluluklara uygun davranmaları ile bağlantılı olduğunun kabul edilmesi gerekir (Dilan Ögüz Canan [GK], B. No: 2014/20411, 30/11/2017, § 43).

 (b)İlkelerin Somut Olaya Uygulanması

103. Hiçbir hak ve özgürlüğün sınırsız kullanılması düşünülemeyeceğinden toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı için de kötüye kullanımları önlemek ve kamu düzenini sağlamak amacıyla sınırlamalar öngörülmesi kaçınılmazdır. Çizilen bu sınırlar, hem kolluk görevlilerini disiplin altına alıcı hem de bu sınırlara riayet etmeyen göstericileri dışlayıcı bir özellik taşımaktadır. Bir hakkın mevzuatta düzenlenmesi dahi başlı başına bu hakka bazı sınırların çekilmesi gerektiğini gösteren bir olgudur. Toplumsal olaylarda bireylerin kendilerini bu sınır karşısındaki konumlandırdıkları yerin tespit edilmesi de ölçülülük değerlendirmesinde dikkate alınmalıdır. Öte yandan bireylerin ifade hürriyetlerini kolektif olarak kullanmalarının farklı bir görünümü olan toplantı ve gösterilere yapılan müdahaleler, kamu otoritesinin baskısını derinleştirme düzeneğine dönüşerek temel hak ve özgürlükleri zedeleyici bir karakter sergilememelidir. Gösterilere orantısız olarak yapılan şiddetli müdahalelerin de hakların kullanılması konusunda caydırıcı potansiyele sahip olduğu ifade edilmelidir.

104. Anayasa'nın 34. maddesinin ikinci fıkrasında sayılan sınırlama nedenleri barışçıl toplantılara yönelik getirilen kısıtlamalardır. Sınırlandırma, sadece gösterinin engellenmesi olmayıp devam etmekte olan bir gösterinin sonlandırılması ve buna karşı direnen göstericilerin dağıtılmasını da kapsamaktadır. Bu durumda Anayasa Mahkemesinin denetleyeceği ilk husus, toplantı ve gösteri yürüyüşünün sonlandırılması için zorlayıcı toplumsal bir gereksinim olup olmadığı ve kamu makamlarının bu yöndeki değerlendirmelerinin gerçeklik değeri taşıyıp taşımadığıdır (krş. Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası ve diğerleri, § 88). Gerçeklik değeri sadece Anayasa'nın 34. maddesinin ikinci fıkrasında sayılan durumların gerçekleşip gerçekleşmediğini değil bu yönde bir tehlikenin olup olmadığını da kapsamaktadır (Mehmet Mutlu, § 89).

105. Başvurucunun da içinde bulunduğu değişik sivil toplum kuruluşlarının yer aldığı gösteri, Gezi Parkı olayları sırasında meydana gelen üzücü olayları protesto etmek amacıyla muhalif fikirlerini kolektif biçimde ifade etme çabası demokratik bir toplumda saygı ile karşılanmalıdır. Dolayısıyla kamuya açık alanda düzenlenen gösteriler, günlük yaşam düzenini belirli bir derecede bozmakla birlikte bu gibi durumlarda devletin daha sabırlı ve hoşgörülü bir tutum takınması beklenmelidir. Aynı zamanda devletin sokaktaki yüzünü temsil eden kolluğun güç kullanımında özellikle daha dikkatli ve profesyonel davranması icap etmektedir (Benzer yönde değerlendirme için bkz. Muhterem Turantaylak, B. No: 2014/15253, 9/5/2018, § 51).

106. Somut olayda toplanma hakkına yönelik yapılan müdahalenin demokratik bir toplumda gerekli olması için kamu düzeninin bozulup bozulmadığının veya bozulma tehlikesinin olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Bu belirlemede kamu otoritelerinin takdir alanını keyfî kullanıp kullanmadıklarının ortaya konulması önemlidir. Tunus Caddesi’nde başvurucunun da aralarında bulunduğu grubun Atatürk Bulvarı’na geçişini engellemek için polisin barikat kurduğu sırada taş vb. cisimlerle saldırması, bozulan kamu düzenini sağlamak için gerekçe oluşturmuştur. İlgili hukuk bölümünde zikredilen 2911 sayılı Kanun'un 23. maddesinin (b) bendinde sayılan cisimlerle polise saldırılması toplantının barışçıl niteliğini bozarak kanuna aykırı hâle gelmesine neden olmuştur. Nitekim polis, yaklaşık dört yüz kişiden oluşan gruba gaz ve basınçlı suyla müdahale ederek kamu düzenini bozucu eylemleri engellemiştir.

107. Bir gösteri ancak şiddet kullanma niyeti taşımayan kişilerin katılımıyla barışçıl nitelik taşıyabilir. Gösterecekleri tutumlarıyla bireylerin davranış kalıplarını etkileme potansiyeline sahip kolluğun orantısız güç kullanması hakların kullanımında kısıtlayıcı bir tesire neden olabilir. Bu nedenle müdahaleler, barışçıl toplantı ve gösteri hürriyetine getirilen üstü örtülü bir engeli temsil etmeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Gücüne göre mukayese edildiğinde gösteri sırasında yapılan şiddeti bertaraf etmekte kullanılan müdahale araçları ve bunların göstericiler üzerinde oluşturduğu etki olması gereken sınırdan büyük bir sapma gösterdiği takdirde makul seviye aşılmış olacaktır.

108. Güvenlik güçlerine fiziksel saldırıda bulunulmasıyla gösterinin barışçıl niteliğinin bozulduğu saat 22.00’ye kadar göstericilerin görüşlerini ifade etme ve kamuoyuna duyurmalarının önlendiğini gösteren bir bulgu bulunmamaktadır. Bu ana kadar toplantı ve gösteri düzenleme hakkını kullanmaları için makul olan sabır ve hoşgörünün gösterilmediği ve başvurucuya endişelerini ve muhalif görüşlerini dile getirme fırsatı verilmediği, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını kullanamadıkları ya da yapılan müdahalelerle bu hakkın etkisiz olabilecek şekilde sınırlandırıldığı söylenemez.

109. Öte yandan toplanma hakkına müdahale kapsamında güvenlik için gerekliliğin ve kamu düzeninin aşırı bozulma riskinin olup olmadığını değerlendirme yetkisi polisin takdir alanında kalan bir konudur. Bu yüzden toplanma hakkına yönelik müdahalelerin haklı ve gerekli olduğunun kamu makamlarınca ortaya konulması gerekir. Soruşturmanın başvurucunun istediği doğrultuda sonuçlanmaması, müdahalenin her zaman orantısız olduğu manasına gelmemektedir.

110. Somut olayda gruptaki bazı kişilerin polise karşı şiddete başvurması üzerine gruba müdahale edildiği açıktır. Bazı göstericilerin de polislere soda şişesi, taş, sopa vb. cisimlerle saldırdığı dikkate alındığında polisin müdahale kararının gerekçelerinin makul olmadığı söylenemez. Hangi direnç seviyesinde ne tür bir kuvvet uygulanacağının kılavuzu olan 2559 sayılı Kanun’un 16. maddesinde yer verilen kademeli olarak artan zor kullanma araçları, ölçülülük incelemesindeki en önemli kıstaslardandır. Başvurucu hakkında bir ceza soruşturmasının yapılmaması onun gösterinin barışçıl niteliğini tehlikeye atacak şiddet içeren davranışlarda bulunmadığına bir karine teşkil etmekte ise de bu karine tek başına müdahalenin gereksiz ve ölçüsüz olduğunun kabul edilmesi için yeterli değildir.

111. Polisin hangi göstericinin şiddete başvurduğunu ayırt etmesinin oldukça zor olduğu ortamda doğrudan göstericileri yaralayacak ya da öldürecek şekilde vücutlarına gaz fişeği atılması durumunda meydana gelmesi muhtemel ağır nitelikte bir yaranın başvurucuda oluşmaması, alternatif müdahale araçlarının daha hafif olanıyla barışçıl niteliği bozulan gösterinin önlenebileceği yolunda bir verinin ve kolluğun yasadan kaynaklanan yetkisini istismar ederek keyfî davrandığını gösteren bir saptamanın da bulunmayışı müdahalenin ölçüsüz olmadığını ortaya koymaktadır.

112. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 34. maddesinde düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edilmediğine karar verilmiştir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

2. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. 1. Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan kötü muamele yasağının İHLAL EDİLMEDİĞİNE,

2. Anayasa’nın 34. maddesinde güvence altına alınan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının İHLAL EDİLMEDİĞİNE,

C. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA,

D. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 12/6/2018 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.