I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvurucu, "irtikâp ve rüşvet istemek" suçlarından hakkında açılan kamu davası sonunda soyut gerekçelerle beraat kararı verildiğini ve makul sürede yargılama yapılmadığını belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüş ve tazminat talebinde bulunmuştur.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru, 7/8/2014 tarihinde Anayasa Mahkemesine doğrudan yapılmıştır. İdari yönden yapılan ön incelemede başvurunun Komisyona sunulmasına engel bir durumun bulunmadığı tespit edilmiştir.

3. Birinci Bölüm Birinci Komisyonunca 30/10/2014 tarihinde, kabul edilebilirlik incelemesi Bölüm tarafından yapılmak üzere, dosyanın Bölüme gönderilmesine karar verilmiştir.

4. Bölüm Başkanı tarafından 5/12/2014 tarihinde, kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

5. Başvuru konusu olay ve olgular ile başvurunun bir örneği, görüş için Adalet Bakanlığına gönderilmiştir. Adalet Bakanlığının 6/1/2015 tarihli yazısında, Anayasa Mahkemesinin önceki kararlarına ve bu kapsamda sunulan görüşlerine atfen, başvuru hakkında görüş sunulmayacağı bildirilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

A. Olaylar

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve UYAP aracılığıyla erişilen bilgi ve belgeler çerçevesinde olaylar özetle şöyledir:

7. Mardin Cumhuriyet Başsavcılığınca, "irtikâp ve rüşvet istemek" suçlarından yürütülen soruşturma kapsamında 18/1/2002 tarihinde başvurucu gözaltına alınmıştır.

8. Mardin Sulh Ceza Mahkemesinin 22/1/2002 tarih ve 2002/10 Sorgu sayılı kararı ile başvurucunun tutuklanmasına karar verilmiş, Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesinin 21/5/2002 tarihli kararı ile başvurucu tahliye edilmiştir.

9. Başvurucu ve diğer iki şüpheli hakkında, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığının 1/3/2002 tarih ve E.2002/228 sayılı iddianamesi ile "irtikâp ve rüşvet istemek" suçlarını işledikleri iddiasıyla kamu davası açılmıştır.

10. Yargılamaya başlayan Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesi, 21/2/2008 tarih ve E.2002/97, K.2008/48 sayılı kararı ile başvurucunun ve diğer sanıkların isnat edilen suçları işlediklerine dair mahkûmiyetlerine yeterli ve inandırıcı kesin delil elde edilemediği gerekçesiyle beraatlerine karar vermiştir.

11. Katılan Maliye Hazinesinin temyizi üzerine, Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 19/1/2012 tarih ve E.2008/14810, K.2012/145 sayılı ilâmıyla "rüşvet" suçundan verilen hüküm onanmış, "irtikâp" suçundan verilen beraat hükmü eksik soruşturmaya dayalı verildiği gerekçesiyle bozulmuştur.

12. Mahkemece bozma ilâmına uyularak yapılan yargılama sonunda 8/5/2013 tarih ve E.2012/74, K.2013/127 sayılı karar ile başvurucunun ve diğer sanıkların isnat edilen suçu işlediklerine dair aralarında husumet bulunduğu anlaşılan müşteki ve tanıkların çelişkili anlatımları dışında mahkûmiyetlerine yeterli, kesin ve inandırıcı delil bulunmadığı, dolayısıyla isnat edilen suçu işlediklerinin sabit olmadığı gerekçesiyle beraatlerine karar verilmiştir.

13. Gerekçeli karar, 14/6/2013 tarihinde başvuruya tebliğ edilmiştir.

14. Katılan Maliye Hazinesinin temyizi üzerine karar, Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 4/6/2014 tarih ve E.2014/2746, K.2014/6106 sayılı ilâmıyla onanmıştır.

15. Başvurucu, 10/7/2014 tarihinde onama kararını öğrendiğini bildirmiştir.

16. Başvurucu, 7/8/2014 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

17. Onama kararı, 13/8/2014 tarihinde başvurucuya tebliğ edilmiştir.

B. İlgili Hukuk

18. 1/3/1926 tarih ve 765 sayılı mülga Türk Ceza Kanunu’nun 209. maddesinin birinci fıkrası, 212. maddesinin ikinci fıkrası,219. maddesinin birinci ve dördüncü fıkraları; 4/12/2004 tarih ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223. maddesinin (2) numaralı fıkrasının (e) bendi.

IV. İNCELEME VE GEREKÇE

19. Mahkemenin 10/3/2015 tarihinde yapmış olduğu toplantıda, başvurucunun7/8/2014 tarih ve 2014/12874 numaralı bireysel başvurusu incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

20. Başvurucu, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığınca yürütülen soruşturma kapsamında 18/1/2002 tarihinde gözaltına alınarak 22/1/2002 tarihinde tutuklandığını ve 21/5/2002 tarihinde tahliye edildiğini, "irtikâp ve rüşvet almak" suçlarını işlediği iddiasıyla Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesine açılan dava sonunda, isnat edilen suçları işlediğine dair mahkûmiyetine yeter, kesin ve inandırıcı delil elde edilemediği gerekçesiyle beraat kararı verildiğini, hakkında yapılan soruşturmanın jandarma istihbarat görevlilerince gerçekleştirildiğini, adli görevi olmayan istihbarat görevlilerinin böyle bir yetkilerinin olmadığını, ihbarcı kullanılarak soruşturma yapıldığını, istihbarat görevlilerinin kanuna aykırı delil kullandıklarını, bu şekilde iddianamenin oluşturulma şeklinin hukuka aykırı olduğunu, esasa etkili olmayan ve masumiyetini göstermeyen gerekçelerle beraat kararı verildiğini, isnat edilen suçu işlemediği halde bariz takdir hatalarıyla beraat hükmü kurulduğunu, Mahkeme kararının gerekçesinde masumiyetine ilişkin delillerin değerlendirilmediğini, olayın baştan itibaren kurgulandığının Mahkemece kabul edilmediğini, makul sürede yargılama yapılmadığını belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

a. Yargılamanın Sonucu İtibarıyla Adil Olmadığı İddiası

21. Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası şöyledir:

 “…Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.”

22. 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 45. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

 “İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir.”

23. Anılan Anayasa ve Kanun hükümleri uyarınca Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, “ikincil nitelikte bir kanun yolu” olup bu yola başvurulmadan önce kural olarak olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.

24. Temel hak ve özgürlüklere saygı, devletin tüm organlarının uyması gereken bir ilke olup bu ilkeye uygun davranılmadığı takdirde, ortaya çıkan ihlale karşı öncelikle yetkili idari mercilere ve derece mahkemelerine başvurulmalıdır.

25. Bireysel başvurunun ikincil niteliği gereği, başvurucunun, temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği iddialarını öncelikle yetkili idari mercilere ve derece mahkemelerine usulüne uygun olarak iletmesi, bu konuda sahip olduğu bilgi ve kanıtları zamanında bu mercilere sunması, aynı zamanda bu süreçte dava ve başvurusunu takip etmek için gerekli özeni göstermiş olması gerekir. Bu şekilde olağan denetim mekanizmaları önünde ileri sürülüp takip edilmeyen temel hak ve özgürlüklerin ihlaline ilişkin iddialar, Anayasa Mahkemesi önünde bireysel başvuru konusu yapılamaz (B. No: 2012/946, 26/3/2013, § 19).

26. Bireysel başvurunun ikincil niteliğinin bir sonucu olarak olağan kanun yollarında ve genel mahkemeler önünde dayanılmayan iddialar Anayasa Mahkemesi önünde şikâyet konusu edilemeyeceği gibi genel mahkemelere sunulmayan yeni bilgi ve belgeler de Anayasa Mahkemesine sunulamaz (B. No: 2012/946, 26/3/2013, § 20).

27. Başvuru konusu olayda, başvurucu, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından "irtikâp ve rüşvet almak" suçlarından Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesine açılan dava sonunda, isnat edilen suçları işlediğine dair mahkûmiyetine yeter, kesin ve inandırıcı delil elde edilemediği gerekçesiyle beraat kararı verildiğini, hakkında yapılan soruşturmanın jandarma istihbarat görevlilerince gerçekleştirildiğini, adli görevi olmayan istihbarat görevlilerinin böyle bir yetkilerinin olmadığını, ihbarcı kullanılarak soruşturma yapıldığını, istihbarat görevlilerinin kanuna aykırı delil kullandıklarını, bu şekilde iddianamenin oluşturulma şeklinin hukuka aykırı olduğunu, esasa etkili olmayan ve masumiyetini göstermeyen gerekçelerle beraat kararı verildiğini, isnat edilen suçu işlemediği halde bariz takdir hatalarıyla beraat hükmü kurulduğunu, Mahkeme kararının gerekçesinde masumiyetine ilişkin delillerin değerlendirilmediğini, olayın baştan itibaren kurgulandığının Mahkemece kabul edilmediğini belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

28. Başvurucu hakkında, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığınca, "irtikâp ve rüşvet istemek" suçlarını işlediği iddiasıyla kamu davası açılmış, yargılamaya başlayan Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesi, 21/2/2008 tarihinde başvurucunun isnat edilen suçları işlediğine dair mahkûmiyetine yeterli ve inandırıcı kesin delil elde edilemediği gerekçesiyle beraat kararı vermiştir.

29. Katılan Maliye Hazinesinin temyizi üzerine, Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 19/1/2012 tarihli ilâmıyla "rüşvet" suçundan verilen kararın onanmasına, "irtikâp" suçundan verilen beraat hükmünün eksik soruşturmaya dayalı verildiği gerekçesiyle bozulmasına karar verilmiştir.

30. Mahkemece bozma ilâmına uyularak yapılan yargılama sonunda 8/5/2013 tarihinde, başvurucunun isnat edilen suçu işlediğine dair aralarında husumet bulunduğu anlaşılan müşteki ve tanıkların çelişkili anlatımları dışında mahkûmiyetine yeterli, kesin ve inandırıcı delil bulunmadığı, dolayısıyla isnat edilen suçu işlediğinin sabit olmadığı gerekçesiyle beraatine karar verilmiştir. Gerekçeli karar ve katılanın temyiz dilekçesi 14/6/2013 tarihinde başvurucuya tebliğ edildiği halde başvurucu temyiz talebinde bulunmamıştır.

31. Bu şekilde başvurucunun, Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesince verilen karara yönelik olarak olağan kanun yollarına başvurmadığı, dolayısıyla hukuk sisteminde düzenlenen başvuru yollarını usulünce tüketmeden bireysel başvuruda bulunduğu anlaşılmıştır.

32. Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından, hukuk sisteminde düzenlenen başvuru yolları usulüne uygun olarak tüketilmeden temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği iddiasının bireysel başvuru konusu yapıldığı anlaşıldığından, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin “başvuru yollarının tüketilmemiş olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. Yargılamanın Makul Sürede Tamamlanmadığı İddiası

33. Başvuru formu ile eklerinin incelenmesi sonucunda, açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan başvurunun bu kısmının kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

34. Başvurucu, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığınca hakkında açılan kamu davasının makul sürede sonuçlanmadığını belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

35. Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme) ortak koruma alanı dışında kalan bir hak ihlali iddiasını içeren başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi mümkün olmayıp (B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 18), Sözleşme metni ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarından ortaya çıkan ve adil yargılanma hakkının somut görünümleri olan alt ilke ve haklar, Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilen adil yargılanma hakkının da unsurlarıdır. Anayasa Mahkemesi de Anayasa’nın 36. maddesi uyarınca inceleme yaptığı birçok kararında, ilgili hükmü Sözleşme’nin 6. maddesi ve AİHM içtihadı ışığında yorumlamak suretiyle, Sözleşme’nin lafzi içeriğinde yer alan ve AİHM içtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen ilke ve haklara, Anayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir. Somut başvurunun dayanağını oluşturan makul sürede yargılanma hakkı da yukarıda belirtilen ilkeler uyarınca adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil olup, ayrıca davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının yargının görevi olduğunu belirten Anayasa’nın 141. maddesinin de Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, makul sürede yargılanma hakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır (B. No: 2012/13, 2/7/2013, §§ 38–39).

36. Davanın karmaşıklığı, yargılamanın kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tutumu ve başvurucunun davanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği gibi hususlar, bir davanın süresinin makul olup olmadığının tespitinde göz önünde bulundurulması gereken kriterlerdir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, §§41–45).

37. Anayasa’nın 36. ve Sözleşme’nin 6. maddesi uyarınca kişilere, cezai alanda yöneltilen suçlamaların da (suç isnadı) makul sürede karara bağlanmasını isteme hakkı tanınmıştır. İsnat olunan fiil, ceza kanunlarında suç olarak nitelendirilmiş ve yargılama aşamasında ceza hukukunun kuralları uygulanmış ise ayrıca bir uygulanabilirlik incelemesi yapılmaksızın kendiliğinden adil yargılanma hakkının kapsamına girer (B. No: 2013/625, 9/1/2014, § 31).Başvuru konusu olayda, başvurucu hakkında, "irtikâp ve rüşvet istemek "suçlarını işlediği iddiasıyla soruşturma başlatılmıştır. Başvurucu hakkında isnat olunan suçlar765 sayılı mülga Kanun’un 209. maddesinin birinci fıkrası, 212. maddesinin ikinci fıkrası ile219. maddesinin birinci ve dördüncü fıkralarında hapis cezasını gerektirir şekilde tanımlanmıştır. Bu çerçevede başvurucu hakkındaki suç isnadına dayalı yargılamanın Anayasa’nın 36. maddesinin güvence kapsamına girdiği konusunda kuşku bulunmamaktadır (B. No: 2012/625, 9/1/2014, § 32).

38. Ceza muhakemesinde yargılama süresinin makul olup olmadığı değerlendirilirken sürenin başlangıcı, bir kişiye suç işlediği iddiasının yetkili makamlar tarafından bildirilmesi veya isnattan ilk olarak etkilendiği arama ve gözaltı gibi bir takım tedbirlerin uygulanması anıdır. Somut başvuru açısından bu tarih, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığınca başvurucunun gözaltına alındığı18/1/2002tarihidir.Ceza yargılamasında sürenin sona erdiği tarih ise suç isnadının nihai olarak karara bağlandığı tarih olup, somut başvuru açısından bu tarih, Yargıtay onama kararının verildiği 4/6/2014 tarihidir (B. No: 2013/695, 9/1/2014, § 35).

39. Başvuruya konu yargılama sürecinin incelenmesinde, 18/1/2002 tarihinde gözaltına alınarak 22/1/2002 tarihinde Mardin Sulh Ceza Mahkemesince tutuklanan başvurucu ile diğer iki şüpheli hakkında, Mardin Cumhuriyet Başsavcılığının 1/3/2002 tarihli iddianamesi ile "irtikâp ve rüşvet istemek" suçlarını işledikleri iddiasıyla kamu davası açıldığı tespit edilmiştir. Yargılamaya başlayan Mardin 2. Ağır Ceza Mahkemesince, sanıkların savunmalarının alındığı, müşteki ve tanıkların dinlendiği, bilirkişi raporu alınarak 21/2/2008 tarihinde, başvurucunun ve diğer sanıkların isnat edilen suçları işlediklerine dair mahkûmiyetlerine yeterli ve inandırıcı kesin delil elde edilemediği gerekçesiyle beraatlerine karar verildiği belirlenmiştir. Katılan Maliye Hazinesinin temyizi üzerine, Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 19/1/2012 tarihli ilâmıyla "rüşvet" suçundan verilen kararın onanmasına, "irtikâp" suçundan verilen beraat hükmünün eksik soruşturmaya dayalı verildiği gerekçesiyle bozulmasına karar verildiği, Mahkemece, bozma ilâmına uyularak yapılan yargılama sonunda 8/5/2013 tarihinde, başvurucunun ve diğer sanıkların mahkûmiyetlerine yeterli, kesin ve inandırıcı delil bulunmadığı, dolayısıyla isnat edilen suçu işlediklerinin sabit olmadığı gerekçesiyle beraatlerine karar verildiği, katılan Maliye Hazinesinin temyizi üzerine, Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 4/6/2014 tarihli ilâmıyla hükmün onandığı anlaşılmıştır.

40. 5271 sayılı Kanun’un öngördüğü yargılama usullerine tabi mahkemeler nezdindeki yargılamaların makul sürede tamamlanmadığı yönündeki iddialar daha önce bireysel başvuru konusu yapılmış ve Anayasa Mahkemesi tarafından makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği yönünde kararlar verilmiştir (B. No: 2012/625, 9/1/2014, §§ 23-41; B. No: 2013/695, 9/1/2014, §§ 24-40).

41. Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu ceza davası; hukuki meselenin çözümündeki güçlük, maddi olayların karmaşıklığı, delillerin toplanmasında karşılaşılan engeller, taraf sayısı gibi kriterler dikkate alındığında karmaşık olmaktan uzaktır. Başvurucunun tutum ve davranışlarıyla ve usuli haklarını kullanırken özensiz davranmasıyla yargılamanın uzamasına önemli ölçüde sebep olduğu da söylenemez. Anılan davaya bütün olarak bakıldığında, somut başvuru açısından farklı bir karar verilmesini gerektirecek bir yön bulunmadığı ve söz konusu on iki yılı aşkın yargılama sürecinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

42. Açıklanan nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun’un 50. Maddesi Yönünden

43. Başvurucu, adil yargılanma hakkının ihlali nedeniyle1.000.000,00 TL manevi tazminata hükmedilmesini talep etmiştir.

44. 6216 sayılı Kanun'un“Kararlar” kenar başlıklı 50. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

 “Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”

45. Başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlığa ilişkin on iki yılı aşkın yargılama süresi nazara alındığında, yargılama faaliyetinin uzunluğu sebebiyle, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya net 11.650,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

46. Başvurucu tarafından yapılan ve dosyadaki belgeler uyarınca tespit edilen 206,10 TL harçtan oluşan yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.

V. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvurucunun;

1. Yargılamanın sonucu itibarıyla adil olmadığı yönündeki iddiasının “başvuru yollarının tüketilmemiş olması” nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

3. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

B. Başvurucuya net 11.650,00 TL manevi TAZMİNAT ÖDENMESİNE, başvurucunun tazminata ilişkin diğer taleplerinin REDDİNE,

C. Başvurucu tarafından yapılan 206,10 TL harçtan oluşan yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,

D. Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına; ödemede gecikme olması halinde, bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal faiz uygulanmasına,

10/3/2015 tarihinde OY BİRLİĞİYLE karar verildi.