I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; Türk Silahlı Kuvvetlerine ait uçakların bir hava operasyonu sırasında gerçekleştirdiği iddia edilen bombalama neticesinde birden fazla kişinin yaşamını yitirmesi ile yaralanması ve olayla ilgili Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuruda yaşam hakkının ihlal edildiğine karar verilmesine rağmen olayla ilgili etkili soruşturma yürütülmemesi nedeniyle yaşam hakkının; olayda yakınlarının yaşamını yitirmesine şahit olunması, olay sonrasında maruz kalınan şartlar ve kamu makamlarının ilgisizliği nedeniyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 20/8/2014 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir.

7. Başvurucular, Bakanlığın görüşüne karşı süresinde beyanda bulunmamıştır.

III. OLAY VE OLGULAR

8. Olayın oluş şekli ve olaya dair yürütülen ceza soruşturması sürecinde 23/7/2012 tarihine kadar gerçekleştirilen soruşturma işlemlerine ilişkin tüm bilgiler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) Benzer ve diğerleri/Türkiye (B. No: 23502/06, 12/11/2013, §§ 5-87) başvurusu hakkında verdiği kararda yer almaktadır. Bu kararda yer alan olay ve olgular dışında önem arz ettiği değerlendirilen, ayrıca AİHM tarafından 12/11/2013 tarihinde olay hakkında verilen ihlal kararı sonrasında gelişen olaylar, başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve Genelkurmay Başkanlığı Askerî Savcılığından (Genelkurmay Askerî Savcılığı) temin edilen soruşturma dosyasındaki bilgi ve belgelere göre özetle şöyledir:

A. Olay Tarihinden Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuruda Bulunulmasına Kadarki Olay ve Olgular

9. Başvurucular ve yakınlarının 1994 yılına kadar yaşadıkları Şırnak ili Uludere ilçesinin Kuşkonar ve Koçağılı köylerinde 26/3/1994 tarihinde gerçekleşen patlamalar sonucunda Koçağılı köyünde on üç, Kuşkonar köyünde ise yirmi beş kişi hayatını kaybetmiş; birçok kişi ise çeşitli derecelerde yaralanmıştır. Başvurucuların iddialarına göre köylerdeki tüm yerleşim birimleri yıkılmış, köy halkları ölülerini kendileri taşıyıp defnetmek, yaralılarını ise hastaneye götürmek, neticede de köylerini de terk etmek zorunda kalmıştır.

10. Olay hakkında Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı (Cumhuriyet Başsavcılığı) tarafından yürütülen soruşturmada saldırının terör örgütü mensuplarınca gerçekleştirildiği belirtilmiş ve 7/4/1994 tarihinde görevsizlik kararıyla dosya Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmiştir. Soruşturma dosyası kapsamında eylemin terör örgütü mensuplarınca yapıldığına dair delil bulunmadığı gerekçesiyle 13/3/1996 tarihinde, eylemin terör örgütü mensuplarınca gerçekleştirildiği gerekçesiyle de 7/8/1996 tarihinde Cumhuriyet Başsavcılığı ile Diyarbakır DGM Cumhuriyet Başsavcılığınca karşılıklı olarak görevsizlik kararları verilmiştir. Sonrasında 22/4/1996 tarihinde üç mağdurun beyanı alınmıştır. Mağdurlardan Hatice Bayı köye bomba düşmesi sonucu çok sayıda insanın öldüğünü ya da yaralandığını, kendisinin de kafasından yaralandığını, kimseden şikâyetçi olmadığını beyan etmiştir. Başvurucu Lali Erden ise ne olduğunu anlamadığı bir gürültü sonrası evlerin hasar gördüğünü, birçok kişinin öldüğünü ve yaralandığını, kendisinin de ayaklarından yaralandığını beyan etmiş; kimseden şikâyetçi olmamıştır.

11. 1997 ile 2004 yılları arasında işlemsiz kalan dosyanın başvurucularınca tayin edilen avukat tarafından 4-5/10/2004 tarihlerinde şikâyet dilekçeleri verilerek olayın sorumluları hakkında soruşturma başlatılması talep edilmiştir. Sonrasında Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından 19/10/2004 tarihli görevsizlik kararıyla olayın terör örgütünce gerçekleştirildiğine dair delil bulunmadığı, uçaklar tarafından bombalanma iddiasının araştırılması gerektiği belirtilerek soruşturma dosyası yeniden Cumhuriyet Başsavcılığına iletilmiştir. Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından temin edilen tanık ve mağdur beyanları dikkate alınarak isnat edilen suçun askerî savcılığın görev alanında olduğu gerekçesiyle dosya 15/6/2005 tarihinde Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığı Askerî Savcılığına (Diyarbakır Askerî Savcılığı) gönderilmiştir.

12. Diyarbakır Askerî Savcılığının olay tarihinde gerçekleştirilen uçuş olup olmadığına dair bilgi talep etmesi üzerine Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığının ilettiği 17/2/2006 tarihli yazıyla 26/3/1994 günü 10.00 ile 12.00 saatleri arasında ve bu saatler haricinde Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığına bağlı üslerden Şırnak bölgesinde uçak ve helikopterlerle herhangi bir uçuş faaliyeti yapılmadığının bildirilmesi üzerine Diyarbakır Askeri Savcılığı 28/2/2006 tarihinde yeniden görevsizlik kararı vererek dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına göndermiştir. Ayrıca başvurucular vekilinin Askerî Savcılık tarafından soruşturma dosyasının bir örneğinin verilmesi talebi reddedilerek vekile yalnızca soruşturmanın tehlikeye girmesine yol açmayacak olduğu değerlendirilen görevsizlik kararının bir örneği verilmiştir.

13. Soruşturma dosyasının iletildiği Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından alınan müşteki ifadesinde Mahmut Bayı olay tarihinde Koçağılı köyünde ikamet ettiğini, öğle saatlerinde bahçedeyken köyün üzerinde uçakların dolaşmaya başladığını, sonrasında bombalar atıldığını, ardından köyün mermilerle tarandığını, bu sırada birçok ölen ve yaralanan olduğunu, annesi Hatice Bayı'nın da yaralandığını, evinin zarar gördüğünü, ölenlerin bir başka köydeki mezarlığa defnedildiğini, olay sonrası köylerini terk ettiklerini belirterek sorumlulardan şikâyetçi olmuştur.

14. Başvurucu Salih Oygur kolluk nezdinde verdiği 31/1/2005 tarihli müşteki beyanında olay tarihinde Siirt'te bulunduğunu/oturduğunu, olayı görmediğini, anlatılanlar kadarıyla olayı bildiğini söylemiş; ölen kişilerin isimlerini saydıktan sonra olayda birkaç akrabasının yanı sıra ağabeyi Mahmut Oygur'un da hayatını kaybettiğini, kimseden şikâyetçi olmadığını belirtmiştir.

15. Başvuruculardan Zeynep Kalkan kolluk nezdinde verdiği 31/1/2005 tarihli müşteki beyanında olay tarihinde eşinin yanı sıra birçok kişinin öldüğünü ve yaralandığını bildirerek isimlerini saymıştır. Asiye Yıldırım ve başvurucu Abdullah Yıldırım'ın müşterek çocukları olan, nüfusa kayıtlı olmayan Kerem Yıldırım'ın da hayatını kaybettiğini hatta Asiye Yıldırım'ın olay anında hamile olduğunu ve çocuğunun düşmesi sonucu çocuğunun da hayatını kaybettiğini bildirmiştir.

16. Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bilgi talep edilmesi üzerine Şırnak İl Jandarma Komutanlığınca olay tarihi ve saatindeki uçuş planlarının kayıtlarında olmadığı bildirilmiştir. Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından 24/10/2007 tarihli fezlekeyle ister uçakla bombalama iddiası olsun ister terör örgütü yahut yabancı ülkeler tarafından gerçekleştirilen bir saldırı iddiası olsun olayın sıradan bir olay olarak nitelendirilmesinin mümkün olmadığı belirtilerek dosya Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (CMK mülga 250. madde ile görevli) iletilmiştir.

17. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (CMK mülga 250. madde ile görevli) Cumhuriyet Başsavcılığından olay yerinde keşif işlemi dâhil bazı soruşturma işlemleri yapılmasını talep etmiş ve bu işlemlerin kolluğa bırakılmayarak bizzat Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından gerçekleştirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu süreçte kolluk görevlileri tarafından yeniden tanık beyanları alınmış; tanıklar olaydan yıllar sonra bir avukatın köy sakinlerine ulaşarak köylerinin uçaklar tarafından bombalandığını söylemeleri hâlinde tazminata hak kazanabilecekleri şeklinde onları yönlendirdiğine dair duyumlarını ifade etmiştir.

18. Başvuruculardan Mehmet Bengi 24/4/2008 tarihli tanık beyanında, olay günü köydeki evinin bahçesinde oturmaktayken iki uçağın köyün üzerinde uçtuğunu gördüğünü, birkaç dakika sonra uçakların köyün üzerine bomba bıraktığını, evlerin yıkıldığını, insanların ve hayvanların öldüğünü, yaralandığını, kendisinin yakınlarının da öldüğünü ifade etmiş; kendisinin olay sırasında yaralandığına dair bir beyanda bulunmamıştır.

19. Soruşturma kapsamında 17/4/2008 tarihinde kolluk güçleri tarafından olay yerlerinde yapılan inceleme sonucu tutulan tutanakta olay tarihinden bu yana geçen uzun süre nedeniyle olay hakkında bir delil elde edilmesinin mümkün olmadığı bilgisine yer verilmiştir. Bunun üzerine Cumhuriyet Başsavcılığınca sorulması üzerine güvenlik güçleri tarafından keşif işlemi için ilgili köylerde güvenliğin sağlanamayacağı bildirilmiştir.

20. Mağdurlar vekili tarafından Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (CMK mülga 250. madde ile görevli) olay tarihinde çeşitli askerî birliklerden uçuş planlarının talep edilmesine dair dilekçe sunulmuştur. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (CMK mülga 250. madde ile görevli) tarafından Diyarbakır 2. Taktik Hava Kuvvet Komutanlığı ve Malatya Erhaç 7. Ana Jet Üs Komutanlığından 26/3/1994 tarihinde üslerinden kalkan uçaklar, kalkış saatleri, rotaları, yüklü oldukları mühimmatlar, uçaktaki personellerin kimlik bilgileri talep edilmiştir. Her iki Komutanlık tarafından 5-11/11/2008 tarihli yazılarla, anılan tarihte üslerinden herhangi bir uçuş gerçekleştirildiğine dair bir kaydın bulunmadığı bildirilmiştir.

21. Mağdur vekilinin talebi üzerine Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (CMK mülga 250. madde ile görevli) tarafından 20/12/2011 tarihinde Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünden (Genel Müdürlük) 26/3/1994 günü Şırnak üzerinde uçuş yapılıp yapılmadığı sorulmuştur. Genel Müdürlük tarafından 13/2/2012 tarihinde gizli içerikli yazıda Şırnak üzerinde sivil/askeri hava aracı tarafından bir uçuş gerçekleştirildiğine dair kayıt olmadığı fakat Şırnak'ın batısı ile kuzeybatısında 18.55 km mesafede Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından iki uçuş gerçekleştirildiğinin tespit edildiği bildirilmiştir. Yazı ekinde iletilen şemada, iki F-4 uçağın iki adet MK83 yüklü olarak saat 10.24'te kalktığı, saat 11.00'de (A) hedefine varıp 11.54'te iniş yaptığı, yine iki F-16 uçağın dört adet MK82 yüklü olarak 11.00'de kalktığı, saat 11.20'de (B) hedefine varıp 12.00'de iniş yaptığı bilgisi mevcuttur.

22. Mağdurlar vekili; Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (CMK mülga 250. madde ile görevli) sunduğu 23/7/2012 tarihli dilekçeyle, Genel Müdürlük tarafından iletilen bu belgenin mağdurların beyanlarını doğruladığı, bu nedenle bu uçuşları icra eden personelin ve görev emrini veren amirlerin tespit edilerek beyanlarının alınmasını talep etmiştir.

23. Bu aşamadan sonraki soruşturma işlemleri AİHM tarafından olaya dair verilen Benzer ve diğerleri/Türkiye kararına dair inceleme kapsamında bulunmadığından sonraki sürece dair soruşturma işlemlerine (C) başlığı altında yer verilmiştir.

B. Olaya İlişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı

24. Diyarbakır Askerî Savcılığı tarafından 28/2/2006 tarihinde yeniden görevsizlik kararı verilmesi ve soruşturma dosyasının örneğinin verilmesi taleplerinin reddi üzerine (bkz. § 12) kendi beyanlarına göre soruşturmanın etkisiz yürütüldüğünü değerlendiren başvurucuların da aralarında bulunduğu 41 kişi; Şırnak/Uludere ilçesinin bahse konu iki köyünün Türk Silahlı Kuvvetlerine (TSK) ait uçaklarca bombalandığı, yaşam hakkının ihlal edildiği ve olay sonrasında köy halkının insan haysiyetiyle bağdaşmayan muameleye maruz kaldığı iddialarına ilişkin olarak 26/5/2006 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) 2., 3. ve 13. maddelerinin ihlal edildiği iddiasıyla AİHM'e başvurmuştur. AİHM yaptığı inceleme neticesinde 12/11/2013 tarihinde yaşam hakkının maddi ve usul yönleri ile insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine karar vermiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 185, 197, 213).

25. AİHM'e yapılan söz konusu başvuruda da bireysel başvurudaki iddialarını aynen ileri süren mağdurlar 26/3/1994 tarihinde yaşamakta oldukları Şırnak/Uludere ilçesine bağlı Koçağılı ve Kuşkonar köylerine TSK'ya ait uçaklarla bomba atıldığını, bombardıman sırasında birçok kişinin öldüğünü ve yaralandığını, köylerin yerle bir olduğunu iddia etmişlerdir. İddialara göre olay sonrası köylülere kamu makamlarınca yardım ulaştırılmamış, ölenlerin kimlik tespiti ya da otopsi işlemlerini gerçekleştirmek üzere köye kimse gelmemiştir. Köy halkı, akrabalarının cesetlerini plastik torbalara koyarak toplu mezarlara veya komşu köye sırtlarında taşıyarak oralardaki mezarlıklara gömmüş; sonrasında da eşyalarını ve yıkılan evlerini bırakarak göç etmek zorunda kalmışlardır (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 9-15). Başvurucular olayla ilgili yürütülmekte olan soruşturmanın etkili olmadığını, 2004 yılında vekil tayin edilen avukatın soruşturma makamlarına defalarca dilekçe vermesine rağmen soruşturmada kayda değer bir ilerleme sağlanamadığını dile getirmişlerdir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 19).

26. AİHM söz konusu kararda öncelikle bazı başvurucuların yanı sıra, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda da başvurucular olarak bulunan Mahmut Bayı'nın annesi Hatice Bayı'nın yaralanması, Adil Bengi'nin annesi Zülfe Bengi'nin yaralanması, Lali Erdin'in yaralanması nedeniyle onun adına eşinin başvuruda bulunması hususlarını başvurucuların mağdur sıfatı bulunup bulunmadığı yönünden incelemiştir. AİHM, Zülfe Bengi'nin sonradan doğal sebeplerle yaşamını yitirdiği bildirilmesine rağmen ölüm tarihinin iletilmediğine değinmiş; Lali Erdin ve Hatice Bayı hayatta olduğu hâlde yakınlarının başvuruda bulunmasının mümkün olmadığını belirtmiş ve bu şahısların başvurularının kabul edilemezliğine karar vermiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 95-103).

27. AİHM, olayla ilgili yürütülen soruşturmanın etkisiz olduğunu iddia eden başvurucuların olaydan yirmi yıl sonra AİHM'e başvuruda bulunmaları nedeniyle başvurunun kabul edilemez bulunması gerektiğine dair Hükûmetin itirazını da incelemiştir. AİHM'e göre TSK'ya ait uçaklarla bombalama yapıldığı iddia edilen ve "devletin kudretinin" dâhil olduğu böylesine bir olayda travma yaşayan ve yerleşimlerini terk etmek zorunda kalan başvurucularda olay hakkında şikâyetçi olma düşüncesinin hemen oluşmaması doğal karşılanmalıdır (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 113). Nitekim başvurucular, bölgedeki olağanüstü hâlin 2002 yılı sonlarında kalkması ve normalleşme sürecinin başlamasıyla kendilerine bir avukat tayin etmiş ve 2004 yılında adli makamlarla irtibata geçerek olay hakkında somut adımlar atılmasını talep etmişlerdir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 115, 116). Her ne kadar olay hakkında 1994 yılında başlatılan soruşturma kısa sürede etkinliğini kaybetmiş ve 1997 ile 2004 yılları arasında bir soruşturma işlemi yapılmamış olsa da olağanüstü hâlin kalkması sonrasında adli makamlarla irtibata geçme imkânı bulabildiklerini bildiren başvurucuların 2004 yılındaki şikâyetleri sonrasında adli makamlarca daha kapsamlı ve anlamlı soruşturma işlemleri gerçekleştirilmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §123).

28. AİHM, olay tarihinden 1997 yılına kadar birçok soruşturma işlemi gerçekleştirildiğini, 2004 yılında başvurucuların şikâyetçi olmaları sonrasında da soruşturmaya devam edildiğini gözeterek başvurucuların 2004 yılına kadar -10 yıl boyunca- herhangi bir adım atmamış olmalarının adli makamların olayın şartlarını tespit etmelerine engel olmadığının altını çizmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 127). Sonuç olarak AİHM başvuruya konu olayın kendine özgü koşullarında başvurucuların adli makamlara 2004 yılında başvurmuş olması nedeniyle özen göstermediklerinin kabul edilemeyeceğini, başvurucuların olağanüstü hâlin kalkması sonrasında olayın faillerinin cezalandırılma ihtimali ve imkânının ortaya çıktığı kanaatine varır varmaz avukat tuttuklarını ve şikâyetçi olduklarını, bunun üzerine adli makamlarca birtakım esaslı soruşturma işlemlerinin gerçekleştirildiğini zaten sonrasında askerî savcının söz konusu iki köyün askerî uçaklar tarafından bombalandığına dair delil bulunmadığı gerekçesiyle soruşturma dosyasını sivil savcılığa iade etmesi üzerine başvurucuların soruşturmanın etkisizleştiği düşüncesiyle altı aylık süre içinde AİHM'e başvuruda bulunduklarını ifade ederek Hükûmetin başvuruya ilişkin kabul edilemezlik itirazını reddetmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 134).

29. Öte yandan AİHM, olayda yaralandıklarını iddia eden bir başka başvurucu ile bireysel başvuruda da başvurucu olarak bulunan Süleyman Bayı'nın olay sırasında yaralandığı iddiası bakımından yaptığı değerlendirmede şahısların olayda nasıl yaralandıklarını ayrıntılı biçimde anlatmadıklarını, yaralandıkları iddiasını destekleyecek delilleri sunmadıklarını ya da yaralanmaları hakkında adli veya idari hiçbir makama başvurularının olmadığını belirterek bu başvurucuların iddialarının temelsiz olması nedeniyle başvurularını kabul edilemez bulmuştur (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 136-138).

30. AİHM, yaşam hakkının maddi yönü bakımından incelemeye geçmeden önce Genel Müdürlük tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına iletilen 13/2/2012 tarihli bir yazının olduğunu (bkz. § 21), söz konusu yazının Hükûmet tarafından AİHM'e başvuru hakkındaki görüşlerini iletmesi sırasında bildirilmediğini, bu yazının mağdurlar vekili tarafından AİHM'e ulaştırıldığını, Hükûmetin uçuş kayıt defterinin doğruluğuna itiraz etmediği gibi bu defterden habersiz olduğunu da ileri sürmediğini, buna rağmen Hükûmet tarafından tüm soruşturma dosyasının örneğinin AİHM'e sunulması istendiği hâlde uçuş kayıt defterinin sunulmadığını ifade ederek Hükûmetin Sözleşme'nin 38. maddesinde yer alan taraf devletlerin AİHM'in etkin inceleme yapabilmesi için gerekli tüm kolaylıkları sağlama yükümlülüğünü yerine getirmediğini belirtmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 161).

31. Yaşam hakkının maddi yönü bakımından yaptığı incelemede ise AİHM, soruşturma kapsamında alınan tanık beyanlarını irdelemiş; iddia edilen saldırının terör örgütü tarafından gerçekleştirildiğine dair Hükûmet iddiasını destekleyecek birkaç tanık beyanı ve bazı görevsizlik kararları dışında delil bulunmadığını ifade etmiştir. AİHM; tanık beyanlarının bazılarının duyuma dayalı olup olaya bizzat tanık olmayan kişilerce verilen beyanlar olduğunu, beyanların çoğunun kolluk görevlilerince alınmış olduğunu, tanıkların bazıları bakımından tarafsızlığından duyduğu şüpheyi dile getirdikten sonra askeri makamlarca olay tarihinde herhangi bir uçuş gerçekleştirilmediği yönünde verilen hatalı bilgiye dayalı olarak 2006 yılında askerî savcı tarafından soruşturmanın sivil savcılığa devredilerek askerî savcılık soruşturmasının sonlandırıldığı tespitinde bulunmuştur (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§166-170, 174).

32. Maddi yönden yaptığı incelemede AİHM ayrıca sivil savcılıklar tarafından 2004 ve 2005 yıllarında köylerin terör örgütü tarafından değil askerî uçaklar tarafından bombalandığının tespit edildiğini belirttikten sonra başvurucular vekili tarafından 2012 yılında AİHM'e sunulan, Genel Müdürlükçe iletilen uçuş kayıt defterlerinin olaya dair önemli bir delil olduğu ifade etmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 176, 179). AİHM bu defter ile birlikte iletilen yazıda Hava Kuvvetleri tarafından "Şırnak'ın batısı ve kuzey batısına on deniz mili uzaklıktaki yerlerde uçuş faaliyetlerinin gerçekleştirildiğinin" yazdığını, olayın geçtiği her iki köyün de Şırnak'ın batısından 10 deniz mili uzakta olduğunu, uçuş kayıt defterinde ise olay günü bomba yüklü dört savaş uçağının bombalama olayının gerçekleştiği saatlerle örtüşen saatlerde kalkış yaptığının ve görevlerini tamamladıktan sonra üslerine iniş yaptığının yazılı olduğunu ifade etmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 180-183). Tüm bu bilgilerin başvurucuların iddialarını desteklediğini, uçuş kayıt defterlerinde uçaklara yüklü olduğu yazılı olan bomba tiplerinin başvurucuların "masa kadar büyük" bombalar atıldığına dair iddialarıyla örtüştüğünü gözeten AİHM, Hükûmetin görüşlerinin bombalama eylemini inkâr etmekle sınırlı kaldığını ve Sözleşme'nin yaşam hakkına ilişkin 2. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen haklı gerekçelere de dayanmadığını belirterek askerî makamlar tarafından kullanılan güç nedeniyle yaşam hakkının maddi yönünün ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 182-185).

33. AİHM yaşam hakkının usul yönünden yaptığı incelemede, derdest olan soruşturma nedeniyle kabul edilebilirlik ve esas incelemesini birlikte yapmıştır. AİHM, olay sonrasında derhâl soruşturma başlatılmaması, hava bombardımanı iddialarının araştırılması için olay yeri olan köylere gidilerek inceleme yapılmaması, bir ceset haricindeki cesetler üzerinde otopsi gerçekleştirilmemesi, hiçbir askerî personelin ifadesinin alınmaması, iki yıl boyunca hareketsiz kalındıktan sonra adli makamlarca olayın terör örgütünce gerçekleştirildiğine karar verilmesi, askerî savcılık tarafından yürütülen soruşturmanın ise köyler üzerinde uçuş gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin askerî makamlara sorulmasıyla yetinilmesi ile sınırlı olması gibi nedenlerle soruşturmada birçok eksiklik bulunduğunu tespit etmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 186-192).

34. AİHM'e göre soruşturma dosyasının bir örneğinin başvuruculara verilmemesi etkili soruşturma yükümlülüğünü ihlal edecek kadar ciddidir ve eğer mağdur vekili o tarihte soruşturma dosyasında mevcut uçuş kayıt defterine ulaşabilseydi faillere ulaşma ihtimali artabilecektir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 193). AİHM on dört yıl boyunca olay yerine gidilmemesi, olay yerine askerlerce gidildiğinde ise delillerin kaybolması nedeniyle sonuç alınamaması, uçuş kayıt defterlerinin temini yönünde adli makamlarca bir çaba sarf edilmemesi gibi nedenlerden bombalama olayına dair bir çok delil bulunmasına rağmen adli makamların olayın aydınlatılması ve sorumluların cezalandırılması bakımından isteksiz davrandığı kanaatine ulaştığını belirtmiştir. AİHM bu sebeplerle Hükûmetin kabul edilemezlik itirazını reddettikten sonra olay hakkında etkili bir soruşturma yürütülmemesi nedeniyle yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§194-198).

35. Son olarak AİHM insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği iddiaları bakımından, olay sırasında meydana gelen terör ve panik ortamı, başvurucuların yakınlarının kötü bir şekilde ölmelerine tanık olmaları, sonrasında cesetlerini bizzat komşu köylere taşıyıp gömmek zorunda kalmaları, yetkililerden herhangi bir yardım alamamaları ve evlerinin nedensiz olarak tahrip edilmesi, yaşadıkları yeri terk etmek zorunda kalmaları ve olaya dair soruşturma yürütülmemesi nedenleriyle yaşadıkları üzüntü ve stresin insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele sayılacak asgari eşiğe ulaştığını tespit ederek söz konusu yasağın ihlal edildiğine karar vermiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 199-213).

36. AİHM kararda, ihlal tespitine ilişkin bir karar verildiğinde taraf devletin hükmedilen tazminat miktarlarını ödemesinin yanı sıra ihlalin doğurduğu sonuçları mümkün olduğunca ihlalden önceki duruma geri getirecek şekilde telafi etme amacıyla Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin (Bakanlar Komitesi) denetimine tabi olan genel ve/veya gerektiğinde bireysel önlemleri seçme yükümlülüğü bulunduğunu, Sözleşme’nin 46. maddesindeki bu yükümlülüğünü yerine getirme yöntemini seçmekte ilgili taraf devletin Bakanlar Komitesinin denetimine tabi olmak kaydıyla özgür olduğunu fakat istisnai hâllerde AİHM'in ilgili taraf devlete yükümlülüklerini yerine getirmesi konusunda yardımcı olmak amacıyla tespit ettiği durumun sonlandırılmasına yönelik alınabilecek tedbirlerin türünü açıkça belirtebileceğinin altını çizmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 214-217). AİHM somut başvuruda olaya dair yürütülen ve derdest olan soruşturma kapsamında adli makamlarca gerçekleştirilecek yeni işlemlerin Bakanlar Komitesince denetleneceğini ve özellikle olayın sorumlularının cezasız kalmasının önlenmesi için alınacak önlemin sorumlularının tespit edilerek cezalandırılmasını sağlamak amacıyla uçuş kayıt defterine dayalı olarak etkili bir soruşturma yürütülmesi olduğunu belirtmiştir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, § 219).

37. AİHM ayrıca aralarında başvurucuların da bulunduğu olayın mağdurları ve yakınlarına manevi tazminat ödenmesine hükmetmiştir. Bireysel başvuruda bulunup kendisine AİHM tarafından manevi tazminat ödenmesine karar verilenler ile hükmedilen tazminat miktarları şöyledir (Benzer ve diğerleri/Türkiye, §§ 223-247):

- Başvurucu Hatice Benzer'e altı yakınının ölümü nedeniyle 135.000 avro

- Başvurucu İbrahim Borak'a babası İbrahim Borak'ın ölümü nedeniyle diğer bir başvurucu olan kardeşi Abdullah Borak ile müştereken 80.000 avro

- Başvurucu Ahmet Bengi'ye altı yakınının ölümü nedeniyle 15.000 avro

- Başvurucu Sadık Kaçar'a üç yakınının ölümü nedeniyle 80.000 avro

- Başvurucu Hamit Kaçar'a iki yakınının ölümü nedeniyle 100.000 avro

- Başvurucu Abdurrahman Bengi'ye annesinin ölümü nedeniyle 25.000 avro

- Başvurucu Hacı Kaçar'a üç yakınının ölümü nedeniyle 90.000 avro

- Başvurucu Hasan Bedir'e kızının ölümü nedeniyle 80.000 avro

- Başvurucu İbrahim Kıraç'a iki yakınının ölümü nedeniyle 40.000 avro

- Başvurucu Zeynep Kalkan'a eşinin ölümü nedeniyle 30.000 avro

- Başvurucu Abdullah Borak'a babası İbrahim Borak'ın ölümü nedeniyle diğer bir başvurucu olan kardeşi İbrahim Borak ile müştereken 80.000 avro

- Başvurucu Kasım Kıraç'a iki yakınının ölümü nedeniyle 120.000 avro

- Başvurucular Durmaz Kalkan, Basri Kalkan, Asker Kalkan ve Mehmet Kalkan'a babalarının ölümü nedeniyle müştereken 60.000 avro

- Başvurucular Abdulhadi Oygur, Abdullah Oygur, Taybet Oygur, Halime Başkurt Oygur ve bir başka akrabalarına üç yakınının ölümü nedeniyle müştereken 250.000 avro

- Başvurucu Ahmet Yıldırım'a eşinin ölümü nedeniyle 80.000 avro

- Başvurucu Şahin Altan'a eşi ve çocuklarının ölümü nedeniyle 240.000 avro

- Başvurucu Ahmet Benzer'e iki kardeşinin ölümü nedeniyle 60.000 avro

- Başvurucu Mehmet Benzer'e kardeşinin ölümü nedeniyle 30.000 avro

- Başvurucu Ata Kaçar'a iki akrabasının ölümü nedeniyle 55.000 avro

- Başvurucu Halil Kaçar'a babasının ölümü nedeniyle başvurucu Osman Kaçar ile müştereken 60.000 avro

- Başvurucu Osman Kaçar'a babasının ölümü nedeniyle başvurucu Halil Kaçar ile müştereken 60.000 avro

- Başvurucu Felek Yıldırım'a beş akrabasının ölümü nedeniyle 130.000 avro

- Başvurucu Selim Yıldırım'a beş akrabasının ölümü nedeniyle 250.000 avro

- Başvurucu Mehmet Aykaç'a yaralanması nedeniyle 25.000 avro

- Başvurucu Cafer Kaçar'a yaralanması nedeniyle 25.000 avro

- Başvurucu Raşit Bengi'ye annesinin ölümü nedeniyle 30.000 avro

- Başvurucu İsmail Bengi'ye annesinin ölümü nedeniyle 30.000 avro

- Başvurucu Mustafa Bengi'ye iki akrabasının ölümü nedeniyle 95.000 avro

- Başvurucular Emin Metin, Zeynep Metin, Ayşe Metin, Hatice Metin, İsmail Metin, Lali Erdin ve Sariye Metin'in murisi olan Mahmut Erdin'e kızının ölümü nedeniyle 80.000 avro

- Başvurucular Zeynep Bengi, Abdulaziz Bengi, Fatma Bengi, Emine Bengi, Mehmet Bengi, Emine Salgın, Sitti Turgun'un murisi olan Yusuf Bengi'ye eşinin ölümü nedeniyle 25.000 avro

C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılan Başvurudan Sonraki Olay ve Olgular

38. Genel Müdürlük tarafından 13/2/2012 tarihinde iletilen yazı ve ekindeki uçuş defterinde bulunan bilgiler (bkz. § 21) Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (CMK mülga 250. madde ile görevli) tarafından 2012 yılı Temmuz ayı içinde çeşitli askerî makamlara iletilerek uçuş bilgileri verilen uçakların hangi komutanlığa bağlı olduğunun, kuyruk bilgilerinin, yüklü oldukları mühimmat bilgilerinin, olay tarihine ait radar görüntülerinin, uçakları sevk eden personelin kimlik ve görev bilgilerinin iletilmesi istenmiştir.

39. Genelkurmay Başkanlığı Hava Kuvvetleri Komutanlığınca Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (CMK mülga 250. madde ile görevli) 24/8/2012 tarihli gizli içerikli yazı ile Genel Müdürlük tarafından 13/2/2012 tarihinde iletilen uçuş defterindeki olguları teyit eden bazı bilgiler iletilmiş, görevli personele ilişkin bilgi bulunamadığı bildirilmiştir. Öte yandan Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından 1/8/2012 tarihinde gizli içerikli bir yazı ile ekli belgeler Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (TMK mülga 10. madde ile görevli) iletilmiştir.

40. Başvurucular vekili tarafından 26/6/2012 ve 14/11/2013 tarihli dilekçelerle soruşturma dosyasının fotokopisi talep edilmiştir. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca (TMK mülga 10. madde ile görevli) talep edilmesi üzerine Diyarbakır 2 No.lu Hâkimliği (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından 18/11/2013 tarihli karar ile mağdur vekillerinin soruşturma dosyasını inceleme ve dosyadan örnek alma yetkisinin kısıtlanmasına karar verilmiştir. Başvurucular vekilince yapılan itiraz Diyarbakır 2 No.lu Hâkimliği (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından 22/1/2014 tarihinde reddedilmiştir.

41. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından olay tarihinde Diyarbakır jandarma asayiş kolordu komutanı olarak görev yapan emekli Korgeneral H.K.nın olaya dair ifadesinin alınması için ayrıntılı sorular içeren 13/12/2013 tarihli talimat Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına iletilmiştir. H.K.nın alınan ifadesi 9/1/2014 tarihinde Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (TMK mülga 10. madde ile görevli) iletilmiştir.

42. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (TMK mülga 10. madde ile görevli) Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından 1/8/2012 tarihinde iletilen belgeler (bkz. § 39) içindeki faks mesaj formu üzerinde imzası bulunan A.K., İ.E. ve M.H. isimli üç askerin çeşitli Cumhuriyet başsavcılıkları tarafından 2013 ve 2014 yıllarında şüpheli olarak ifadeleri alınmıştır. Şahıslar olay hakkında bilgilerinin olmadığını beyan etmiştir.

43. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından 30/12/2013 tarihinde soruşturmaya konu iki köyün bombalanması olayına dair tüm belgelerin iletilmesi Diyarbakır Valiliğinden talep edilmiştir. Talebin iletildiği Diyarbakır İl Jandarma Komutanlığınca bu olaya dair bir arşiv kaydına rastlanmadığı 20/1/2014 tarihli yazı ile bildirilmiştir.

44. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) 26/3/1994 günü uçuş gerçekleştirdiği tespit edilen dört uçağın bağlı bulunduğu Komutanlıklara 3/1/2014 tarihli müzekkereler yazarak uçakları sevk ve idare eden personelin açık kimliklerinin iletilmesini talep etmiştir. Komutanlıklarca verilen 22-29/1/2014 tarihli yazılarda talep edilen uçuşlara dair kayıtlara rastlanmadığı bildirilmiştir.

45. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından 10/1/2014 tarihli yazı ile Cumhuriyet Başsavcılığından bizzat Cumhuriyet savcısı tarafından mağdur vekilinin de katılımıyla olay yeri incelemesi yapılması, olay yerinin fotoğraf ve kamera çekimlerinin yapılması, fethi kabir yapılarak ölüm sebebi ve soyağacı tespiti için DNA incelemesi yapılmak üzere kemiklerin Adli Tıp Kurumuna iletilmesi talep edilmiştir. Şırnak İl Jandarma Komutanlığı tarafından 20/3/2014 tarihli yazı ile iki köyün hâlen boş olduğu, uzun yıllar terör örgütünün barınma ve geçiş güzergâhı olarak kullanıldığı, bölgede terör örgütü üyelerince döşenmiş mayınların mevcut olabileceği, bu nedenle ancak Valilik tarafından verilecek onay sonrasında operasyonel faaliyet planlanarak bölgede inceleme yapılabileceği bildirilmiştir.

46. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından zamanaşımı süresinin yakın olduğu da belirtilerek ilgili askerî birliklerden, olay tarihinde görevli olan askerî personele ve personelin uçuş yaptığı hava araçlarına ait bilgilerin ayrıca olay gününe dair uçuş defterlerinin örneklerinin iletilmesi Şubat 2014 tarihli yazılarla istenmiştir. Olay tarihinde bölgede görev yapan personelin listesi 21/2/2014 tarihinde Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (TMK mülga 10. madde ile görevli) iletilmiştir.

47. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı (TMK mülga 10. madde ile görevli) tarafından eylemin askerî bir operasyon sırasında asker kişilerce işlenmiş olduğu gerekçesi ile görevsizlik kararı verilerek dosya 20/2/2014 tarihinde Diyarbakır Askerî Savcılığına gönderilmiştir.

48. Diyarbakır Askerî Savcılığı 24/2/2014 tarihli yetkisizlik kararı ile dosyayı Genelkurmay Askerî Savcılığına göndermiştir.

49. Genelkurmay Askerî Savcılığı tarafından çeşitli askerî makamlara müzekkereler yazılarak olay tarihinde bölgede görev yapan askerî personele dair bilgi talep edilmiştir.

50. Başvurucular vekili tarafından 26/3/2014 tarihli dilekçeyle soruşturma dosyasının fotokopisi talep edilmiştir. Dilekçe üzerindeki nottan vekile terörle mücadelede görev alan personelin kimlik bilgilerinin gizli tutulması gerekliliğine dikkat edilmesi bilgilendirilmesi yapılarak dosya örneğinin verildiği anlaşılmaktadır.

51. Genelkurmay Askerî Savcılığınca yürütülen soruşturma sonucunda 9/4/2014 tarihli karar ile zamanaşımı süresinin dolması nedeniyle kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir. Gerekçeli kararın ilgili kısımları şöyledir:

"...

Dosyadaki deliller itibarıyla zamanında olayın gerektiği şekilde soruşturulup delillerin yeterince toplanmadığı/toplanamadığı, maddi olayın ve ceza sorumluluğu bulunan kişilerin açık bir şekilde tespitinin yapılmadığı/yapılamadığı, maddi delillerin tam olarak ortaya konmadığı/konamadığı, olay yeri keşfinin ve olay yerindeki tespitlerin yapılmadığı/yapılamadığı, bu anlamda tıbbi ve kriminal inceleme sonuçlarının bulunmadığı, mernis ölüm tutanaklarında müteveffaların ölüm nedenlerinin; ecel, hastalık, cinayet, nedeni bilinmeyen sebeple ve enkaz altında kalma gibi nedenler olarak gözüktüğü (hatta müteveffa, mağdur ve muşteki olarak dosyada yer alan isimlere ilişkin nüfus kayıtları incelendiğinde, müteveffa olarak gözükenlerin bazılarının sağ olduğu, bazılarının mernis sisteminde kaydının bulunamadığı), muhtelif tarihlerde adı geçen köylerde oturan kişilerin olayın gelişimine ilişkin farklı ve birbirleriyle çelişen beyanlarda bulundukları (bu kapsamda bir kısmının kendilerinin devletin yanında yer almaları sebebiyle ve nevruz kutlamalarına katılmadıkları için ... terör örgütü tarafından cezalandırma maksadıyla yapılan saldırı sonucu, diğer bir kısmının ise uçak bombalaması sonucu olayın gerçekleştiğini beyan ettikleri), söz konusu bölgenin yıllardır bölücü terör örgütü mensuplarınca barınma ve geçiş güzergahı olarak kullanılmış olması ve bölgede çok sayıda çatışma ve mayın/EYP olaylarının meydana gelmiş olması ve halen bu tehlikelerin geçerli olması nedenleriyle müşteki vekili Av. [T.E.nin] hazır edileceği müştekilerin de katıltımlarıyla bizzat Cumhuriyet Savcısı tarafından olay yerinde inceleme yapılarak bomba atılmasıyla ilgili tespitlerin yapılması, varsa patlayıcı madde parçalarının muhafaza altına alınarak gönderilmesi, fethi kabir yapılarak kemiklerin çıkartılıp Adli Tıp Kurumu Başkanlığına gönderilmesi, kemiklerin incelenerek ölüm sebeplerinin ve DNA profillerinin tespit edilerek gerekli incelemelerin yaptırılarak rapor alınması hususunda yazılan müzekkere cevabının yerine getirilemediği, konuya ilişkin bilgi ve belge taleplerine ilgili yönerge uyarınca arşiv saklama sürelerinin dolmuş olması nedeniyle imha edildiği gerekçesiyle ulaşılamadığına dair yanıtlar verildiği anlaşılmıştır.

19 yıl 11 ay geçtikten sonra Askeri Savcılığımıza intikal eden soruşturma dosyasında mevcut bilgi ve belgeler ile Askeri Savcılığımızca kısa bir süre içerisinde dosyaya dâhil edilen bilgi ve belgeler çerçevesinde maddi olayın ve muhtemel sorumluların tüm gerçekliğiyle ortaya konulamadığı, mevcut deliller ile kamu davası açılmasının mümkün olmadığı, kaldı ki muhtemel oluşacak suçlar yönünden dava zamanaşımı değerlendirmesi yapılması gerektiği sonuç ve kanaatine varılmıştır.

Bu doğrultuda olay tarihinde yürürlükte bulunan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 102. maddesinde zamanaşımı süresinin müebbet ağır hapis cezasını gerektiren suçlar yönünden 20 yıl, diğer suçlar yönünden ise 15 yıl, 10 yıl, 5 yıl, 2 yıl ve 6 ay olarak düzenlendiği, söz konusu olayın Hava Kuvvetlerı Komutanlığına ait uçakların sivillerin bulunduğu yerleşim yerlerini kasten bombalaması sonucunda gerçekleştiğini gösteren hiçbir delil bulunmadığı, bu anlamda kasten adam öldürme suçundan bahsedilmesinin mümkün olmadığı, kastın aşılması suretiyle ölüme neden olma ile taksir veya ihmale dayalı suçlar yönünden dosyanın Askeri Savcılığımıza intikalinden önce ve 26 Mart 2014 tarihi itibarıyla da kasten adam öldürme suçu yönünden dava zaman aşımı süresinin dolduğu, 20 yıllık süre zarfında 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 104. maddesinde sayılan zamanaşımını kesen herhangi bir usul işleminin de gerçekleşmediği, bu doğrultuda olay yönünden oluşabilecek muhtemel suçlar açısından dava zamanaşımı sürelerinin dolmuş olması nedeniyle kovuşturma olanağının bulunmadığı anlaşılmıştır.

..."

52. Başvurucular vekili tarafından olaya dair AİHM tarafından verilen Benzer ve diğerleri/Türkiye kararı sunularak anılan karara yapılan itiraz üzerine Hava Kuvvetleri Komutanlığı Askerî Mahkemesi 11/7/2014 tarihli kararı ile itirazın reddine karar vermiştir.

53. Karar 21/7/2014 tarihinde başvurucular vekili T.E.ye tebliğ edilmiş olup başvurucular vekili 20/8/2014 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

54. Başvurucular vekili T.E. bireysel başvuru sonrasında 28/11/2015 tarihinde ölmüştür. Başvurucular vekili olarak Av. Muhammed Neşet Girasun 29/3/2019 tarihindeki ek dilekçeyle vekâletnameleri ibraz etmiştir.

IV. İLGİLİ HUKUK

55. İlgili ulusal ve uluslararası hukuk için bkz. İsabet Yurtsever ve diğerleri, B. No: 2015/8315, 6/3/2019, §§ 51, 54, 61.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

56. Mahkemenin 10/6/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucular Hatice Benzer ve Sabahattin Borak Yönünden

57. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 49. maddesinin (7) numaralı fıkrası şöyledir:

"Bireysel başvuruların incelenmesinde, bu Kanun ve İçtüzükte hüküm bulunmayan hâllerde ilgili usul kanunlarının bireysel başvurunun niteliğine uygun hükümleri uygulanır."

58. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün (İçtüzük) 84. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

"Bireysel başvuruların incelenmesinde, kararların infazında Kanun ve İçtüzükte hüküm bulunmayan hâllerde ilgili usul kanunlarının bireysel başvurunun niteliğine uygun hükümleri uygulanır."

59. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun "Dava sırasında taraflardan birinin ölümü" kenar başlıklı 55. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

"Taraflardan birinin ölümü hâlinde, mirasçılar mirası kabul veya reddetmemişse, bu hususta kanunla belirlenen süreler geçinceye kadar dava ertelenir. Bununla beraber hâkim, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, talep üzerine davayı takip için kayyım atanmasına karar verebilir."

60. 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 606. maddesi şöyledir:

"Miras, üç ay içinde reddolunabilir.

Bu süre, yasal mirasçılar için mirasçı olduklarını daha sonra öğrendikleri ispat edilmedikçe mirasbırakanın ölümünü öğrendikleri; vasiyetname ile atanmış mirasçılar için mirasbırakanın tasarrufunun kendilerine resmen bildirildiği tarihten işlemeye başlar."

61. Başvurunun incelemesi devam ederken başvurucu Hatice Benzer'in 12/1/2015 tarihinde, başvurucu Sabahattin Borak'ın ise 23/4/2019 tarihinde öldüğü nüfus kayıtlarından anlaşılmıştır.

62. Anayasa Mahkemesi Asya Oktay ve diğerleri (B. No: 2014/3549, 22/3/2017, §§ 18-21) kararında başvurucunun bireysel başvurunun yapıldığı tarihten sonra ölmesi durumunda başvurunun incelenmesine devam edilip edilemeyeceğine ilişkin ilkelerini belirlemiştir. Anılan kararın ilgili kısmı şöyledir:

"18. Uygulamada hukuk yargılamalarında, taraflardan birinin ölümü halinde dava sonunda verilecek hükmün olumlu veya olumsuz bir şekilde mirasçıların haklarını etkilemesi nedeniyle davaya mirasçılar tarafından devam edilebileceğinin kabul edildiği hallerde, mahkemelerce mirasçılara usulüne uygun olarak tebligat yapılarak mirası reddetmeyen mirasçıların mecburi dava arkadaşı olarak davada yer almalarının sağlandığı görülmektedir (Yargıtay 21. Hukuk Dairesi E. 2015/20127, K. 2015/21189, 26/11/2015).

19. Asli görevi Anayasa'yı yorumlamak, böylece Anayasa'da yer alan temel hak ve özgürlüklerin kapsam ve sınırlarını belirlemek olan Anayasa Mahkemesinin (Mahkeme) bireysel başvuru yolunda başvurucuların başvuru tarihinden sonra vefat etmeleri hâlinde yukarıda yer verilen usulü benimseyerek 4721 sayılı Kanun'un anılan hükümlerindeki tarihleri tespit etme ve buna göre mirası reddetmeyen mirasçıların başvuruya devam etmelerini sağlama yükümlülüğünü üstlenmesinin, Mahkemenin asli görevini yerine getirmesi önünde engel teşkil edecek ve böylelikle Mahkemeyi temel işlevinden uzaklaştırabilecek olması nedeniyle bireysel başvurunun niteliğine uygun düşmediği görülmektedir.

20. İçtüzük'ün 80. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendine göre başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir sebebin olmadığı kanaatine varılması hâlinde başvurunun düşmesine karar verilebilir. Bununla birlikte İçtüzük'ün 80. maddesinin (2) numaralı fıkrası gereği Anayasa'nın uygulanması, yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hâllerde başvurunun incelenmesine devam edilebileceği öngörülmüştür.

21. Yukarıda yer verilen açıklamalar doğrultusunda Anayasa'nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hâller gibi başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir sebebin olmadığı kanaatine varıldığı durumlarda, başvurucuların vefat etmesi hâlinde başvuruya devam edilmesinin sağlanması yönünden öncelikli yükümlülüğün başvuruya devam etme hakları olan şahıslarda bulunduğu kabul edilmelidir."

63. Anayasa Mahkemesi Asya Oktay ve diğerleri içtihadından sonraki dönemde, bireysel başvuru devam ederken başvurucunun ölmesi durumunda ölüm tarihinden sonra makul bir süre içinde kendiliğinden Anayasa Mahkemesine başvurarak başvuruya devam etmek istediğini bildiren mirasçıların -menfaatlerinin bulunup bulunmadığını da gözeterek- başvurularını incelemiştir (diğerleri arasından bkz. Ayten Yeğenoğlu, B. No: 2015/1685, 23/5/2018, ölümden yaklaşık üç ay sonra); Fatma Ülker Akkaya, B. No: 2014/18979, 22/2/2018, ölümden iki ay sonra). Mirasçıların başvuruyu devam ettirme yönündeki iradelerini Anayasa Mahkemesine bildirmediği hâllerde ise düşme kararı verilmektedir (Ali Sedat Yücelik ve diğerleri, B. No: 2015/2574, 9/5/2018, §§ 22-25; Abbas Çelik ve diğerleri, B. No: 2014/749, 7/3/2018, §§ 26-29; Haşim Özpolat, B. No: 2014/3140, 21/9/2017, § 19; Şükran Çopuraslan, B. No: 2014/4695, 14/9/2017, § 22).

64. Anayasa Mahkemesi T.G. (B. No: 2017/21163, 9/1/2019, §§ 17-20) kararında bireysel başvuru yapıldıktan sonra ölen başvurucuların mirasçılarının başvuruyu devam ettirme yönündeki taleplerini Anayasa Mahkemesine iletebilecekleri makul süreyi -haklı mazeretler saklı kalmak kaydıyla- ölüm tarihinden itibaren dört ay olarak tespit etmiştir.

65. Somut olayda başvuru devam ederken ölen başvurucuların mirasçıları ölüm tarihinden itibaren dört ay içinde başvuruya devam etmek istediklerine ilişkin taleplerini Anayasa Mahkemesine iletmemişlerdir. Öte yandan başvurunun adı geçen başvurucular açısından incelenmesine devam etmeyi gerekli kılan ve İçtüzük'ün 80. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen nedenlerden biri de bulunmamaktadır.

66. Açıklanan gerekçelerle başvurucular Hatice Benzer ve Sabahattin Borak tarafından yapılan bireysel başvurunun kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin düşmesine karar verilmesi gerekir.

B. Diğer 57 Başvurucu Yönünden

1. Yaşam Hakkı ve İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddialar

a. Başvurucuların İddiaları ve Bakanlık Görüşü

67. Başvurucular,

i. 26/3/1994 tarihinde, yaşadıkları Şırnak merkeze bağlı Kuşkonar ve Koçağılı köylerinin askerî yetkililer tarafından helikopter ve savaş uçakları ile bombalandığını, bu olay sonucunda yakınlarının hayatını kaybettiğini ya da yaralandığını, bombalama eyleminden sonra hayatını kaybeden yakınlarının defnedilmesi ve yaralıların tedavi edilmesi için cesetleri ve yaralıları taşıdıklarını, kamu makamlarının yardım etmediğini, sonrasında köylerini terk etmek zorunda kaldıklarını,

ii. Meydana gelen bombalama olayı hakkında yetkili makamlara suç duyurusunda bulunduklarını, bu suçun sorumlularının kamu görevlileri olmasına rağmen gerekli soruşturmaların yapılmadığını, soruşturma süreci sonucunda dava zamanaşımının dolduğu gerekçe gösterilerek kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğini, bu suçlar için dava zamanaşımı süresinin söz konusu olamayacağını,

iii. AİHM tarafından 12/11/2013 tarihinde haklarında verilen Benzer ve diğerleri/Türkiye kararında haklarının ihlal edildiğinin tespit edildiğini, ayrıca ihlalin sonuçlarının ancak sorumluların kimliklerinin tespiti ve cezalandırılmaları ile giderilebileceğinin vurgulandığını, buna rağmen AİHM kararının kesinleşmesinden sonra Genelkurmay Askerî Savcılığı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğini, anılan karara yaptıkları itirazın da Hava Kuvvetleri Komutanlığı Askerî Mahkemesi tarafından reddedildiğini belirterek Sözleşme'nin 2., 3. ve 13. maddelerinin ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

68. Bakanlık başvurunun kabul edilebilirliğine dair görüşünde 59 başvurucudan bir kısmının daha önce aynı iddialarla AİHM'e başvuruda bulunarak tazminata hak kazandığını, başvuruculardan Abdullah Yıldırım, LezginYıldırım, Bilal Yıldırım ve Mehmet Yıldırım'ın ise AİHM'e bir başka başvuru yaptığını, bu başvuru hakkında Hükûmetin savunma yaptığını ancak AİHM tarafından henüz karar verilmediğini, başvuruculardan ilk kez Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunanlardan bir kişi hariç diğerlerinin Genelkurmay Askerî Savcılığı tarafından yürütülen soruşturmaya müdahil olmadıklarını, dolayısıyla mağduriyetlerini ortaya koyan bilgi/belge sunmadıklarını belirtmiştir. Bakanlık, olay tarihinin Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisinin başlamasından önce olduğuna değindikten sonra başvuruculardan 37'sinin aynı iddialarla AİHM'e yaptığı başvuru neticesinde yaşam hakkı ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine karar verilmesi sonucunda manevi tazminata hak kazandıklarına işaret etmiş ve bu başvurucular açısından mağduriyetin giderilip giderilmediğinin değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir.

69. Bakanlık başvurunun kabul edilebilirliğine dair görüşünde ayrıca başvuruda bulunma süresi bakımından Genelkurmay Askerî Savcılığı tarafından verilen kovuşturmaya yer olmadığı kararına karşı yapılan itirazın 9/4/2014 tarihinde reddedildiğini, başvurunun ise 20/8/2014 tarihinde yapıldığını bildirmesinin ardından AİHM'in Benzer ve diğerleri/Türkiye kararında Süleyman Bayı ve bir başka şahsın olayda yaralandığına dair iddialarını temellendirmemeleri nedeniyle başvurularını kabul edilemez bulduğunu, bireysel başvuruda da başvurucuların olayda kimlerin yaralandığına yahut hayatlarını kaybettiğine dair bir açıklama getirmediğini, dolayısıyla başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olma kriteri bakımından incelenmesi gerektiğini belirtmiştir.

70. Bakanlık başvurunun esasına ilişkin görüşünde, başvurucuların yaşam hakkının ihlal edildiği iddiaları bakımından yaşam hakkının maddi ve usul yönünün ihlal edildiğine AİHM tarafından karar verildiğini işaret ederek takdirin Anayasa Mahkemesinde olduğunu bildirmiş ve Anayasa Mahkemesince ihlal tespiti yapılması hâlinde AİHM tarafından hükmedilen tazminat miktarları da gözetilerek münasip bir tazminata hükmedilmesinin uygun olacağını ifade etmiştir.

b. Değerlendirme

71. Anayasa’nın “Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” kenar başlıklı 17. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:

 “Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.

...

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz.

Meşrû müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.”

72. Anayasa’nın "Devletin temel amaç ve görevleri" kenar başlıklı 5. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

 “Devletin temel amaç ve görevleri, ... kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.”

i. İddiaların Nitelendirilmesi, Uygulanabilirlik ve İncelemenin Kapsamı Yönünden

73. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucuların iddialarının özügüvenlik güçleri tarafından ölümcül güç kullanımına maruz bırakıldıklarına, olayın etkili soruşturulmadığına, AİHM kararının adli makamlarca dikkate alınmadığına, olay sonrası şartlar ve yaşananlar nedeniyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muameleyle karşılaştıklarına ilişkindir. Bu nedenle ihlal edildiği ileri sürülen etkili başvuru hakkının yaşam hakkı ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

74. Öte yandan başvuru formunda, somut olayda hayatını kaybedenlerin yanı sıra bir kısım başvurucunun da olayda ağır ya da hafif şekilde yaralandığı iddia edilmiştir. Yaralandıkları iddia edilen başvurucular bakımından öncelikle Anayasa’nın yaşam hakkını güvence altına alan 17. maddesinin birinci fıkrasının uygulanabilirliğinin değerlendirmesi gerekmektedir.

75. Bir olayda yaşam hakkına ilişkin ilkelerin uygulanabilmesi için gerekli şartlardan biri doğal olmayan bir ölümün gerçekleşmesi olmakla birlikte ölümle sonuçlanmayan bir olaya ilişkin başvuru da mağdura karşı gerçekleştirilen eylemin niteliği ve failin amacı gibi somut olayın koşulları dikkate alınarak yaşam hakkı kapsamında incelenebilir. Bu değerlendirme yapılırken eylemin potansiyel olarak öldürücü niteliği olup olmadığı ile maruz kalınan eylemin mağdurun fiziki bütünlüğü üzerindeki sonuçları önem taşımaktadır (Mustafa Çelik ve Siyahmet Şeran, B. No: 2014/7227, 12/1/2017, § 69; Yasin Ağca, B. No: 2014/13163, 11/5/2017, §§ 109, 110).

76. Somut olayda bir kısım başvurucunun yaralanmalarına sebep olduğunu iddia ettikleri olay, uçakların yaşadıkları köyleri bombalamasıdır. Dolayısıyla iddia edilen eylemin potansiyel olarak öldürücü bir niteliği olduğu açıktır. Eylemin bu niteliği ve başvurucuların gerçekleştiğini iddia ettikleri bombalama sonucu yaşamalarının tesadüfe bağlı olma olasılığı birlikte değerlendirildiğinde başvurunun yaralandıklarını beyan eden başvurucular açısından da yaşam hakkı çerçevesinde incelenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

77. Somut olayda başvurucuların yahut başvurucuların murislerinin bir kısmının, yaşam hakkı ile insan haysiyetiyle bağdaşmayan yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddiaları AİHM tarafından değerlendirilmiş, yaşam hakkının maddi ve usul yönleri ile insan haysiyetiyle bağdaşmayan yasağının ihlal edildiğinin tespit edilmesi sonucu kendilerine manevi tazminat ödenmesine hükmedilmiştir (bkz. § 37). Bu sebeple "Diğer Başvurucular" başlığı altında isimleri belirtilmiş olan bu başvurucular (bkz. § 130) bakımından aynı ihlal iddialarının Anayasa Mahkemesince tekrar ele alınmasının gerekmediği değerlendirilmiştir. Somut olayda "Diğer Başvurucular"ın iddiaları bakımından incelenmesi gereken meselenin AİHM'in ihlal kararının adli makamlarca dikkate alınmadığı iddiaları olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sebeple başvurucuların iddialarının AİHM'in ihlal kararından sonraki süreç esas alınarak yaşam hakkının usul yönü açısından değerlendirilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.

78. Öte yandan AİHM'e aynı iddialarla başvuruda bulunmayıp ilk defa Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunan başvurucular açısından yaşam hakkının maddi ve usul yönleriyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağı bakımından inceleme yapılacaktır.

ii. Kabul Edilebilirlik Yönünden

79. Yaşam hakkının doğal niteliği gereği, bu hakka yönelik bir başvuru ancak ölen kişinin mağdur olan yakınları tarafından yapılabilecektir (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 41).

 (1) Başvurucular Mehmet Bengi, Süleyman Bayı, Adil Bengi, Abdullah Borak, Nufel Bengi, Ali Bedir'in Yaşam Hakkı ve İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddiaları Yönünden

80. 6216 sayılı Kanun’un 47. maddesinin (3), 48. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları uyarınca bireysel başvuruda, kamu gücünün neden olduğu iddia edilen ihlale dair olayların tarih sırasına göre özeti yapılmalı; bireysel başvuru kapsamındaki hakların ne şekilde ihlal edildiği, buna ilişkin gerekçeler ve deliller açıklanmalıdır (Veli Özdemir, B. No: 2013/276, 9/1/2014, §§ 19, 20).

81. Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurularda başvurucuların başvurularını takip etme yükümlülükleri vardır. Bu yükümlülüğün bir gereği olarak başvuru formu titizlikle doldurulmalı, ihlal iddiasının dayanağı olan tüm olaylar gösterilmeli, başvuruyu aydınlatacak ve hükmün esasını etkileyecek argümanları destekleyici tüm belgeler başvuru dilekçesine eklenmelidir. Şayet bir belge elde edilememişse bunun da nedenleri açıklanmalıdır (Veli Özdemir, § 26).

82. Başvurucu Mehmet Bengi, AİHM tarafından lehine tazminata hükmedilen Yusuf Bengi'nin mirasçısı olup başvuru formunda olayda hem annesinin ölümü hem de kendisinin yaralanması nedeniyle bireysel başvuruda bulunduğunu bildirmiştir. Mehmet Bengi'nin kendi yaralanmasına dair iddiası kapsamında dosyanın incelenmesi neticesinde Mehmet Bengi'nin olay sırasında yaralandığına dair bir bilgi/belge sunmadığı, ayrıca soruşturma kapsamında verdiği 24/4/2008 tarihli tanık beyanında annesinin ölümünden bahsettiği hâlde kendisinin yaralandığından bahsetmediği anlaşılmıştır (bkz. § 18).

83. Başvurucu Süleyman Bayı'nın olay sırasında yaralandığı iddiasıyla AİHM'e yaptığı başvuru; yaralandığı iddiasını destekleyecek delilleri sunmaması, yaralanması hakkında adli veya idari hiçbir makama başvurmaması nedeniyle AİHM tarafından kabul edilemez bulunmuştur (bkz. § 26). Bireysel başvuru sırasında da başvurucu olay sırasında yaralandığına dair bir bilgi/belge sunmamış olup dosyanın incelenmesi sonucunda da yaralanmasına dair bir belgeye rastlanmamıştır.

84. Başvurucu Adil Bengi başvuru formunda, annesi Zülfe Bengi'nin olay sırasında yaralandığını iddia etmiş; annesinin asıl adının Meryem Ayık olduğunu bildirmiştir. Başvurucunun aynı iddiayla AİHM'e yaptığı başvuru, Zülfe Bengi'nin sonradan doğal sebeplerle yaşamını yitirdiğinin bildirilmesine rağmen ölüm tarihinin iletilmediği belirtilerek kişinin hayatta olduğu durumda yakınının başvuruda bulunmasının mümkün olmaması nedeniyle kabul edilemez bulunmuştur (bkz. § 26). Bireysel başvuru sırasında da başvurucu tarafından annesinin yaralanmasına, ölüm tarihine ve kimlik bilgilerine dair herhangi bir belge sunulmamış olup başvuru dosyasının ve nüfus kayıtlarının incelenmesinde de Zülfe Bengi ya da Meryem Ayık isimli kişilerin kimlik bilgisi dolayısıyla başvurucuyla yakınlıkları tespit edilememiştir.

85. Başvurucu Abdullah Borak'ın (1965 doğumlu) olaydan ne şekilde mağdur olduğu başvuru formunda açıklanmadığı gibi başvuru dosyasının incelenmesinden de tespit edilememiştir. Aynı şekilde başvurucular Nufel Bengi ve Adil Bedir olay sırasında yaralandıkları iddiasıyla ilgili bir bilgi/belge sunmadıkları gibi dosyanın incelenmesi neticesinde de yaralanmalarını gösterir bir belgeye rastlanmamıştır. Başvurucuların olay hakkında yürütülen soruşturmalarda taraf oldukları da tespit edilememiştir.

86. Yukarıda ayrıntıları belirtildiği üzere anılan başvurucular başvuruyu aydınlatacak ve başvurunun esasını etkileyecek belgeleri Anayasa Mahkemesine sunmamış; yükümlülüklerini yerine getirmemiştir. Dolayısıyla başvurucular tarafından ileri sürülen iddiaların temellendirilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

87. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

 (2) Başvurucu Salih Oygur'un İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddiası Yönünden

88. Anayasa'nın 148. maddesinin üçüncü fıkrasının ilgili kısmı şöyledir:

"Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir..."

89. 6216 sayılı Kanun'un "Bireysel başvuru hakkı" kenar başlıklı 45. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

"Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye'nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir."

90. 6216 sayılı Kanun'un "Bireysel başvuru hakkına sahip olanlar" kenar başlıklı 46. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

"Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir."

91. 6216 sayılı Kanun'un 46. maddesinde kimlerin bireysel başvuru yapabileceği sayılmış olup anılan maddenin (1) numaralı fıkrasına göre bir kişinin Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilmesi için üç temel ön koşulun birlikte bulunması gerekmektedir. Bu ön koşullar, başvuruya konu edilen ve ihlale yol açtığı ileri sürülen kamu gücü eylem veya işleminden ya da ihmalinden dolayı başvurucunun güncel bir hakkının ihlal edilmesi, bu ihlalden dolayı kişisel olarak ve doğrudan etkilenmiş olması ve bunların sonucunda kendisinin mağdur olduğunu ileri sürmesidir (Fetih Ahmet Özer, B. No: 2013/6179, 20/3/2014, § 24).

92. Öte yandan bireysel başvuru yolunu işletebilecekler esas itibarıyla doğrudan mağdur sıfatını taşıyan kişiler olmakla birlikte somut olayın koşullarına ve ihlal edilen hakkın niteliğine göre doğrudan mağdur ile arasında kişisel ve özel bir bağ bulunan ve dolayısıyla da Anayasa ve Sözleşme'nin ihlalinden olumsuz olarak etkilenmiş veya ihlalin sona ermesinden meşru ve kişisel bir menfaati bulunan kimseler de dolaylı mağdur sıfatıyla bireysel başvuruda bulunabileceklerdir (Engin Gök ve diğerleri, B. No: 2013/3955, 14/4/2016, § 47.)

93. Anayasa Mahkemesi kötü muamele yasağına ilişkin dolaylı mağduriyete dair şikâyetleri incelediği başvurularda; hakları ihlal edilen kişinin aile üyelerinin olaydan dolayı ruhsal çöküntü ve üzüntü yaşamalarının kendileri için kaçınılmaz bir sonuç olduğunu, bu nedenle Anayasa'nın 17. maddesinin bu kişiler bakımından ihlal edilebilmesi için söz konusu durumun yeterli olmadığını ve aile bireylerinden birinin mağdur olup olmamasının yaşadıkları üzüntüden farklı bir boyut kazandıracak özel faktörlerin başvuruda var olup olmadığına bağlı olduğunu ifade etmiştir (Engin Gök ve diğerleri, §§ 49-54).

94. Somut başvuruda, başvurucunun insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine dair iddiası yakınının ölümü nedeniyle yaşadığı üzüntüden ziyade yaşanan olay ve sonrasında katlanmak zorunda kaldığı şartlara dairdir (bkz. § 67).

95. Bu bağlamda Başvurucu Salih Oygur'un 31/1/2005 tarihli müşteki beyanında olay tarihinde Siirt merkezde oturduğunu, olayı görmediğini bildirdiği (bkz. § 14) görülmekle başvurucunun olay nedeniyle üzüntü yaşadığına bir şüphe bulunmamaktadır. Ancak somut başvuruda yakınının başına gelen olaya tanık olmayan başvurucunun olay anında köyde bulunmadığı da dikkate alındığında insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağı bakımından doğrudan ya da dolaylı mağduriyetinin söz konusu olmadığı sonucuna varılmıştır.

96. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

 (3) Başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım ve Diğer Başvurucuların Yaşam Hakkı ve İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddiaları ile Başvurucu Salih Oygur'un Yaşam Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddiası Yönünden

97. Başvurucu Lali Erdin, AİHM tarafından lehine tazminata hükmedilen Mahmut Erdin'in mirasçısı olup başvuru formunda olayda hem kızının ölümü hem de kendisinin yaralanması nedeniyle bireysel başvuruda bulunduğunu bildirmiştir. Lali Erdin'in kızının ölümü ve kendisinin yaralanmasına dair AİHM'e bir başvurusu bulunmamaktadır. Lali Erdin'in yaralanması nedeniyle bir yakınının AİHM'e yaptığı başvuru, Lali Erdin'in olay sırasında yaralandığına dair adli rapor bulunduğu ve kendisi hayatta olduğu hâlde yaralanmasıyla ilgili olarak bir yakınının başvuruda bulunmasının mümkün olmaması nedeniyle kabul edilemez bulunmuştur (bkz. § 26). Bu durumda başvuru dosyasının incelenmesi neticesinde olay sırasında yaralandığı (bkz. § 10) ve olay hakkında yürütülen soruşturmalarda da taraf olduğu anlaşılan başvurucu Lali Erdin'in bireysel başvuru ehliyeti açısından bir eksikliğinin bulunmadığı anlaşılmıştır.

98. Başvurucu Salih Oygur'un 26/3/1994 tarihinde gerçekleşen olay hakkında AİHM nezdinde bir başvurusu bulunmamaktadır. Başvuru dosyasının incelenmesi neticesinde Salih Oygur'un 31/1/2005 tarihli müşteki beyanında olayda hayatını kaybeden Mahmut Oygur'un kardeşi olduğunu bildirdiği (bkz. § 14) görülmekle olay hakkında yürütülen soruşturmalarda da taraf olduğu anlaşılan başvurucu Salih Oygur'un yaşam hakkının ihlali iddiaları bakımından başvuru ehliyeti açısından bir eksikliği bulunmadığı tespit edilmiştir.

99. Başvurucu Mahmut Bayı'nın annesi Hatice Bayı'nın olay sırasında yaralanması nedeniyle onun adına AİHM'e yaptığı başvuru Hatice Bayı hayatta olduğu hâlde yakınının başvuruda bulunmasının mümkün olmadığı belirtilerek kabul edilemez bulunmuştur (bkz. § 26). Mahmut Bayı, 2005 yılındaki müşteki ifadesinde olay tarihinde Koçağılı köyünde oturduğunu ve annesinin olay sırasında yaralandığını belirterek şikâyetçi olmuştur (bkz. § 14). Başvurunun incelenmesi sırasında Hatice Bayı'nın bireysel başvuru tarihinde hayatta olduğu fakat 12/2/2019 tarihinde vefat ettiği tespit edilmekle hâlihazırda başvurucu olan Mahmut Bayı'nın annesinin yaralanmasına dair başvurusunda başvuru ehliyeti açısından bir eksiklik bulunmadığı değerlendirilmiştir.

100. Başvurunun incelenmesi sonucunda başvurucular Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın yakınları olan Asiye Yıldırım'ın 26/3/1994 tarihinde öldüğünün Şırnak Valiliğinin 7/2/2018 tarihli tespitine istinaden Abdullah Yıldırım'ın beyanı üzerine nüfus kaydına işlendiği, Kerem Yıldırım'ın ise olay tarihinde iki yaşında olduğu ve nüfusa kaydedilmeden olay sırasında hayatını kaybettiğinin Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca (TMK mülga 10. madde ile görevli) yürütülen soruşturmada belirlendiği, Zeynep Kalkan'ın kolluk nezdinde verdiği 31/1/2005 tarihli beyanında Asiye Yıldırım ve oğlu Kerem Yıldırım'ın olayda hayatlarını kaybettiğini belirttiği (bkz. § 15) tespit edilmiştir. Başvurucuların aynı iddialarla AİHM'e yaptığı başvuru hakkında (B. No: 72957/12) henüz karar verilmediği de gözetildiğinde başvurucuların başvuru ehliyeti açısından bir eksikliğinin bulunmadığı değerlendirilmiştir.

101. "Diğer başvurucular" arasında olan Emin Erdin, Zeynep Erdin, Ayşe Erdin, Hatice Erdin, İsmail Erdin ile Sariye Metin'in AİHM tarafından lehine tazminata hükmedilen Mahmut Erdin'in mirasçıları olarak bireysel başvuruda bulundukları, aynı şekilde Zeynep Bengi, Abdulaziz Bengi, Fatma Bengi, Emine Bengi, Mehmet Bengi, Sitti Turgun ve Emine Salgın'ın da AİHM tarafından lehine tazminata hükmedilen Yusuf Bengi'nin mirasçıları olarak bireysel başvuruda bulundukları görülmekle başvurucuların başvuru ehliyeti açısından bir eksikliklerinin bulunmadığı değerlendirilmiştir.

102. Bu durumda başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın yaşam hakkının maddi ve usul yönleriyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği iddialarıyla, Salih Oygur'un yaşam hakkının maddi ve usul yönlerinin ihlal edildiği iddiası, ayrıca AİHM'in ihlal kararı sonrasında devam eden soruşturmaya taraf oldukları görülen "diğer başvurucular"ın yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiği iddialarının açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşmış olup söz konusu iddiaların kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

iii. Esas Yönünden

 (1) Başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın Yaşam Hakkı ve İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddiaları ile Salih Oygur'un Yaşam Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddiası Yönünden

 (a) Genel İlkeler

 (i) Yaşam Hakkı Bakımından

103. Kamusal yetkiyle güç kullanılması sonucu gerçekleşen ölümlerin veya ölümcül yaralanmaların devletin yaşam hakkına ilişkin negatif yükümlülüğü kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Bu yükümlülük hem kasıtlı biçimde hem de kasıt olmaksızın ölümle sonuçlanan veya sonuçlanabilecek güç kullanımını kapsamaktadır (Cemil Danışman, B. No: 2013/6319, 16/7/2014, § 44).

104. Anayasa’nın 17. maddesinin son fıkrasında "(1) meşru müdafaa hali, (2) yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, (3) bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, (4) bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, (5) sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda" yaşam hakkına yapılan müdahalenin hukuka uygun olacağı belirtilmiştir.

105. Anayasa’da yaşam hakkına güç kullanmak suretiyle yapılacak müdahalelere ilişkin yer alan yukarıdaki hükümler ve Anayasa Mahkemesinin bu konuda daha önce vermiş olduğu kararlar birlikte değerlendirildiğinde kolluk kuvvetlerinin ancak Anayasa’da belirtilen amaçlara ulaşmak adına başka bir çarenin kalmadığı zorunlu durumlarda ve -güç kullanarak ulaşılmak istenen amaç ile karşı karşıya kalınan güce nispeten- orantılı bir biçimde güç kullanabilmelerine izin verildiği söylenebilecektir (Cemil Danışman, § 50; Nesrin Demir ve diğerleri, B. No: 2013/5785, 29/9/2016, § 113).

106. Öldürücü güç, Anayasa'da belirtilen hâllerde ve başka şekilde müdahale olanağı kalmaması nedeniyle son çare olarak kullanılmalıdır. Bu nedenle yaşam hakkının dokunulmaz niteliği de dikkate alınarak ölümle sonuçlanabilecek bir güç kullanımı söz konusu olduğunda bunun zorunluluğu ve orantılılığı Anayasa Mahkemesi tarafından çok sıkı bir şekilde denetlenmelidir (Nesrin Demir ve diğerleri, § 107).

107. Kolluk görevlilerinin doğrudan silah kullanımı sonucu meydana gelen olaylarda güç kullanımının Anayasa’nın 17. maddesine göre başka bir çarenin kalmadığı zorunlu bir durumda ve ölçülü bir şekilde gerçekleştiğinin soruşturma makamlarınca resen ortaya konması gerekmektedir (Turan Uytun ve Kevzer Uytun, B. No: 2013/9461, 15/12/2015, § 73). AİHM de ölümün güvenlik güçlerinin silah kullanımı sonucu gerçekleştiğinin tartışmasız olduğu olaylarda, bu konudaki ispat yükünün taraf devlete (hükûmete) ait olduğunu kabul etmekte ve mutlak zorunlu olanı aşmayacak bir güç kullanımı gerçekleştiğinin kanıtlanamaması hâlinde yaşam hakkının usul ve esas yönünün ihlal edildiğine karar vermektedir (Bektaş ve Özalp/Türkiye, § 57, Ataykaya/Türkiye, B. No: 50275/08, 22/7/2014, §§ 45-59).

108. Esasen olayların oluşumuna ilişkin delillerin değerlendirilmesi idari ve yargısal makamların ödevidir (Rıfat Bakır ve diğerleri, B. No: 2013/2782, 11/3/2015, § 68). Anayasa Mahkemesinin doğrudan ilgili soruşturma ve yargılama makamlarının yerine geçecek şekilde delillerin değerlendirmesini kendisinin yapmasının veya yürütülmesi gerekli olan soruşturma işlemlerini belirlemesinin söz konusu olamayacağı belirtilmelidir. Başka bir ifadeyle Anayasa Mahkemesinin görevi, bu makamların maddi olaylara ilişkin yaptıkları değerlendirmenin yerine kendi değerlendirmesini koymak değildir (Hıdır Öztürk ve Dilif Öztürk, B. No: 2013/7832, 21/4/2016, § 185). Bu konuda asıl sorumlu ve yetkili olanlar ilk elden olayları inceleyen yetkili adli ve idari mercilerdir. Diğer taraftan derece mahkemelerinin bulgularının Anayasa Mahkemesini bağlamamasına rağmen normal şartlar altında bu mahkemelerin maddi olaylara ilişkin yaptığı tespitlerden ayrılmak için de kuvvetli nedenlerin var olması gerekir (Cezmi Demir ve diğerleri, § 96).

109. Bu noktada belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi, yetkili mercilerin bu konuya ilişkin değerlendirmelerine tamamen bağlı kalmak zorunda olmayıp somut olaya ilişkin elinde bulunan kesin, ikna edici bilgi veya bulgulara dayanarak farklı bir değerlendirmede de bulunabilir (Cemil Danışman, § 58; Nesrin Demir ve diğerleri, § 117). Kamu görevlilerinin güç kullanımına ilişkin eylemlerinin değerlendirmesi yapılırken olayın bütün aşamalarının dikkate alınması gerekmektedir (Cemil Danışman, § 57). Bunun yanı sıra bu konuda yapılacak değerlendirmede bir bütün olarak somut olayın hangi koşullarda gerçekleştiğinin ve nasıl bir seyir izlediğinin de gözönünde bulundurulması gerekmektedir (Cemil Danışman, § 57; Nesrin Demir ve diğerleri, § 108).

110. Buna göre bireyin bir devlet görevlisi ya da üçüncü kişi tarafından hukuka aykırı olarak ve Anayasa’nın 17. maddesini ihlal eder biçimde bir muameleye tabi tutulduğuna ilişkin savunulabilir bir iddiasının bulunması hâlinde Anayasa’nın 17. maddesi -“Devletin temel amaç ve görevleri” kenar başlıklı 5. maddedeki genel yükümlülükle birlikte yorumlandığında- etkili resmî bir soruşturmanın yapılmasını gerektirmektedir (Tahir Canan, § 25).

111. Bu noktada ifade etmek gerekir ki usul yükümlülüğünün gerektiği şekilde yerine getirilmemesi hâlinde devletin negatif ve pozitif yükümlülüklerine gerçekten uyup uymadığı tespit edilemez. Bu nedenle devletin bu madde kapsamındaki negatif ve pozitif yükümlülüklerinin güvencesini soruşturma yükümlülüğü oluşturmaktadır (Salih Akkuş, B. No: 2012/1017, 18/9/2013, § 29).

112. Bu kapsamda -özellikle de olayın gerçekleştiği zamanda ve yerde- ilk anda yürütülecek soruşturma işlemleri çok büyük önem arz etmektedir. Geçen zamanla birlikte kaçınılmaz bir şekilde delillerin kaybolması, tanıkların yer değiştirmesi ve yaşananları hatırlamanın güçleşmesi gibi nedenlerle delil toplama ve olayın gerçekleşme şeklini belirlemenin giderek zorlaşacağı açıktır (Yavuz Durmuş ve diğerleri, B. No: 2013/6574, 16/12/2015, § 62).

113. Anayasa'nın 17. maddesinde güvence altına alınan haklar kapsamında yürütülen ceza soruşturmalarına ilişkin yükümlülük sonuç yükümlülüğü değil uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür. Diğer yandan burada yer verilen değerlendirmeler, hiçbir şekilde Anayasa’nın 17. maddesinin başvuruculara üçüncü kişileri bir suç isnadı dolayısıyla her durumda yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargılamaları mahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlandırma ödevi yüklediği anlamına gelmemektedir (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 56).

114. Yürütülecek soruşturmalarda soruşturmada ve devamında yapılan kovuşturmada yetkililerin süratli hareket etmeleri yaşanan olayların daha sağlıklı bir şekilde aydınlatılabilmesi, kişilerin hukukun üstünlüğüne olan bağlılığını sürdürmesi ve hukuka aykırı eylemlere hoşgörü gösterildiği ya da kayıtsız kalındığı görünümü verilmesinin engellenmesi açısından kritik bir öneme sahiptir (Deniz Yazıcı, B. No: 2013/6359, 10/12/2014, § 96).

115. Ayrıca belirtilmelidir ki yaşam hakkına ilişkin iddialarla ilgili olarak derece mahkemelerinde dava görüldüğü zaman, ceza hukuku sorumluluğunun Anayasa ve uluslararası hukuk sorumluluğundan ayrı tutulması gerekir. Anayasa Mahkemesinin yetkisi, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Sözleşme ve Türkiye’nintaraf olduğu buna ekprotokoller kapsamında bulunanlarla sınırlıdır. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesinin cezai sorumluluk bağlamında suça ya da masumiyete ilişkin bir bulguya ulaşma görevi bulunmamaktadır. Başvuru konusu olaylar açısından yer verilen somut tespitler, hiçbir şekilde Anayasa Mahkemesince kişilerin masumiyetine veya suçlululuğuna ilişkin bir yorum yapıldığı şeklinde değerlendirilmemelidir (Rıfat Bakır ve diğerleri, § 143).

 (ii) İnsan Haysiyetiyle Bağdaşmayan Muamele Yasağı Bakımından

116. Diğer yandan Anayasa Mahkemesi, Anayasa'nın 17. maddesinin ihlali anlamında bir kötü muamele olup olmadığını değerlendirirken kendisine sunulan bütün delilleri inceler. Bu deliller başvurucu tarafından ortaya konulmuş, Bakanlık tarafından bildirilmiş veya diğer kaynaklardan elde edilmiş olabilir. İddia edilen olayların gerçekliğini tespit etmek için her türlü şüpheden uzak, makul kanıtların varlığı gerekir. Bu kanıtlar yeterince güçlü, açık ve uyumlu çıkarımlardan ya da aksi ispat edilmemiş karinelerden elde edilebilir. Kanıtlar değerlendirilirken ilgililerin süreçteki tutumları da dikkate alınmalıdır (aynı yöndeki değerlendirme için bkz. Cezmi Demir ve diğerleri, § 95).

117. Bir muamelenin Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında değerlendirilmesi için asgari bir ağırlık derecesine ulaşmış olması gerekir. Bu asgari eşik göreceli olup her olayın somut koşulları dikkate alınarak belirlenmelidir. Bu belirleme yapılırken muamelenin süresi, bedensel ve ruhsal etkileri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi faktörler önem taşır. Ayrıca muamelenin ardındaki saik ve amaç dikkate alınmalıdır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 83).

118. Kişiyi küçük düşürebilecek ve utandırabilecek şekilde kişide korku, elem ve aşağılanma duygusu uyandıran veya mağduru kendi iradesine ve vicdanına aykırı bir şekilde hareket etmeye sürükleyen muameleler ise insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele veya ceza olarak tanımlanabilir. Uygulanan bu muamele eziyetten farklı olarak kişide bedensel ya da ruhsal bir acı oluşturmasa da küçük düşürücü veya alçaltıcı bir etki yaratmaktadır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 89).

 (b) İlkelerin Olaya Uygulanması

119. Yukarıda belirtildiği üzere AİHM, Benzer ve diğerleri/Türkiye kararında, soruşturma sırasında Genel Müdürlükçe iletilen uçuş kayıt defterlerinde yazılı bilgilerin başvurucuların iddialarını desteklediğini, kamu makamlarının savunmasının iddiaları inkârla sınırlı kaldığını belirterek askerî makamlar tarafından kullanılan güç nedeniyle yaşam hakkının maddi yönünün ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (bkz. § 32).

120. AİHM olayda yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiği kararında ihlalin giderilmesi için özel önlem belirterek olayın sorumlularının cezasız kalmasının önlenmesi için sorumlularının tespit edilmesi ve cezalandırılmasının sağlanması amacıyla uçuş kayıt defterine dayalı olarak olaya dair etkili bir soruşturma yürütülmesi gerektiğinin altını çizmiştir (bkz. § 36).

121. AİHM'in bahse konu ihlal kararı sonrasında olay hakkında devam eden soruşturmada olay tarihinde görev yapan askerî personelin açık kimliğinin tespit edilemediği ve neticeten dava zamanaşımının dolması nedeniyle dosyanın kovuşturmasızlık kararıyla sonuçlandığı, dolayısıyla olayın sorumlularının tespit edilemediği ve haklarında yargılama yapılamadığı görülmektedir (bkz. § 51).

122. Bu itibarla başvuru dosyasının incelenmesinde soruşturma dosyasında mevcut olan, Genel Kurmay Başkanlığı Hava Kuvvetleri Komutanlığınca Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (CMK mülga 250. madde ile görevli) iletilen 24/8/2012 tarihli yazı (bkz. § 39) ile Genel Müdürlük tarafından 13/2/2012 tarihinde iletilen yazı (bkz. § 21) ve Diyarbakır 2. Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından 1/8/2012 tarihinde Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına (TMK mülga 10. madde ile görevli) iletilen yazı (bkz. § 39) ve eklerindeki belgeler dikkate alındığında -soruşturmanın da olayın sorumluları tespit edilmeden zamanaşımının dolması üzerine kovuşturmasızlık kararıyla sonuçlandığı gözetildiğinde- başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım, Salih Oygur'un yaşam hakkının ihlal edildiği iddiaları bakımından AİHM'in Benzer ve diğerleri/Türkiye kararındaki değerlendirmelerinden ayrılmayı gerektiren bir husus bulunmadığı kanaatine varılmıştır.

123. Öte yandan AİHM Benzer ve diğerleri/Türkiye kararında olay sırasında meydana gelen terör ve panik ortamı, başvurucuların yakınlarının kötü bir şekilde ölmelerine tanık olmaları, sonrasında cesetleri komşu köylere taşıyıp gömmek zorunda kalmaları, yetkililerden herhangi bir yardım alamamaları, evlerinin nedensiz olarak tahrip edilmesi, yaşadıkları yeri terk etmek zorunda kalmaları ve olaya dair soruşturma yürütülmemesi nedenleriyle yaşadıkları üzüntü ve stresin insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele sayılacak asgari eşiğe ulaştığını tespit ederek mağdurlar açısından söz konusu yasağın ihlal edildiğine karar vermiştir (bkz. § 35).

124. Olay tarihinde bahsi geçen köylerde yaşadıkları ve olay sırasında yaralandıkları yahut yakınlarının öldüğü hususlarında dosya kapsamında bilgi ve belgeler mevcut olan başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği iddiaları bakımından AİHM'in Benzer ve diğerleri/Türkiye kararındaki değerlendirmelerinden ayrılmayı gerektiren bir husus bulunmadığı kanaatine varılmıştır.

125. Açıklanan gerekçelerle adı geçen başvurucular açısından yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

 (2) Diğer Başvurucuların Yaşam Hakkının Usul Yönünün İhlal Edildiği İddiaları Yönünden

 (a) Genel İlkeler

126. Temel hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla 4/11/1950 tarihinde imzalanan Sözleşme, 10/3/1954 tarihli ve 6366 sayılı Kanun'la Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanmış ve onay belgesinin 18/5/1954 tarihinde Avrupa Konseyi Genel Sekreteri'ne tevdi edilerek Türkiye açısından yürürlüğe girmiştir. Bakanlar Kurulunun 22/1/1987 tarihli ve 87/11439 sayılı kararı ile Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna bireysel başvuru hakkı, 25/9/1989 tarihli ve 89/14563 sayılı kararı ile de AİHM'in zorunlu yargı yetkisi tanınmıştır. Böylece Türkiye, Sözleşme'de bulunan temel hak ve özgürlükleri güvence altına alma yükümlülüğünü kabul etmiş ve yargı yetkisi içinde bulunan tüm bireylere, hukuken bağlayıcı nitelikte ihlal kararı verebilecek bir uluslararası mahkemeye başvuru yapabilme hakkını tanımıştır (Sıddıka Dülek ve diğerleri, B. No: 2013/2750, 17/2/2016, § 68).

127. Sözleşme ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin etkili bir şekilde korunması AİHM tarafından verilen ihlal kararlarının iç hukukta gereği gibi yerine getirilmesi ile mümkün olabilir. AİHM tarafından verilen ihlal kararlarının iç hukukta gereği gibi yerine getirilmemesi Sözleşme ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin uygulamada etkili bir şekilde korunamadığı anlamına gelir (Sıddıka Dülek ve diğerleri, § 69).

128. Sözleşme tarafından güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin uygulamada etkili bir şekilde korunamadığı yönündeki şikâyetlerin incelenmesi ise Anayasa'da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden Sözleşme kapsamındaki herhangi birinin ihlal edildiği iddiasını bireysel başvuru yoluyla incelemeye yetkili olan Anayasa Mahkemesinin görev alanına girer. Aksinin kabulü, Anayasa ve Sözleşme'nin ortak koruma alanı içinde yer alan temel hak ve özgürlüklerin bireysel başvuru yolu ile etkili bir şekilde korunmasını öngören Anayasa'nın amacı ile bağdaşmaz. Bu sebeple AİHM tarafından verilen bir ihlal kararının gereklerinin yerine getirilip getirilmediği Anayasa Mahkemesince incelenmelidir (Sıddıka Dülek ve diğerleri, § 70).

129. Somut olayda yaşam hakkının usul boyutuna ilişkin AİHM tarafından verilmiş bir ihlal kararı olmasına rağmen Anayasa Mahkemesinin aynı konuda yeni bir inceleme yapabilmesi için başvurucunun mağduriyetinin AİHM kararıyla giderilmemiş olması gerekir (Rahil Dink ve diğerleri, B. No: 2012/848, 17/7/2014, § 116). Olaya ilişkin soruşturma dosyasının baştan itibaren açık olduğu, sorumluların tespitine yönelik incelemenin AİHM kararı sonrasında da devam ettiği görülmektedir. Bu durumda AİHM’in ihlal kararı ve buna istinaden ödenen tazminat ile başvurucuların mağdur sıfatının sona erdiği söylenemez. Anayasa Mahkemesinin özellikle AİHM’in kararı üzerine adli makamlar tarafından kararda bildirilen özel önlemi de yerine getirecek şekilde olaydan sorumlu olan kişileri belirleme ve bu eylemleri yaptırım altına alma amacıyla etkili bir soruşturma yürütülüp yürütülmediğini incelemesi gerekir.

130. Bu nedenle yukarıda da belirtildiği üzere (bkz. § 77) başvurucular Ahmet Bengi, Sadık Kaçar, Hamit Kaçar, Abdurrahman Bengi, Hacı Kaçar, Hasan Bedir, İbrahim Kıraç, Zeynep Kalkan, Abdullah Borak, Kasım Kıraç, Durmaz Kalkan, Basri Kalkan, Asker Kalkan, Mehmet Kalkan, Abdulhadi Oygur, Abdullah Oygur, Taybet Oygur, Halime Başkurt (Oygur), Ahmet Yıldırım, Şahin Altan, Ahmet Benzer, Mehmet Benzer, Ata Kaçar, Halil Kaçar, Osman Kaçar, Felek Başkurt (Yıldırım), Selim Yıldırım, Mehmet Aykaç, Cafer Kaçar, Reşit Bengi, İsmail Bengi, Mustafa Bengi, Emin Erdin, Zeynep Erdin, Ayşe Erdin, Hatice Erdin, İsmail Erdin, Sariye Metin, Zeynep Bengi, Abdulaziz Bengi, Fatma Bengi, Emine Bengi, Mehmet Bengi, Sitti Turgun ve Emine Salgın'ın iddiaları hakkında Anayasa Mahkemesince yapılacak inceleme, olayların baştan itibaren yeniden değerlendirilmesi şeklinde değil AİHM tarafından verilen ihlal kararının gereklerinin yerine getirilip getirilmediği ile ilgili sınırlı olarak ve AİHM'in ihlal kararından sonraki süreç esas alınarak yaşam hakkının usul yönü açısından yapılacaktır.

131. Anayasa Mahkemesinin yaşam hakkının usul yönü konusunda benimsediği genel ilkelere göre kasten meydana getirildiği iddia edilen bir ölüm olayı hakkında yürütülen ceza soruşturmasının etkililiği için;

i. Soruşturma makamlarının resen ve derhâl harekete geçerek ölüm olayını aydınlatabilecek ve sorumluların belirlenmesini sağlayabilecek bütün delilleri tespit etmeleri (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 57),

ii. Kamu görevlilerinin karıştığı iddia edilen ölümlere ilişkin soruşturmaları yürüten soruşturma makamlarının olaya karışmış olabilecek kişilerden bağımsız olması, soruşturma makamlarının sadece hiyerarşik ve kurumsal bağımsızlığının yeterli olmayıp aynı zamanda soruşturmanın fiilen de bağımsız olarak yürütülmesi (Cemil Danışman, § 96),

iii. Ceza soruşturmasının fiilen hesap verilebilirliği sağlamak için soruşturma sürecinin kamu denetimine açık olması, ayrıca her olayda, ölen kişinin yakınlarının meşru menfaatlerini korumak için bu sürece gerekli olduğu ölçüde katılmalarının sağlanması (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 58),

iv. Hukuk devletine bağlılığın sağlanması ve hukuka aykırı eylemlere hoşgörü ve teşvik gösterildiği görünümü verilmesinin engellenmesi amacıyla ceza soruşturması makul bir özen ve süratle yürütülmesi gerekir (Salih Akkuş, § 30).

132. Bu noktada yeniden ifade etmek gerekir ki Anayasa'nın 17. maddesinde güvence altına alınan haklar kapsamında yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, yaşam hakkını koruyan mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve sorumluların ölüm olayına ilişkin hesap vermelerini sağlamaktır. Bu, bir sonuç yükümlülüğü değil uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür. Diğer yandan burada yer verilen değerlendirmeler, hiçbir şekilde Anayasa’nın 17. maddesinin başvuruculara üçüncü kişileri bir suç isnadı dolayısıyla her durumda yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargılamaları mahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlandırma ödevi yüklediği anlamına gelmemektedir (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, § 56).

133. Diğer taraftan soruşturmanın ilerlemesine engel güçlükler olsa da soruşturmaların makul bir sürat ve özenle yürütülmesi gerektiğinin, yetkililerin süratle hareket etmeleri olayın aydınlatılabilmesi, hukukun üstünlüğüne olan inancın korunması ve hukuka aykırı eylemlere müsamaha gösterildiği veya kayıtsız kalındığı görünümü verilmemesi açısından kritik bir öneme sahip olduğunun da yeniden altını çizmek gerekmektedir. (Deniz Yazıcı, § 96).

134. Her olayın kendine özgü şartlarında değerlendirme yapılması koşuluyla yaşamı tehlikeye soktuğu açık olan eylemler ile maddi ve manevi varlığa yönelik ağır saldırıların cezasız kalmaması gerekmektedir (Filiz Aka, B. No: 2013/8365, 10/6/2015, § 32).

 (b) İlkelerin Olaya Uygulanması

135. Somut başvuruya konu olayda AİHM, yaşam hakkının maddi ve usul yönlerinin ihlal edildiğine karar verip tazminata hükmetmenin yanı sıra ihlalin giderilmesine yönelik özel bir önlem belirlemiş; ayrıca ihlal kararından sonra, derdest olan soruşturma kapsamında adli makamlarca gerçekleştirilecek yeni işlemlerin Bakanlar Komitesince denetleneceğini ifade etmiştir. AİHM özellikle olayın sorumlularının cezasız kalmasının önlenmesi için alınacak önlemin sorumlularının tespit edilerek cezalandırılmasını sağlamak amacıyla uçuş kayıt defterine dayalı olarak etkili bir soruşturma yürütülmesi olduğunu belirtmiştir (bkz. § 36).

136. AİHM yukarıda yer verilen kararında başvurucuların yakınlarının ölümünde ve yaralanmasında sorumluluğu olabilecek kişilerin tespitine yönelik etkili bir soruşturma yürütülmediği gerekçesiyle yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiğine karar vermiştir. Bu kararın gereğini yerine getirmek Sözleşme'ye göre taraf devletin ödevidir. Sözleşme'nin “Kararların bağlayıcılığı ve infazı” kenar başlıklı 46. maddesi uyarınca taraf devletlerin AİHM’in kesinleşmiş kararlarına uyma yükümlülüğü bulunduğu, AİHM'in kesinleşen kararlarının infazı denetleyecek olan Bakanlar Komitesine gönderildiği, Bakanlar Komitesinin taraf devletin verilen kesin karara uygun davranmayı reddettiği görüşünde olması hâlinde ilgili devlete ihtarda bulunduktan sonra bu devletin aynı maddenin 1. fıkrasında öngörülen yükümlülüğünü yerine getirmediği meselesini AİHM'e intikal ettirme yetkisine sahip olduğu ve AİHM'in birinci fıkranın ihlal edildiğini tespit etmesi durumunda alınacak önlemleri değerlendirmesi için davayı Bakanlar Komitesine gönderebileceği düzenlenmiştir.

137. Bu durumda AİHM tarafından verilen ve özel bir tedbir içeren olaya dair ihlal kararının yerine getirilebilmesi için belirtilen önlemin adli makamlarca yerine getirilmesinin gerekli olduğu açıktır.

138. Anayasa Mahkemesince yapılan değerlendirmelerin kişilerin masumiyetine ya da suçluluğuna ilişkin bir değerlendirme niteliği taşımadığı, olaylardaki delillerin değerlendirmesi konusunda asıl sorumlu ve yetkili olanların ilk elden olayları inceleyen yetkili adli makamların olduğu benimsenerek AİHM tarafından verilen ve özel bir tedbir içeren ihlal kararının yerine getirilebilmesi için adli makamlarca etkili bir soruşturma yapılıp yapılmadığına dair yapılan incelemede, AİHM'in ihlal kararında önlem olarak belirttiği uçuş kayıt defterleri ve bu kapsamdaki tüm uçuş bilgilerinin 2012 yılından itibaren soruşturma dosyasında olduğu görülmektedir. Bu kapsamda da adli makamlara Genel Müdürlükçe Şubat 2012 tarihinde iletilen uçuş bilgilerine dair yazının adli makamlarca Temmuz 2012 tarihinde askerî makamlara iletilerek uçuş bilgileri verilen uçaklara ve görevli personelin kimliklerine dair bilgi talep edildiği anlaşılmaktadır (bkz. § 38).

139. Öte yandan soruşturma dosyasının incelenmesinden 2013 ve 2014 yıllarında dört askerî personelin şüpheli olarak ifadesi alındığı, ayrıca Diyarbakır Valiliği ve çeşitli askerî makamlara yazılan müzekkerelerle olay tarihinde görev alan askerî personelin (olayda sorumluluğu bulunabilecek kamu görevlilerinin) kimliklerinin tespitine çalışıldığı fakat aradan geçen uzun zaman nedeniyle istenen bilginin temin edilmesinin mümkün olmadığı görülmüştür. Nitekim bu husus Genelkurmay Askerî Savcılığının 9/4/2014 tarihli kovuşturmaya yer olmadığı kararında da "...Dosyadaki deliller itibarıyla zamanında olayın gerektiği şekilde soruşturulup delillerin yeterince toplanmadığı/toplanamadığı, maddi olayın ve ceza sorumluluğu bulunan kişilerin açık bir şekilde tespitinin yapılmadığı/yapılamadığı, maddi delillerin tam olarak ortaya konmadığı/konamadığı, ... 19 yıl 11 ay geçtikten sonra Askeri Savcılığımıza intikal eden soruşturma dosyasında mevcut bilgi ve belgeler ile Askeri Savcılığımızca kısa bir süre içerisinde dosyaya dâhil edilen bilgi ve belgeler çerçevesinde maddi olayın ve muhtemel sorumluların tüm gerçekliğiyle ortaya konulamadığı..." şeklinde yer almıştır.

140. Olay tarihinden bu yana geçen zamanla birlikte delillerin kaybolması, yaşananları hatırlamanın güçleşmesi, askerî makamlarca arşiv kayıtlarının belli bir süre sonra imha edilmesi gibi nedenlerle delil toplama ve olayın gerçekleşme şeklini belirlemenin giderek zorlaştığından adli makamlarca bu aşamadan sonra olayda sorumluluğu olabilecek kişilerin tespiti mümkün olmamıştır.

141. Dolayısıyla soruşturma kapsamında ölüm olayının nedeninin ortaya çıkarılması için gerekli adımların zamanında ve yeterli bir şekilde atılmaması nedeniyle 12/11/2013 tarihinde AİHM tarafından verilen ihlal kararından zamanaşımı süresinin dolmasına kadarki süreçte de yürütülen soruşturma kapsamında olayda sorumluluğu olabilecek kişiler tespit edilememiştir.

142. Sonuç itibarıyla adli makamlarca soruşturmanın başından itibaren sorumluların tespitine yarayabilecek bütün delillerin toplanması ve hukuka aykırı eylemlere hoşgörü gösterildiği ya da kayıtsız kalındığı görünümü verilmesinin engellenmesi açısından gerekli sürat ve özenin gösterilmediği, yürürlükteki yargı sisteminde daha sonra ortaya çıkabilecek benzer yaşam hakkı ihlallerinin önlenmesinde sahip olunan önemli rolün zarar görmesine neden olabilecek şekilde makul özen ve hızda hareket edilmediği, olayın zamanaşımına uğraması sonucunda sorumluların cezalandırılmamasına sebebiyet verildiği, dolayısıyla AİHM'in ihlal kararının gereklerinin yerine getirilemediği sonucuna varılmıştır.

143. Açıklanan gerekçelerle adı geçen başvurucular açısından yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

2. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

144. 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

 “(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir…

 (2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”

145. Başvurucular, ihlalin tespiti ve her bir başvurucunun hayatını kaybeden yakını için 250.000 TL, her bir yaralı için ise 100.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuşlardır.

146. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) kararında ihlal sonucuna varıldığında ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağı hususunda genel ilkeler belirlenmiştir. Anayasa Mahkemesi diğer bir kararında ise bu ilkelerle birlikte ihlal kararının yerine getirilmemesinin sonuçlarına da değinmiş ve bu durumun ihlalin devamı anlamına geleceği gibi ilgili hakkın ikinci kez ihlal edilmesiyle sonuçlanacağına işaret etmiştir (Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019).

147. Bireysel başvuru kapsamında bir temel hakkın ihlal edildiğine karar verildiği takdirde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırıldığından söz edilebilmesi için temel kural mümkün olduğunca eski hâle getirmenin yani ihlalden önceki duruma dönülmesinin sağlanmasıdır. Bunun için ise öncelikle ihlalin kaynağı belirlenerek devam eden ihlalin durdurulması, ihlale neden olan karar veya işlemin ve bunların yol açtığı sonuçların ortadan kaldırılması, varsa ihlalin sebep olduğu maddi ve manevi zararların giderilmesi, ayrıca bu bağlamda uygun görülen diğer tedbirlerin alınması gerekmektedir (Mehmet Doğan, §§ 55, 57).

148. İncelenen başvuruda bir kısım başvurucu yönünden yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Dolayısıyla ihlalin kamu makamlarının eylemlerinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bir kısım başvurucu yönünden de yaşam hakkının gerektirdiği etkili soruşturma yürütme yükümlülüğünün ihlal edildiğine karar verilmiştir. Bu açıdan ihlalin aynı zamanda soruşturma makamlarının işlem ve eylemlerinden de kaynaklandığı söylenebilir.

149. Bu durumda yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edilmiş olması nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı'ya talepleriyle bağlı olarak ayrı ayrı net 100.000 TL, yaşam hakkının ihlal edilmiş olması nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucu Salih Oygur'a ise net 100.000 TL; yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edilmiş olması nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucular Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım ve Mehmet Yıldırım'a müştereken net 130.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

150. Diğer yandan yaşam hakkının etkili soruşturma yürütme yükümlülüğünün (usul yönünün) ihlal edildiğine karar verildiğinden kararın bir örneğinin 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesi uyarınca ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden soruşturma yapılmak üzere Genelkurmay Askerî Savcılığına gönderilmesine karar verilmesi gerekir.  Bununla birlikte başvuruya konu olaya ilişkin olarak zamanaşımı süresinin dolması nedeniyle Genelkurmay Askerî Savcılığı tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmiştir. Bu durumda zamanaşımına uğradığı anlaşılan başvuru konusu olay hakkında yeniden soruşturma açılması için kararın bir örneğinin ilgili Genelkurmay Askerî Savcılığına gönderilmesi imkânı bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan somut olayda ihlalin tespit edilmesinin başvurucuların uğradığı zararların giderilmesi bakımından yetersiz kalacağı açıktır.

151. Somut olayda yeniden soruşturma açılması imkânı olmadığı da dikkate alınarak eski hâle getirme kuralı çerçevesinde ihlalin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılabilmesi içinyaşam hakkının usul yönünün ihlali nedeniyle bir kısım başvurucunun yalnızca yaşam hakkının usul yönünün ihlal edildiğinin tespitiyle telafi edilemeyecek olan manevi zararları karşılığında "Diğer Başvurucular" başlığı altında isimleri sayılmış olan ve akraba oldukları tespit edilen başvuruculardan Felek Başkurt (Yıldırım) ve Selim Yıldırım'a müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Emin Erdin, Zeynep Erdin, Ayşe Erdin, Hatice Erdin, İsmail Erdin ve Sariye Metin'e müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Zeynep Kalkan, Durmaz Kalkan, Basri Kalkan, Asker Kalkan ve Mehmet Kalkan'a müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan İbrahim Kıraç ve Kasım Kıraç'a müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Abdulhadi Oygur, Abdullah Oygur, Taybet Oygur ve Halime Başkurt (Oygur)'a müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Ahmet Benzer ve Mehmet Benzer'e müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Sadık Kaçar, Hacı Kaçar, Ata Kaçar, Hamit Kaçar, Halil Kaçar ve Osman Kaçar'a müştereken net 40.000 TL; başvuruculardan Ahmet Bengi, Abdurrahman Bengi, Reşit Bengi, İsmail Bengi, Mustafa Bengi, Emine Bengi, Mehmet Bengi, Fatma Bengi, Zeynep Bengi, Emine Salgın, Abdülaziz Bengi ve Sitti Turgun'a müştereken net 40.000 TL; başvurucular Hasan Bedir, Ahmet Yıldırım, Şahin Altan, Mehmet Aykaç, Abdullah Borak ve Cafer Kaçar'a ayrı ayrı net 40.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

152. Anayasa Mahkemesinin maddi tazminata hükmedebilmesi için başvurucuların uğradığını iddia ettikleri maddi zararlar ile tespit edilen ihlal arasında illiyet bağı bulunmalıdır. Başvurucuların bu konuda herhangi bir belge sunmamış olmaları nedeniyle maddi tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

153. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 206,10 TL harç ve 3.000 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 3.206,10 TL yargılama giderinin başvuruculara müştereken ödenmesine karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvurucular Hatice Benzer ve Sabahattin Borak yönünden başvurunun DÜŞMESİNE,

B. 1. Başvurucular Mehmet Bengi, Süleyman Bayı, Adil Bengi, Abdullah Borak, Nufel Bengi, Ali Bedir'in yaşam hakkı ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddialarının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Başvurucu Salih Oygur'un insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddiasının kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

3. Başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın yaşam hakkı ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddialarının; başvurucu Salih Oygur'un yaşam hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiasının ve "diğer başvurucular"ın yaşam hakkı usul yönünün ihlal edildiğine ilişkin iddialarının KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

C. 1. Başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı, Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım, Mehmet Yıldırım'ın Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkı ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının İHLAL EDİLDİĞİNE,

2. Salih Oygur'un Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

3. "Diğer başvurucular"ın Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkının usul yönünün İHLAL EDİLDİĞİNE,

D. 1. Yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edilmesi nedeniyle başvurucular Lali Erdin, Mahmut Bayı'ya talepleriyle bağlı olarak AYRI AYRI net 100.000 TL; yaşam hakkının ve insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edilmesi nedeniyle başvurucular Abdullah Yıldırım, Lezgin Yıldırım, Bilal Yıldırım ve Mehmet Yıldırım'a MÜŞTEREKEN net 130.000 TL; yaşam hakkının ihlal edilmesi nedeniyle başvurucu Salih Oygur'a net 100.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

2. Yaşam hakkının usul yönünün ihlal edilmesi nedeniyle başvuruculardan Felek Başkurt (Yıldırım) ve Selim Yıldırım'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Emin Erdin, Zeynep Erdin, Ayşe Erdin, Hatice Erdin, İsmail Erdin ve Sariye Metin'e MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Zeynep Kalkan, Durmaz Kalkan, Basri Kalkan, Asker Kalkan ve Mehmet Kalkan'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan İbrahim Kıraç ve Kasım Kıraç'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Abdulhadi Oygur, Abdullah Oygur, Taybet Oygur ve Halime Başkurt (Oygur)'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Ahmet Benzer ve Mehmet Benzer'e MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Sadık Kaçar, Hacı Kaçar, Ata Kaçar, Hamit Kaçar, Halil Kaçar ve Osman Kaçar'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvuruculardan Ahmet Bengi, Abdurrahman Bengi, Reşit Bengi, İsmail Bengi, Mustafa Bengi, Emine Bengi, Mehmet Bengi, Fatma Bengi, Zeynep Bengi, Emine Salgın, Abdülaziz Bengi ve Sitti Turgun'a MÜŞTEREKEN net 40.000 TL; başvurucular Hasan Bedir, Ahmet Yıldırım, Şahin Altan, Mehmet Aykaç, Abdullah Borak ve Cafer Kaçar'a AYRI AYRI net 40.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

E. 206,10 TL harç ve 3.000 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 3.206,10 TL yargılama giderinin başvuruculara MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE,

F. Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 10/6/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.