I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, yapı ruhsatları ve yapı kullanım belgesi iptal edilen alışveriş merkezinin mühürlenerek yıkımına karar verilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular 8/9/2015 ve 13/4/2016 tarihlerinde yapılmıştır.

3.Konuları aynı olan 2015/15095, 2016/6931, 2016/6932 ve 2016/6933 sayılı başvuruların 2015/15094 sayılı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmesine, anılan dosyaların kapatılmasına ve incelemenin 2015/15094 sayılı dosya üzerinden yapılmasına karar verilmiştir.

4. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

5. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

6. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

A. Uyuşmazlığın Arka Planı

8. Başvurucu şirketler, İstanbul'un Bakırköy ilçesi Osmaniye Mahallesi'nde bulunan 1223 ada 6 parsel sayılı taşınmaz üzerinde yer alan Marmara Forum AVM (AVM) isimli alışveriş merkezini işletmektedir.

9. Başvurucuların beyanlarına göre imar planına uygun olarak hazırlanan avan projeye uygun olarak yapı ruhsatı alınmış, inşaatın ruhsata uygun bir şekilde bitirilmesi üzerine de kendilerine yapı kullanım izni verilmiştir. 31/3/2011 tarihinde de AVM faaliyete başlamıştır.

10. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Büyükşehir Belediyesi) 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu'nun 11. maddesine istinaden yapmış olduğu denetimde, imar mevzuatı kapsamında kamuya ait olması gereken açık otopark alanına özel otopark alanı yapılmasına müsaade edildiği gerekçesiyle Bakırköy Belediyesi (Belediye) tarafından verilen 19/12/2008 tarihli tadilat ve ilave inşaat ruhsatının 19/10/2011 tarihinde iptaline karar vermiştir. Söz konusu yapı hakkında 22/11/2011 tarihli yapı tatil tutanağı düzenlenmiş ve yapı mühürlenmiştir.

11. Diğer taraftan Belediyenin aynı yapı için verdiği 28/1/2011 tarihli tadilat ve ilave inşaat ruhsatı Büyükşehir Belediyesince 29/11/2011 tarihinde iptal edilmiştir. Bunun üzerine aynı yapı hakkında 8/12/2011 tarihinde ikinci kez yapı tatil tutanağı düzenlenmiş ve yapı mühürlenmiştir. Büyükşehir Belediye Encümeninin 11/1/2012 tarihli kararıyla da yapının yıkımına karar verilmiştir. Son olarak başvuruya konu yapı için verilen yapı kullanma izin belgesi Büyükşehir Belediyesince 28/5/2012 tarihinde iptal edilmiştir.

B. Yapı Ruhsatlarının İptali Nedeniyle Açılan Davalar

12. Başvurucular 19/12/2008 tarihli tadilat ve ilave inşaat ruhsatının iptaline ilişkin Büyükşehir Belediyesinin 19/10/2011 tarihli işleminin iptali istemiyle İstanbul 4. İdare Mahkemesinde (Mahkeme) dava açmıştır. Mahkeme, 4/3/2014 tarihinde davanın reddine karar vermiştir (E.2011/2473, K.2014/460). Kararın gerekçesinde, imar planı kapsamında kamuya ayrılan yere kamu eline geçmeden ruhsat tanzim edildiği ve uygulama yapıldığı vurgulanmıştır. Mahkemece inşaat ruhsatının, dayanak imar planına ilişkin plan notundaki hükme de aykırı olduğu ifade edilerek ruhsatın iptaline yönelik tesis edilen idari işlemin hukuka aykırı olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

13. Başvurucular ayrıca 28/1/2011 tarihli tadilat ve ilave inşaat ruhsatının iptaline ilişkin Büyükşehir Belediyesinin 29/11/2011 tarihli işleminin iptali istemiyle ikinci bir dava açmıştır. Mahkeme 4/3/2014 tarihinde yukarıda belirtilen aynı gerekçeyle davanın reddine karar vermiştir (E.2012/763, K.2014/461).

14. Danıştay Altıncı Dairesi 22/10/2014 tarihinde Mahkemenin her iki kararının bozulmasına hükmetmiştir. İdare tarafından karar düzeltme talebinde bulunulması üzerine aynı Daire tarafından 3/6/2015 tarihinde her iki karar da onanmıştır. Dairenin karar gerekçesinde, uyuşmazlığın teknik bir bilgiyi gerektirmediği, Mahkemece yapılan keşif ve alınan bilirkişi raporu dikkate alınmaksızın hüküm verilebileceği ifade edilmiştir. Sonuç olarak imar mevzuatına ve dayanağı olan imar planına aykırı olarak düzenlendiği anlaşılan yapı ruhsatının iptal edilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığı vurgulanmıştır.

C. Mühürleme İşlemi ve Yıkım Kararı Nedeniyle Açılan Davalar

15. Başvurucular 22/11/2011 tarihli yapı tatil tutanağı ile bu tutanağa istinaden yapının mühürlenmesi işleminin iptali istemiyle dava açmıştır. Mahkeme 26/3/2014 tarihinde dava davanın reddine karar vermiştir (E.2012/412, K.2014/601). Kararın gerekçesinde, 19/12/2008 tarihli tadilat ve ilave inşaat ruhsatının idare tarafından iptal edildiği, bu işleme karşı açılan davanın da 4/3/2014 tarihinde Mahkemece reddedildiği, buna göre yapının ruhsatsız duruma geldiği vurgulanmıştır. Mahkemeye göre söz konusu yapı, tadilat ve ilave inşaat ruhsatının iptali nedeniyle önceden verilen ve hâlen geçerli olan yapı ruhsatı ve eklerine aykırı duruma düşmüştür. Dolayısıyla ruhsat ve eklerine aykırı duruma düşen söz konusu yapı hakkında düzenlenen yapı tatil tutanağı ve yapının mühürlenmesi işlemlerinde hukuka aykırılık bulunmamaktadır.

16. Öte yandan başvurucular, 8/12/2011 tarihli yapı tatil tutanağı ile bu tutanağa istinaden yapının mühürlenmesi işleminin iptali istemiyle bir dava daha açmıştır. Mahkeme 26/3/2014 tarihinde aynı gerekçelerle bu davanın da reddine karar vermiştir (E.2012/785, K.2014/602). Danıştay Ondördüncü Dairesi 2/4/2015 tarihinde her iki kararın da bozulmasına hükmetmiştir. Karar düzeltme aşamasında aynı Daire 24/12/2015 tarihinde bahse konu kararların onanmasına karar vermiştir. Nihai kararın gerekçesinde, yapı ruhsatı iptal edilen yapıların tedbir amaçlı mühürlenerek durdurulmasına ilişkin işlemlerde kamu yararına aykırılık bulunmadığı belirtilmiştir.

17. Son olarak başvurucular, İstanbul Büyükşehir Encümeni tarafından verilen 11/1/2012 tarihli yıkım kararının iptali istemiyle dava açmıştır. Mahkeme 26/3/2014 tarihinde davanın reddine karar vermiştir (E.2012/1369, K.2014/603). Mahkeme, başvuruya konu yapı hakkında tanzim edilen her iki yapı tatil tutanağının düzenlenmesi ile bu tutanakların yapı yerine asılmasından itibaren en çok bir ay içerisinde yapının hukuken geçerli olan ve yürürlükte bulunan ruhsatına uygun hâle getirilmesi gerekirken buna uyulmadığını belirlemiştir. Mahkemeye göre Büyükşehir Belediyesi ve Belediye arasında 27/4/2010 tarihinden itibaren yapıya ilişkin yazışmalar da dikkate alındığında yapının yıkımına karar verilmesinde hukuka aykırı bir durum bulunmamaktadır.

18. Danıştay Ondördüncü Dairesi 2/4/2015 tarihinde kararın bozulmasına hükmetmiştir. Aynı Daire 24/12/2015 tarihindekarar düzeltme talebini kabul ederek kararın onanmasına karar vermiştir. Nihai kararın gerekçesinde, başvurucular tarafından yapı ruhsatlarının iptaline yönelik açılan davaların reddedilerek kesinleştiği dikkate alındığında, yapı ruhsatı iptal edilen ve bu nedenle ruhsatsız hâle gelen yapının yıkımına karar verilmesine yönelik işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı ifade edilmiştir.

19. Nihai kararlar,başvurucular vekiline 11/8/2015 ve 15/3/2016 tarihlerinde tebliğ edilmiştir.

20. Başvurucular, 8/9/2015 ve 13/4/2016 tarihlerinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunmuşlardır.

IV. İLGİLİ HUKUK

21. İlgili hukuk için bkz. Murat Emrah Emre, B. No: 2018/1275, 30/10/2018, §§ 13-21.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

22. Mahkemenin 21/2/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucuların İddiaları

23. Başvurucular, taşınmaz üzerinde alışveriş merkezi yapılmak üzere hazırlanan avan projenin Belediye ve Büyükşehir Belediyesi tarafından onaylandığını ve Belediye tarafından 7/8/2004 tarihinde yapı ruhsatı verildiğini ifade etmişlerdir. Başvurucular, bu aşamadan sonra söz konusu yapıya ilişkin tadilat ve ilave inşaat ruhsatları düzenlendiğini, yapının ruhsat ve eklerine uygun olarak tamamlanması üzerine Belediye tarafından yapı kullanım izin belgesi verildiğini ve AVM'nin 31/3/2011 tarihinde faaliyete geçtiğini belirtmişlerdir.

24. Başvurucular, mezkur yapının ruhsata aykırı olarak inşa edilen bir yapı olmadığını, Büyükşehir Belediyesince tesis edilen ruhsat iptali ve diğer işlemler nedeniyle AVM'nin ve AVM içindeki firmaların çalışma izni almaları ve faaliyette bulunmalarının mümkün olmadığını belirterek mülkiyet ve çalışma hakları ile hukuk devleti ilkesinin ihlal edildiğinden yakınmışlardır. Başvurucular ayrıca Büyükşehir Belediyesinin aynı nitelikteki bir başka olayda imara aykırı durumlara ilişkin denetim yetkisinin ilçe belediyelerinde olduğunu belirtmesine rağmen somut olayda aksi yönde davranarak işlem tesis etmesinin de eşitlik ilkesini ihlal ettiğini belirtmişlerdir. Başvurucular diğer taraftan, derece mahkemelerince verilen kararların açık ve bariz bir takdir hatası içerdiğini, bu nedenle de adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

B. Değerlendirme

25. Anayasa'nın "Mülkiyet hakkı" kenar başlıklı 35. maddesi şöyledir:

"Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.

Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz."

26. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucular; mülkiyet hakkı dışında adil yargılanma ve çalışma hakları, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. Ancak somut olayda eşitlik ilkesinin ihlaline yol açabilecek farklı muamelenin varlığı başvurucular tarafından temellendirilmemiştir.

27.Diğer taraftan başvurucuların asıl şikâyetinin tadilat ve ilave inşaat ruhsatlarının iptal edilmesi nedeniyle ruhsata aykırı yapı hâline gelen binanın mühürlenmesi ve akabinde yıkımına karar verilmesi nedeniyle mülkiyet haklarının ihlal edildiğine yönelik olduğu anlaşıldığından başvurucuların tüm şikâyetleri mülkiyet hakkının ihlali iddiası kapsamında incelenmiştir.

28. Anayasa Mahkemesi benzer bir konu ile ilgili şikâyetleri daha önce incelemiş ve uygulanacak ilkeleri ortaya koymuştur (Murat Emrah Emre, §§ 24-44).

29. Murat Emrah Emre kararında, başvuruya konu bağımsız bölüm tapuda başvurucu adına kayıtlı olduğundan başvurucunun mülkiyet hakkı bağlamında korunması gereken bir menfaatinin bulunduğu kabul edilmiştir (Murat Emrah Emre, § 27). Anılan kararda bu bağımsız bölümün yıkımına karar verilmesinin mülkiyet hakkına müdahale teşkil ettiği vurgulanmış ve söz konusu müdahalenin, niteliği sebebiyle mülkiyetten barışçıl yararlanmaya ilişkin genel kural çerçevesinde incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir (Murat Emrah Emre, § 29). Mülkiyet hakkına müdahalenin varlığı kabul edildikten sonra müdahalenin ihlal oluşturup oluşturulmadığının değerlendirilmesi aşamasında ise 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu'na eklenen geçici 16. maddeyle yeni bir başvuru yolunun oluşturulduğuna dikkat çekilmiştir (Murat Emrah Emre, § 30).

30. Bu bağlamda kural olarak Anayasa Mahkemesinin idari işlemlerin hukuka uygun olup olmadığını değerlendirme gibi bir görevi bulunmamaktadır. Bu görev açıkça keyfi veya bariz bir takdir hatası içermemek kaydıyla derece mahkemelerine aittir. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kapsamındaki görevi ise yapının mühürlenmesi ve yıkım kararı verilmesi yönündeki müdahale bakımından somut olayda mülkiyet hakkının korunmasına ilişkin güvencelerin yerine getirilip getirilmediğini belirlemekten ibarettir.

31. Mülkiyet hakkının ölçülülüğü yönünden, bireysel başvuru sırasında yürürlüğe giren söz konusu başvuru yolunun etkili olup olmadığı değerlendirilmelidir. Buna göre 11/5/2018 tarihli ve 7143 sayılı Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun'un 16. maddesi ile 3194 sayılı Kanun'a geçici 16. maddenin eklendiğini ifade etmek gerekir. Bu düzenlemeye göre 31/12/2017 tarihinden önce ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı olarak yapılmış yapılar hakkında yapı sahiplerinin -bu maddedeki şartların yerine getirilmesi koşuluyla- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile yetkilendireceği kurum ve kuruluşlara 31/10/2018 tarihine kadar başvurmaları hâlinde yapı kayıt belgesi verileceği ifade edilmiştir. Diğer taraftan bu düzenlemeyle yapı kayıt belgesi verilen yapılarla ilgili olarak 3194 sayılı Kanun uyarınca alınmış yıkım kararlarının iptal edileceği hüküm altına alınmıştır.

32. Murat Emrah Emre kararında, bireysel başvuru yapıldıktan sonra oluşturulan bu başvuru yolunun yapı kayıt belgesi verilmesi için yapılacak başvurulara ilişkin makul bir süre tanıdığı, başvurular için alınması öngörülen bedelin de makul ve kabul edilebilir düzeyde olduğu dolayısıyla anılan başvuru yolunun ulaşılabilir olduğu kabul edilmiştir (Murat Emrah Emre, § 38). Diğer taraftan yapı kayıt belgesi verilmesine ilişkin olarak kimlerin, hangi yapılarla ilgili ne kadar bedel ödeyerek hangi tarihe kadar müracaatta bulunabileceğine dair usul ve esaslar bu konuda çıkarılan tebliğde ayrıntılı olarak düzenlendiğinden bu yolun başarı şansı sunma kapasitesine sahip olduğu değerlendirilmiştir (Murat Emrah Emre, §§ 39-40). Son olarak, bu düzenlemede tahsil edilmemiş bulunan idari para cezaları ile henüz uygulanmamış olan yıkım kararlarının da iptal edilebileceği, yetkili kurum ve kuruluşlarının takdir yetkisinin sadece objektif başvuru koşullarının yerine getirilip getirilmediğini denetlemekle sınırlı olduğu anlaşıldığından söz konusu başvuru yolunun yeterli giderim sağlama kapasitesine sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Murat Emrah Emre, §§ 41-42).

33. Somut olayda bu ilkelerden ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır. Sonuç olarak, başvurucuların ihlal iddiaları dikkate alındığında ilk bakışta ulaşılabilir ve ihlal iddialarıyla ilgili başarı şansı sunma ve yeterli giderim sağlama kapasitesi olduğu görünen başvuru yolu tüketilmeden yapılan başvurunun incelenmesinin bireysel başvurunun ikincil niteliği ile bağdaşmayacağı sonucuna varılmıştır.

34. Açıklanan gerekçelerle başvurunun başvuru yollarının tüketilmemiş olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin başvurunun başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA 21/2/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.