I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, bir siyasi partinin il başkanlığı binasında yapılan arama nedeniyle ifade özgürlüğüyle bağlantılı olarak siyasi örgütlenme özgürlüğünün ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular 20/3/2015 ve 1/4/2015 tarihlerinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. 2015/6080 numaralı başvuru dosyasının konu yönünden hukuki irtibat nedeniyle 2015/5076 numaralı başvuru dosyası ile birleştirilmesine, incelemenin 2015/5076 numaralı başvuru dosyası üzerinden yürütülmesine ve diğer dosyanın kapatılmasına karar verilmiştir.

6. Bölüm Başkanı tarafından başvuruların kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

7. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir.

8. Birinci başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanda bulunmamıştır. İkinci başvurucu ise süresinde beyanda bulunmuştur.

III. OLAY VE OLGULAR

A. Arama Kararına İlişkin Süreç

9. Başvuruculardan Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) 1996 yılında kurulan bir siyasi partidir. Nevzat Çolak ise olay tarihinde ÖDP Edirne il başkanı olarak görev yapmaktadır.

10. Başvuruya konu olayın meydana geldiği tarihten yaklaşık dokuz ay önce 19/3/2014 tarihinde Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Edirne İl Başkanlığı tarafından o tarihte Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan'ın katılımıyla Selimiye Meydanı'nda "Yerel Seçimler" konulu açık hava toplantısı düzenlenmiştir. Başbakanı protesto etmek amacıyla ÖDP ve Türkiye Komünist Partisi (TKP) il binalarında toplanan bir grup tarafından pankart açılıp slogan atılarak eylem gerçekleştirilmiştir. Edirne Cumhuriyet Başsavcılığından (Başsavcılık) alınan arama kararına istinaden belirtilen yerlere girilerek suç olduğu değerlendirilen pankartlara el konulmuş ve gruptaki kişiler hakkında adli işlem yapılmıştır.

11. Başvuruya konu olay ise aynı yıl 24/12/2014 tarihinde meydana gelmiştir. Anılan tarihte Edirne'de AK Parti il başkanları toplantısı yapılması ve toplantıya o tarihte Başbakan olan Ahmet Davutoğlu ile birlikte başbakan yardımcıları, bakanlar, AK Parti genel başkan yardımcıları, belediye başkanları ve il başkanlarının katılması planlanmıştır. Toplantı Edirne Ticaret ve Sanayi Odası konferans salonunda yapılmıştır. ÖDP İl Başkanlığı ile toplantının yapıldığı yer arasındaki mesafe yaklaşık 1.7 km'dir. Her iki bina da Talatpaşa Caddesi üzerindedir.

12. Anılan toplantıdan önce gerekli güvenlik ve emniyet tedbirlerini alan Edirne İl Emniyet Müdürlüğünün (Emniyet Müdürlüğü) arama talebine ilişkin 23/12/2014 tarihli yazısında;

i. Toplantıya katılacak Başbakan ile bakanları protesto edecek ve programlara katılan kalabalığı provoke edebilecek ibareler taşıyan pankart ve dövizler açılacağı, yazılama (tutanaktaki ifade şekli) ve slogan gibi provoke edici eylemlere girişileceği şeklinde duyumlar alındığı belirtilmiş, dokuz ay önce meydana gelen olaylar hatırlatılmıştır.

ii. 19/12/2014 tarihinde saat 18.40 sıralarında Sabuni Mahallesi Mutafçılar Sokak'ta bulunan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İl Başkanlığı binasının caddeye bakan cephesinin duvarına resimler ve pankartlar asıldığı belirtilmiştir. Bu pankartlarda eski İçişleri, Avrupa Birliği, Ekonomi, Çevre ve Şehircilik Bakanlarının maskeli resimlerinin bulunduğu, pankart üzerinde "17-25 Aralık Haftası Yolsuzluk ve Rüşvetle Mücadele Haftası Olsun!" ifadesinin yer aldığı, Başsavcılığın talimatıyla yerinden sökülerek resim ve pankarta el konulduğu ifade edilmiştir.

iii. Daha önce yaşananlara yer verilerek 24/12/2014 tarihinde yapılacak toplantı sırasında kalabalığı provoke edebilecek ibareler içeren pankart ve dövizler açılacağı, yazılama ve slogan gibi provoke edici eylemlere girişileceği yönünde makul şüphenin bulunduğu gerekçesiyle ve suçun işlenmesinin önlenmesi amacıyla ÖDP il binası, Komünist Parti-KP ve TKP'nin eski binası, Tüm Gençlik Birliği-TGB ve Edirne Gençlik Kültür Evi'nde arama yapılması yönünde karar alınması için izin talebinde bulunulmuştur.

13. Başsavcılık, Emniyet Müdürlüğünün yazısındaki talebi doğrultusunda ve yazıdaki aynı gerekçelerle Edirne Sulh Ceza Hâkimliğinden (Hâkimlik) arama kararı verilmesini talep etmiştir.

14. Hâkimlik 23/12/2014 tarihli kararında Başsavcılığın talebini kabul etmiş ve talepte belirtilen adreslerde 24/12/2014 tarihinde 08.00-18.00 saatleri arasında gündüz vaktinde bir defaya mahsus arama yapılmasına karar vermiştir. Arama kararının gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:

 “Başbakan ve Bakanlara karşı hakaret ve iftira suçlarının işleneceği, programlara katılan kalabalığı provoke edebilecek ibareler bulunan, pankart ve dövizlerin açılacağı, yazılama ve slogan gibi provoke edici eylemlerin yapılacağı şeklinde makul şüphe oluştuğundan, bunlara engel olunması suç delillerinin elde edilmesi...”

15. Arama kararı üzerine ÖDP il binasında 24/12/2014 tarihinde arama gerçekleştirilmiştir. Yapılan aramada herhangi bir suç ve suç unsuruna rastlanılmamıştır.

16. Diğer adreslerde de yapılan aramalarda herhangi bir suç ve suç unsuruna rastlanılmaması nedeniyle Başsavcılık 29/12/2014 tarihinde, arama kararına dayanak olan suçların işlenmediği gerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına karar vermiştir.

B. Başvurucuların Şikâyetine İlişkin Soruşturma Süreci

17. Başvurucu Nevzat Çolak il başkanı sıfatıyla imzaladığı dilekçesiyle arama kararının haksız olduğu gerekçesiyle İçişleri Bakanlığı, Edirne Valiliği ve Edirne Emniyet Müdürlüğü memurları hakkında hakaret, işyeri dokunulmazlığının ihlali, görevi kötüye kullanma, yargı görevi yapanı etkilemeye teşebbüs, ayrımcılık, inanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasını engelleme suçlarından şikâyetçi olmuştur.

18. Başsavcılık yukarıda anılan şikâyete konu suçların yasal unsurlarının oluşmadığı kanaatiyle 12/1/2015 tarihinde kovuşturmaya yer olmadığına karar vermiştir.

19. Başsavcılığın kararına karşı başvurucu Nevzat Çolak'ın yapmış olduğu itiraz 5/2/2015 tarihinde, başvurucu ÖDP vekili tarafından yapılan itiraz ise 16/2/2015 tarihinde Hâkimlik tarafından Başsavcılığın kararının usul ve yasaya uygun olduğu gerekçeleriyle reddedilmiştir. Ret kararı birinci başvurucuya 19/2/2015 tarihinde, ikinci başvurucuya 3/3/2015 tarihinde tebliğ edilmiştir.

20. Başvurucular 20/3/2015 ve 1/4/2015 tarihlerinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

21. 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun "Şüpheli veya sanıkla ilgili arama" kenar başlıklı 116. maddesi şöyledir:

"1) Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir."

22. 5271 sayılı Kanun'un "Arama" kenar başlıklı 119. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

"1) (Değişik : 25/5/2005 – 5353/15 md.) Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilirler. Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları Cumhuriyet Başsavcılığına derhal bildirilir.

 (2) Arama karar veya emrinde;

a) Aramanın nedenini oluşturan fiil,

b) Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,

c) Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi,

Açıkça gösterilir."

V. İNCELEME VE GEREKÇE

23. Mahkemenin 11/3/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucuların İddiaları ve Bakanlık Görüşü

24. Başvurucular, makul şüphe şartı gerçekleşmeden Partinin il binasında arama yapıldığını ve arama kararının hukuka aykırı olduğunu ileri sürerek, yapılan arama işleminin Başbakanın ve AK Partinin protesto edilmesini engelleme amacı taşıdığını belirtmişlerdir. Arama kararının delil elde etmeyi değil toplumun muhalif kesimlerinin ve onların sözcüsü konumundaki ÖDP'nin baskı altına alınmasını, toplum ve üyeleri nezdinde itibarsızlaştırılmasını, siyasi alanın dışına itilmesini hedeflediğini belirten başvurucular Partilerinin siyasi haklarının engellendiğini ve ifade özgürlüklerinin ihlal edildiğini iddia etmişlerdir.

25. Bakanlık görüşünde, başvurucuların şikâyetinin arama kararının haksız olarak verildiğine ilişkin olduğu ve bu nedenle arama kararını öğrendikleri tarihten itibaren otuz gün içinde bireysel başvuru yapmadıkları için başvurunun süre aşımı nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerektiği belirtilmiştir.

26. İkinci başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanında başvuru formundaki görüşlerini tekrarlamıştır. Başvurucu; haksız arama nedeniyle adli ve idari yargıda tazminat davası açma yollarının etkin başvuru yolu olmadığını, ilgililer hakkında Başsavcılığa yaptıkları şikâyet sonrasında verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair karara karşı itirazlarının Hâkimlik tarafından reddi sonrasında ve süresinde bireysel başvuru yaptıklarını belirterek Bakanlık görüşünde başvuru yollarının tüketilmediği ve başvurunun süresinde yapılmadığı yönündeki görüşleri kabul etmediğini ifade etmiştir. Başvurucu, Hükûmeti temsil eden kişilerin ve bu kişilerin görüşlerinin iktidar iddiası olan siyasi partiler tarafından protesto edilmesi ve en ağır şekilde eleştirilmesinin şiddete başvurulmadığı sürece ifade özgürlüğünün kullanımı niteliğinde olduğunu ve pankart açmanın da bu özgürlük kapsamında kaldığını belirtmiştir.

B. Değerlendirme

27. Başvurucuların arama tedbiri ile ifade özgürlüğüyle bağlantılı olarak siyasi örgütlenme özgürlüklerine yapılan müdahalenin ihlal teşkil edip etmediğinin değerlendirilmesinden önce bu tedbirinin uygulanması nedeniyle başvurucuların anılan haklarının ihlal edildiğine ilişkin şikâyetleri yönünden etkili bir olağan kanun yolunun var olup olmadığı belirlenmelidir.

28. Tüketilmesi gereken başvuru yollarının ulaşılabilir olması yanında telafi kabiliyetini haiz olması ve tüketildiğinde başvurucuya şikâyetlerini gidermede makul başarı şansı tanıması gerekir. Dolayısıyla mevzuatta bu yollara yer verilmesi tek başına yeterli olmayıp uygulamada da etkili olduğunun gösterilmesi ya da en azından etkili olmadığının kanıtlanmamış olması gerekir (Ramazan Aras, B. No: 2012/239, 2/7/2013, § 29).

29. Bu bağlamda başvurucuların ÖDP il binasının aranması nedeniyle siyasi örgütlenme özgürlüklerinin ihlal edildiğine dair şikâyetleri yönünden etkili olduğu kabul edilecek başvuru yolunun Anayasa’da öngörülmüş güvencelere aykırılık nedeniyle söz konusu hakların ihlal edildiğini özü itibarıyla tespit etme ve yeterli giderim sağlama imkânı sunan bir yol olması gerekmektedir (Alaaddin Akkaşoğlu ve Akis Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş., B. No: 2014/18247, 20/12/2017, § 23). Hakkın ihlal edildiğinin özü itibarıyla tespit edilmesi ise öncelikle arama kararının hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesini zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla arama kararının hukuka uygun olup olmadığı yönünde mahkemeye bir denetim yetkisi vermeyen herhangi bir dava yolunun söz konusu özgürlüklere yönelik ihlali tespit etme kapasitesini haiz olduğu söylenemez (Hasan Akboğa [GK], B. No: 2016/10380, 27/3/2019, § 89).

30. İncelenen başvuruda başvurucuların arama işlemini gerçekleştiren kamu görevlileri hakkında şikâyette bulundukları ve Başsavcılığın kovuşturmaya yer olmadığına dair kararına karşı yaptıkları itirazlarının reddedilmesi üzerine bireysel başvuruda bulundukları anlaşılmıştır. Başvurucuların Başsavcılığa yaptıkları ve sorumluların cezalandırılması talebini içeren şikâyet yolunun ihlal tespit etme ve bu ihlal yönünden yeterli giderim sağlama kapasitesi olmadığı görülmektedir. Somut olayda salt arama kararının hukukiliği tartışma konusu olduğundan sorumluların tespit edilerek soruşturulması talebi şeklindeki başvuru yolunun bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmesi gereken etkili bir yargısal yol olduğu söylenemez.

31. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 47. maddesinin (5) numaralı fıkrası gereği başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemiş ise ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde bireysel başvuru yapılması gerekir.

32. Somut olayda Partinin il binasında aramanın yapıldığı 24/12/2014 tarihinde başvuruya konu nihai kararın başvurucular tarafından öğrenildiği kabul edilmelidir. Buna göre bu tarihten itibaren otuz günlük süre içinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunulması gerekirken yasal süre geçtikten sonra 20/3/2015 ve 1/4/2015 tarihlerinde başvuruda bulunulduğu anlaşılmıştır.

33. Açıklanan gerekçelerle başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin süre aşımı nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvurunun süre aşımı nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucular üzerinde BIRAKILMASINA 11/3/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.