I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, ek ödeme tutarının geleceğe yönelik olarak azaltılması ve hatalı ödenen ek ödemelerin de iadesinin istenmesi nedeniyle eşitlik ilkesi ve zorla çalıştırma yasağının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 7/3/2017 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

A. Görevlendirme Süreci

7. Başvurucu, Dr. Vefa Tanır Ilgın Devlet Hastanesinde hastane müdür yardımcısı olarak görev yapmakta iken yazılı talebi üzerine Konya Valiliğinin 5/8/2005 tarihli oluru ile Dr. Faruk Sükan Devlet Hastanesine geçici olarak görevlendirilmiştir. Başvurucu buradan Sağlık Bakanlığının 25/9/2006 tarihli oluru ile Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesine hastane müdür yardımcısı olarak tayin edilmiştir.Başvurucu daha sonra Konya Valiliğinin 22/11/2006 tarihli oluru ile tekrar Dr. Faruk Sükan Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesine geçici olarak görevlendirilmiştir.

8. Daha sonra Sağlık Bakanlığının 31/12/2007 tarihli oluru ile Konya Kulu Devlet Hastanesine hastane müdürü olarak atanmıştır. En son Konya Valiliğinin 29/1/2008 tarihli oluru ile Dr. Faruk Sükan Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesinin hastane müdür yardımcılığı kadrosuna görevlendirilmiştir.

B. İptal Davasına İlişkin Süreç

9. Başvurucunun, ek ödemelerinin asıl kadrosu olan hastane müdürü kadrosuna ilişkin tavan ek ödeme katsayısı (%250) ve hizmet alanı kadro unvan katsayısı (1,00) esas alınarak yapılması istemiyle 8/1/2009 tarihinde İdareye yaptığı başvuru 9/1/2009 tarihinde reddedilmiştir. Ret gerekçesinde, hastane müdür yardımcılığı kadro unvan katsayısı üzerinden ek ödeme yapılmasının mümkün olmadığı ve başvurucuya genel idari hizmetler sınıfı (GİH) için öngörülen 0,25 katsayısı üzerinden ek ödeme yapılması gerektiği belirtilmiştir.

10. Başvurucu anılan işlemin mevzuata aykırı olduğunu ileri sürerek işlemin iptali ile ek ödemelerin asıl kadrosu olan hastane müdürü kadrosuna ilişkin katsayılar esas alınarak yapılması istemiyle yürütmeyi durdurma talepli olarak 27/1/2009 tarihinde Konya 2. İdare Mahkemesinde dava açmıştır.

11. Mahkemece yürütmenin durdurulmasına karar verilmesiyle başvurucuya hastane müdür yardımcılığı kadrosu katsayıları esas alınarak ek ödemeler yapılmıştır.

12. Mahkemece 14/10/2009 tarihinde, dava konusu işlemin başvurucunun ek ödemelerinin GİH kadro unvan katsayısına göre yapılması gerektiği yönündeki kısmının iptaline; asıl kadrosu olan hastane müdürü kadrosuna ilişkin katsayılar esas alınarak yapılması talebinin ise reddine karar verilmiştir.

13. Davalı İdare tarafından temyiz edilen karar, Danıştay Onbirinci Dairesince 26/6/2014 tarihinde bozulmuştur. Kararın gerekçesinde, taleple bağlılık ilkesi gereği başvurucunun hastane müdürü kadrosu için belirlenen ek ödemeden faydalanıp faydalanamayacağı hususunda karar verilmesi gerektiği belirtilmiştir. Daire, istemin aşılarak başvuru ve dava dilekçesindeki talepleri arasında yer almayan hastane müdür yardımcısı unvanı için belirlenen ek ödeme katsayılarından faydalanması gerektiğinden bahisle dava konusu işlemin iptaline ilişkin kararda usul hükümlerine uygunluk görülmediği belirtilmiştir.

14. Mahkemece bozma kararına uyularak 29/9/2014 tarihinde davanın reddine karar verilmiştir. Kararın gerekçesinde, taleple bağlılık ilkesi gereğince başvurucuya istemde bulunmadığı hastane müdür yardımcısı kadrosu için belirlenen katsayılar esas alınarak ek ödeme yapılıp yapılmaması konusunda hüküm kurulmaması gerektiği belirtilmiştir.

15. Başvurucuya 14/10/2014 tarihinde tebliğ edilen karar, temyiz edilmeksizin kesinleşmiştir.

C. İtirazın İptali Davası Süreci

16. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu (TKHK) tarafından Konya 2. İdare Mahkemesinin 14/10/2009 tarihli kararı gereğince fazladan ödenen 21.929,03 TL'nin tahsili talebiyle başvurucu aleyhine icra takibi başlatılmıştır.

17. Başvurucunun takibe itiraz etmesi üzerine TKHK tarafından 29/4/2015 tarihinde Konya 5. Asliye Hukuk Mahkemesinde (Mahkeme) itirazın iptali davası açılmıştır.

18. Mahkemece 13/10/2016 tarihinde davanın kabulüne ve itirazın iptaline, başvurucu aleyhine icra inkâr tazminatına hükmedilmiştir. Kararın gerekçesinde, başvurucunun hastane müdürü kadrosundan ek ödeme talebinin idare mahkemesince reddedildiği açıklanarak başvurucunun kendisine fazladan ödenen bedeli iade etmesi gerektiği belirtilmiştir.

19. Anılan karara karşı başvurucu tarafından istinaf kanun yoluna başvurulmuştur. İstinaf başvurusunu inceleyen Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 24. Hukuk Dairesi, 24/1/2017 tarihinde istinaf talebini kısmen kabul etmiş ve düzelterek davanın esası hakkında yeniden karar vermiştir. Kararın gerekçesinde, icra takibine konu alacağın varlığı ve miktarı yargılama sonucu saptanmış olduğundan alacağın likit kabul edilemeyeceği açıklanarak hükümdeki icra inkar tazminatına ilişkin ibarelerin silinmesi suretiyle davanın kabulü gerektiği belirtilmiştir.

20. Nihai karar başvurucu vekiline 20/2/2017 tarihinde tebliğ edilmiştir.

21. Başvurucu 7/3/2017 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

22. Zorla çalıştırma yasağına ilişkin ilgili hukuk için bkz. Yasemin Balcı [GK], B. No: 2014/8881, 25/7/2017, §§ 24-46.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

23. Mahkemenin 15/1/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Eşitlik İlkesinin İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları

24. Başvurucu; asıl kadrosunun hastane müdürlüğü kadrosu iken hastane müdür yardımcılığı kadrosuna görevlendirildiğini ve fiilen hastane müdür yardımcısı olarak çalıştığını buna rağmen idare mahkemesinde açtığı davanın reddedilmesi gerekçe gösterilerek fazla ödeme yapıldığı iddia edilen ek ödemelerin tahsil edilmesinin eşitlik ilkesini ihlal ettiğini iddia etmiştir.

2. Değerlendirme

25. Anayasa'nın 10. maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) 14. maddesinde düzenlenen ayrımcılık yasağının ihlal edildiğine yönelik iddiaların soyut olarak değerlendirilmesi mümkün olmayıp mutlaka Anayasa ve Sözleşme kapsamında yer alan diğer temel hak ve özgürlüklerle bağlantılı olarak ele alınması gerekir (Onurhan Solmaz, B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 33).

26. Somut olayda, eşitlik ilkesinin ihlal edildiği ileri sürülmekte ise de söz konusu ihlal iddiasının hangi temel hak ve özgürlüğe yönelik olarak gerçekleştiği belirtilmemiştir.

27. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

B. Zorla Çalıştırma Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

1. Başvurucunun İddiaları

28. Başvurucu; fiilen hastane müdür yardımcısı olarak çalışmasına rağmen idare mahkemesinde açtığı davanın reddedilmesi gerekçe gösterilerek fazla ödeme yapıldığı iddia edilen ek ödemelerin tahsil edilmesinin zorla çalıştırma ve angarya yasağının ihlal ettiğini iddia etmiştir.

2. Değerlendirme

29. Anayasa’nın 18. maddesi şu şekildedir:

"Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.

Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz."

30. Başvuruya konu olayda uygulanacak ilkeler Anayasa Mahkemesinin Yasemin Balcı (§§ 62-71) kararında belirtilmiştir.

31. Anayasa’nın 18. maddesinin birinci fıkrasında hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı belirtilmiş, angarya yasaklanmış, ikinci fıkrasında ise zorla çalıştırma kapsamında olmayan hâller sayılmıştır.

32. Zorla çalıştırma, üstün bir iradenin buyurmasıyla kişinin serbest iradesine aykırı olarak ve yaptırım tehdidi altında yapmış olduğu çalışma olarak tanımlamaktadır (Yasemin Balcı, § 63).Yaptırım kavramıyla sadece ceza hukukundaki dar ve teknik anlamdaki ceza değil her türlü adli, idari ve hukuki yaptırımlar kastedilmektedir. Bu bağlamda hürriyeti bağlayıcı cezalar ile adli ve idari para cezaları ve diğer idari yaptırımların yanında tazminat ve cezai şart gibi hukuki yaptırımlar da zorla çalıştırma tanımında yer alan yaptırım kavramına dâhildir. Olayın somut koşulları çerçevesinde kişinin işini kaybetme korkusunun dahi bir yaptırım tehdidi olarak yorumlanması mümkündür. Ancak hizmetin yerine getirilmesinin bunu zorunlu kılan bir hukuksal yükümlülüğün varlığına dayanması tek başına söz konusu hizmetin zorla çalıştırma veya angarya olduğu sonucuna ulaşılabilmesi bakımından yeterli değildir. Bu noktada hizmet yükümlüsünün rızasının varlığı büyük önem kazanmaktadır. İlgilinin kendi rızasıyla kabullendiği bir hizmetin yerine getirilmesi hususunda yasal zorunluluk bulunması bu hizmeti zorla çalıştırma veya angarya hâline getirmez. Zira bu hâlde kanunda öngörülen çalışma zorunluluğu, ilgilinin serbest iradesiyle bir sözleşme akdetmiş olması veya bir statüye girmiş bulunmasının doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Yasemin Balcı, § 65).

33. Olağan görev kapsamında tanımlanan veya açıkça tanımlanmasa bile öngörülebilen işlerde rızanın bulunduğu varsayılabilir. Bu bağlamda gerek statü hukukuna gerekse akdi hukuka tabi olarak çalışan kişilere öngörülemeyen ve öngörülmesi de mümkün olmayan bir iş veya görev yüklenmedikçe rızanın bulunmadığı öne sürülemez (Yasemin Balcı, §§ 66-67).

34. Somut olayda başvurucu, döner sermaye ek ödemelerine esas alınan katsayı olarak hastane müdürleri için öngörülen katsayının esas alınması talebiyle İdareye yaptığı başvurusu sonrasında GİH sınıfının ek ödemeye esas katsayıları üzerinden ödeme yapılmaya başlanması ve önceden hastane müdür yardımcılığı kadrosu esas alınarak yapılan fazla ek ödemelerin iadesinin angarya yasağını ihlal ettiğinden şikâyet etmektedir. Öte yandan başvurucunun başvuru formunda mülkiyet hakkına ilişkin şikayetinin bulunmadığının da vurgulanması gerekir.

35. Buna göre olayda başvurucuya olağan görevinin dışında bir iş verildiği iddiası bulunmamaktadır. Öte yandan başvurucuya, işgal ettiği kadronun karşılığı olan ücretinin ödendiği hususunda da bir tereddüt yoktur. Olaydaki ihtilaf, yapılan bir ek ödemenin miktarına ilişkindir. Dolayısıyla somut olayda başvurucuya mevzuatla tanımlı olanın dışında bir çalışma külfeti yüklenmemiştir. Başvurucu bu çalışması karşılığında mevzuatla öngörülen ücreti almaktadır. Bu durumda -olağan görevi kapsamında olmak kaydıyla-kamu görevlilerinin ücretlerinin miktarına ilişkin hukuki ihtilaflar zorla çalıştırma ve angarya yasağı olarak görülemez.

36. Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde başvurucu tarafından icra edilen görevin zorla çalıştırma veya angarya yasağı kapsamına girmediği anlaşılmaktadır.

37. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının da diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Eşitlik ilkesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Zorla çalıştırma yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 15/1/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.