TÜRKİYE CUMHURİYETİ
|
ANAYASA MAHKEMESİ
|
|
|
BİRİNCİ BÖLÜM
|
|
KARAR
|
|
FURKAN ULAŞ BAŞVURUSU
|
(Başvuru Numarası: 2017/17138)
|
|
Karar Tarihi: 15/1/2020
|
|
BİRİNCİ BÖLÜM
|
|
KARAR
|
|
Başkan
|
:
|
Hasan Tahsin GÖKCAN
|
Üyeler
|
:
|
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
|
|
Hicabi DURSUN
|
|
|
Kadir ÖZKAYA
|
|
|
Yusuf Şevki HAKYEMEZ
|
Raportör
|
:
|
Mahmut ALTIN
|
Başvurucu
|
:
|
Furkan ULAŞ
|
Vekili
|
:
|
Av. Mustafa HAMARAT
|
I. BAŞVURUNUN KONUSU
1. Başvuru, ek ödeme tutarının geleceğe yönelik olarak
azaltılması ve hatalı ödenen ek ödemelerin de iadesinin istenmesi nedeniyle
eşitlik ilkesi ve zorla çalıştırma yasağının ihlal edildiği iddialarına
ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ
2. Başvuru 7/3/2017 tarihinde yapılmıştır.
3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön
incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.
4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm
tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve
esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.
III. OLAY VE OLGULAR
6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle olaylar
özetle şöyledir:
A. Görevlendirme Süreci
7. Başvurucu, Dr. Vefa Tanır Ilgın Devlet Hastanesinde hastane
müdür yardımcısı olarak görev yapmakta iken yazılı
talebi üzerine Konya Valiliğinin 5/8/2005 tarihli oluru ile Dr.
Faruk Sükan Devlet Hastanesine geçici olarak görevlendirilmiştir. Başvurucu
buradan Sağlık Bakanlığının 25/9/2006 tarihli oluru ile Konya Eğitim ve
Araştırma Hastanesine hastane müdür yardımcısı olarak tayin
edilmiştir.Başvurucu daha sonra Konya Valiliğinin 22/11/2006 tarihli oluru ile
tekrar Dr. Faruk Sükan Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesine geçici olarak
görevlendirilmiştir.
8. Daha sonra Sağlık Bakanlığının 31/12/2007 tarihli oluru ile Konya
Kulu Devlet Hastanesine hastane müdürü olarak atanmıştır. En son Konya
Valiliğinin 29/1/2008 tarihli oluru ile Dr. Faruk Sükan Kadın Doğum ve Çocuk
Hastanesinin hastane müdür yardımcılığı kadrosuna
görevlendirilmiştir.
B. İptal Davasına İlişkin
Süreç
9. Başvurucunun, ek ödemelerinin asıl kadrosu olan hastane müdürü kadrosuna ilişkin tavan ek
ödeme katsayısı (%250) ve hizmet alanı kadro unvan katsayısı (1,00) esas
alınarak yapılması istemiyle 8/1/2009 tarihinde İdareye yaptığı başvuru
9/1/2009 tarihinde reddedilmiştir. Ret gerekçesinde, hastane müdür yardımcılığı
kadro unvan katsayısı üzerinden ek ödeme yapılmasının mümkün olmadığı ve
başvurucuya genel idari hizmetler sınıfı (GİH) için öngörülen 0,25 katsayısı üzerinden
ek ödeme yapılması gerektiği belirtilmiştir.
10. Başvurucu anılan işlemin mevzuata aykırı olduğunu ileri
sürerek işlemin iptali ile ek ödemelerin asıl kadrosu olan hastane müdürü
kadrosuna ilişkin katsayılar esas alınarak yapılması istemiyle yürütmeyi
durdurma talepli olarak 27/1/2009 tarihinde Konya 2. İdare Mahkemesinde dava
açmıştır.
11. Mahkemece yürütmenin durdurulmasına karar verilmesiyle
başvurucuya hastane müdür yardımcılığı kadrosu
katsayıları esas alınarak ek ödemeler yapılmıştır.
12. Mahkemece 14/10/2009 tarihinde, dava konusu işlemin
başvurucunun ek ödemelerinin GİH kadro unvan katsayısına göre yapılması
gerektiği yönündeki kısmının iptaline; asıl kadrosu olan hastane müdürü
kadrosuna ilişkin katsayılar esas alınarak yapılması talebinin ise reddine
karar verilmiştir.
13. Davalı İdare tarafından temyiz edilen karar, Danıştay
Onbirinci Dairesince 26/6/2014 tarihinde bozulmuştur. Kararın gerekçesinde,
taleple bağlılık ilkesi gereği başvurucunun hastane müdürü kadrosu için
belirlenen ek ödemeden faydalanıp faydalanamayacağı hususunda karar verilmesi
gerektiği belirtilmiştir. Daire, istemin aşılarak başvuru ve dava
dilekçesindeki talepleri arasında yer almayan hastane
müdür yardımcısı unvanı için belirlenen ek ödeme katsayılarından
faydalanması gerektiğinden bahisle dava konusu işlemin iptaline ilişkin kararda
usul hükümlerine uygunluk görülmediği belirtilmiştir.
14. Mahkemece bozma kararına uyularak 29/9/2014 tarihinde
davanın reddine karar verilmiştir. Kararın gerekçesinde, taleple bağlılık
ilkesi gereğince başvurucuya istemde bulunmadığı hastane müdür yardımcısı kadrosu için belirlenen katsayılar
esas alınarak ek ödeme yapılıp yapılmaması konusunda hüküm kurulmaması
gerektiği belirtilmiştir.
15. Başvurucuya 14/10/2014 tarihinde tebliğ edilen karar, temyiz edilmeksizin kesinleşmiştir.
C. İtirazın İptali Davası
Süreci
16. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu (TKHK) tarafından Konya 2.
İdare Mahkemesinin 14/10/2009 tarihli kararı gereğince fazladan ödenen
21.929,03 TL'nin tahsili talebiyle başvurucu aleyhine icra takibi başlatılmıştır.
17. Başvurucunun takibe itiraz etmesi üzerine TKHK tarafından
29/4/2015 tarihinde Konya 5. Asliye Hukuk Mahkemesinde (Mahkeme) itirazın
iptali davası açılmıştır.
18. Mahkemece 13/10/2016 tarihinde davanın kabulüne ve itirazın
iptaline, başvurucu aleyhine icra inkâr tazminatına hükmedilmiştir. Kararın
gerekçesinde, başvurucunun hastane müdürü
kadrosundan ek ödeme talebinin idare mahkemesince reddedildiği açıklanarak
başvurucunun kendisine fazladan ödenen bedeli iade etmesi gerektiği
belirtilmiştir.
19. Anılan karara karşı başvurucu tarafından istinaf kanun
yoluna başvurulmuştur. İstinaf başvurusunu inceleyen Ankara Bölge Adliye
Mahkemesi 24. Hukuk Dairesi, 24/1/2017 tarihinde istinaf talebini kısmen kabul
etmiş ve düzelterek davanın esası hakkında yeniden karar vermiştir. Kararın
gerekçesinde, icra takibine konu alacağın varlığı ve miktarı yargılama sonucu
saptanmış olduğundan alacağın likit kabul edilemeyeceği açıklanarak hükümdeki
icra inkar tazminatına ilişkin ibarelerin silinmesi suretiyle davanın kabulü
gerektiği belirtilmiştir.
20. Nihai karar başvurucu vekiline 20/2/2017 tarihinde tebliğ
edilmiştir.
21. Başvurucu 7/3/2017 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.
IV. İLGİLİ HUKUK
22. Zorla çalıştırma yasağına ilişkin ilgili hukuk için bkz. Yasemin Balcı [GK], B. No: 2014/8881,
25/7/2017, §§ 24-46.
V. İNCELEME VE GEREKÇE
23. Mahkemenin 15/1/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda
başvuru incelenip gereği düşünüldü:
A. Eşitlik İlkesinin
İhlal Edildiğine İlişkin İddia
1. Başvurucunun İddiaları
24. Başvurucu; asıl kadrosunun hastane
müdürlüğü kadrosu iken hastane
müdür yardımcılığı kadrosuna görevlendirildiğini ve fiilen hastane müdür yardımcısı olarak
çalıştığını buna rağmen idare mahkemesinde açtığı davanın reddedilmesi gerekçe
gösterilerek fazla ödeme yapıldığı iddia edilen ek ödemelerin tahsil
edilmesinin eşitlik ilkesini ihlal ettiğini iddia etmiştir.
2. Değerlendirme
25. Anayasa'nın 10. maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesi ve
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) 14. maddesinde düzenlenen
ayrımcılık yasağının ihlal edildiğine yönelik iddiaların soyut olarak
değerlendirilmesi mümkün olmayıp mutlaka Anayasa ve Sözleşme kapsamında yer
alan diğer temel hak ve özgürlüklerle bağlantılı olarak ele alınması gerekir (Onurhan Solmaz, B. No: 2012/1049,
26/3/2013, § 33).
26. Somut olayda, eşitlik ilkesinin ihlal edildiği ileri
sürülmekte ise de söz konusu ihlal iddiasının hangi temel hak ve özgürlüğe
yönelik olarak gerçekleştiği belirtilmemiştir.
27. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının diğer kabul
edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez
olduğuna karar verilmesi gerekir.
B. Zorla Çalıştırma
Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddia
1. Başvurucunun İddiaları
28. Başvurucu; fiilen hastane
müdür yardımcısı olarak çalışmasına rağmen idare mahkemesinde açtığı
davanın reddedilmesi gerekçe gösterilerek fazla ödeme yapıldığı iddia edilen ek
ödemelerin tahsil edilmesinin zorla çalıştırma ve angarya yasağının ihlal
ettiğini iddia etmiştir.
2. Değerlendirme
29. Anayasa’nın 18. maddesi şu şekildedir:
"Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya
yasaktır.
Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere
hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde
vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı
alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları,
zorla çalıştırma sayılmaz."
30. Başvuruya konu olayda uygulanacak ilkeler Anayasa
Mahkemesinin Yasemin Balcı (§§
62-71) kararında belirtilmiştir.
31. Anayasa’nın 18. maddesinin birinci fıkrasında hiç kimsenin
zorla çalıştırılamayacağı belirtilmiş, angarya yasaklanmış, ikinci fıkrasında
ise zorla çalıştırma kapsamında olmayan hâller sayılmıştır.
32. Zorla çalıştırma, üstün bir iradenin buyurmasıyla kişinin
serbest iradesine aykırı olarak ve yaptırım tehdidi altında yapmış olduğu
çalışma olarak tanımlamaktadır (Yasemin
Balcı, § 63).Yaptırım kavramıyla sadece ceza hukukundaki dar ve
teknik anlamdaki ceza değil her türlü adli, idari ve hukuki yaptırımlar
kastedilmektedir. Bu bağlamda hürriyeti bağlayıcı cezalar ile adli ve idari
para cezaları ve diğer idari yaptırımların yanında tazminat ve cezai şart gibi
hukuki yaptırımlar da zorla çalıştırma tanımında yer alan yaptırım kavramına
dâhildir. Olayın somut koşulları çerçevesinde kişinin işini kaybetme korkusunun
dahi bir yaptırım tehdidi olarak yorumlanması mümkündür. Ancak hizmetin yerine
getirilmesinin bunu zorunlu kılan bir hukuksal yükümlülüğün varlığına dayanması
tek başına söz konusu hizmetin zorla çalıştırma veya angarya olduğu sonucuna
ulaşılabilmesi bakımından yeterli değildir. Bu noktada hizmet yükümlüsünün
rızasının varlığı büyük önem kazanmaktadır. İlgilinin kendi rızasıyla
kabullendiği bir hizmetin yerine getirilmesi hususunda yasal zorunluluk
bulunması bu hizmeti zorla çalıştırma veya angarya hâline getirmez. Zira bu
hâlde kanunda öngörülen çalışma zorunluluğu, ilgilinin serbest iradesiyle bir
sözleşme akdetmiş olması veya bir statüye girmiş bulunmasının doğal bir sonucu
olarak ortaya çıkmaktadır (Yasemin Balcı,
§ 65).
33. Olağan görev kapsamında tanımlanan veya açıkça tanımlanmasa
bile öngörülebilen işlerde rızanın bulunduğu varsayılabilir. Bu bağlamda gerek
statü hukukuna gerekse akdi hukuka tabi olarak çalışan kişilere öngörülemeyen
ve öngörülmesi de mümkün olmayan bir iş veya görev yüklenmedikçe rızanın
bulunmadığı öne sürülemez (Yasemin Balcı,
§§ 66-67).
34. Somut olayda başvurucu, döner sermaye ek ödemelerine esas
alınan katsayı olarak hastane müdürleri
için öngörülen katsayının esas alınması talebiyle İdareye yaptığı başvurusu
sonrasında GİH sınıfının ek ödemeye esas katsayıları üzerinden ödeme yapılmaya
başlanması ve önceden hastane müdür
yardımcılığı kadrosu esas alınarak yapılan fazla ek ödemelerin
iadesinin angarya yasağını ihlal ettiğinden şikâyet etmektedir. Öte yandan
başvurucunun başvuru formunda mülkiyet hakkına ilişkin şikayetinin
bulunmadığının da vurgulanması gerekir.
35. Buna göre olayda başvurucuya olağan görevinin dışında bir iş
verildiği iddiası bulunmamaktadır. Öte yandan başvurucuya, işgal ettiği
kadronun karşılığı olan ücretinin ödendiği hususunda da bir tereddüt yoktur.
Olaydaki ihtilaf, yapılan bir ek ödemenin miktarına ilişkindir. Dolayısıyla
somut olayda başvurucuya mevzuatla tanımlı olanın dışında bir çalışma külfeti
yüklenmemiştir. Başvurucu bu çalışması karşılığında mevzuatla öngörülen ücreti
almaktadır. Bu durumda -olağan görevi kapsamında olmak kaydıyla-kamu
görevlilerinin ücretlerinin miktarına ilişkin hukuki ihtilaflar zorla
çalıştırma ve angarya yasağı olarak görülemez.
36. Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde başvurucu
tarafından icra edilen görevin zorla çalıştırma veya angarya yasağı kapsamına
girmediği anlaşılmaktadır.
37. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının da diğer kabul
edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez
olduğuna karar verilmesi gerekir.
VI. HÜKÜM
Açıklanan gerekçelerle;
A. 1. Eşitlik ilkesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle
KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
2. Zorla çalıştırma yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle
KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA
15/1/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.