I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvurular 17/7/2004 tarihli ve 5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında yapılan idari başvuruların ve sonrasında açılan davaların reddedilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının, yargılama sürecinin makul sürede sonuçlanmaması nedeniyle de makul sürede yargılanma hakkının ve hakkaniyete uygun yargılama hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Başvurucular, terör olayları nedeniyle köylerinden göç etmek zorunda kaldığından bahisle uğradıklarını ileri sürdükleri zararların 5233 sayılı Kanun kapsamında tazmini istemiyle Siirt Valiliği Zarar Tespit Komisyonuna (Komisyon) başvurmuştur. Komisyon boşaltıldığı iddia edilen köylerde kayda değer bir nüfus azalışının olmamasını, yerel ve genel seçimlerin yapılmasını, eğitim öğretim faaliyetlerine devam ediliyor olmasını, anılan köylerin Jandarma Komutanlığınca hazırlanan ve bölgedeki dolu/boş köy ve mezraları gösteren çizelgede yer almamasını gerekçe gösterek muhtelif tarihlerde başvuruları reddetmiştir.

3. Ekli listenin (C) sütununda yer alan başvurucular muhtelif tarihlerde Komisyon kararlarının iptali için dava açmıştır. Ekli listenin (D) sütununda yer alan Mahkemeler muhtelif tarihlerde davaların reddine karar vermiştir. Mahkemeler kararlarında boşaltıldığı iddia edilen köylerin jandarma tarafından düzenlenen ve boşalan köylere/mezralara ilişkin olan listelerde yer almadığını, 1985 ve 1990 yıllarındaki nüfus ve hane sayıları dikkate alındığında bu köylerin terör eylemleri veya terörle mücadele kapsamında yürütülen faaliyetler nedeniyle idarece veya köy halkı tarafından tamamen boşaltılmadığını, geçici köy korucuları ve aileleri dışında da köylerde yaşayanların olduğunu vurgulamıştır.

4. Mahkeme kararları muhtelif tarihlerde Danıştay Onbeşinci Dairesince onanmıştır. Karar düzeltme istemleri de muhtelif tarihlerde Danıştay Onuncu Dairesi tarafından reddedilmiştir.

5. Birinci Bölüm İkinci Komisyon 22/3/2024 tarihinde adil yargılanma hakkı kapsamında makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasının başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna, mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasının kabul edilebilirlik hususunun karara bağlanması Bölüm kararını gerektirdiğinden başvurunun Bölüme gönderilmesine karar vermiştir.

6. Başvurucular, nihai kararları öğrendikten sonra süresi içinde bireysel başvuruda bulunmuştur. Ekli listenin (B) sütununda gösterilen dosyalar, konu yönünden hukuki irtibat bulunması nedeniyle 2019/25843 numaralı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmiş ve inceleme 2019/25843 numaralı dosya üzerinden yürütülmüştür. Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

7. Ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucuların adli yardım taleplerinin kabulüne karar verilmesi gerekir.

8. Başvurucular; ikamet ettikleri köyde yaşanan terör olayları nedeniyle bu yerleri terk etmek zorunda kaldıklarını ve mal varlıkları ile geçim kaynaklarını kullanmaktan mahrum kaldıklarını, 5233 sayılı Kanun kapsamında yapılan başvuruların ve açtıkları davaların reddedildiğini, Mahkemelerce verilen ret kararlarının yeterli araştırmaya dayanmadığını,5233 sayılı Kanun kapsamında yapılan başvurular ve akabinde yürütülen yargılama sürecinin makul sürede sonuçlanmadığını belirterek makul sürede yargılanma hakkının, mülkiyet hakkının ve hakkaniyete uygun yargılama hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde; başvurucuların hakkında başvuru yaptığı köylerin terör ve terörle mücadele faaliyetleri kapsamında boşaltılmadığı, köydeki arazilerden faydalandıkları ve başvurucuların köydeki taşınmazlarına zarar gelmediği belirtilmiştir. Başvurucular, Bakanlık görüşüne karşı önceki beyanlarını yinelemiştir.

9. Başvuru, adil yargılanma hakkı kapsamında hakkaniyete uygun yargılama hakkı kapsamında incelenmiştir.

10. 5233 sayılı Kanun’un 2. maddesinde terör dışındaki ekonomik ve sosyal sebeplerle uğranılan zararlar ile güvenlik kaygıları dışında kendi istekleriyle bulundukları yerleri terk edenlerin bu sebeple uğradıkları zararların kapsam dışında olduğu açıkça belirtilmiştir. 5233 sayılı Kanun’un uygulanması bağlamında daha önce bireysel başvuru konusu yapılmış olan bu taleplere ilişkin olarak Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan değerlendirmeler neticesinde de belirtilen hususlara ilişkin iddiaların maddi olayın ve hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması bağlamında mahkemelerce değerlendirilmesi gereken hususlara ilişkin olduğu belirtilerek açıkça dayanaktan yoksun olduğu sonucuna varılmıştır (Sabri Çetin, §§ 45-50; benzer yöndeki karar için bkz. Akbayır/Türkiye, B. No: 30415/08, 28/6/2011, § 88). Bu konudaki takdir mahkemelere ait olmakla beraber mahkeme kararlarının bariz takdir hatası içermesi durumunda anayasal bir temel hak veya özgürlüğün ihlal edilip edilmediğinin tespiti noktasında farklı bir değerlendirme yapılması gerekebilir (Mesude Yaşar, § 93; Cahit Tekin, § 88).

11. Başvuru konusu olayda açılan davalar boşaltıldığı iddia edilen köylerin terör eylemleri veya terörle mücadele kapsamında yürütülen faaliyetler nedeniyle idarece veya köy halkı tarafından tamamen boşaltılmadığı gerekçesiyle Mahkemelerce reddedilmiş ve bu kararlar temyiz ve karar düzeltme aşamalarından geçerek kesinleşmiştir (bkz. § 4, 5).

12. Anayasa Mahkemesi Abdurrahman Gültekin ve Sadullah Doysak (B. No: 2013/3528, 24/3/2016) kararında 5233 sayılı Kanun’un 2. maddesinin yorumu kapsamında başvurucuların zararının tazmin edilebilmesi için köyün ya da mezranın tamamen boşalmış/boşaltılmış olması veya anılan yerleşim yerlerinde sadece geçici köy korucularının kalması şartını arayan Danıştayın yerleşik içtihatlarının keyfîlik içermediğine karar vermiştir (Abdurrahman Gültekin ve Sadullah Doysak, § 28). Somut başvurularda da Anayasa Mahkemesinin yukarıda anılan kararda varılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir yön bulunmamaktadır.

13. Açıklanan gerekçelerle mahkeme kararlarının bariz takdir hatası veya açık keyfîlik içermediği anlaşıldığından adil yargılanma hakkı kapsamında hakkaniyete uygun yargılama hakkının ihlal edildiği iddiasının kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

14. Öte yandan başvurucuların mülkiyet hakkı kapsamındaki mal varlıklarını terör ve terörle mücadele faaliyetleri kapsamında terk etmedikleri kesinleşen yargılama süreci sonunda belirlenmiştir. Bu bağlamda başvurucuların mülkiyet hakkına 5233 sayılı Kanun’un kapsamında bir müdahalede bulunulmadığı görülmüştür. Bu sebeple mülkiyet hakkı açısından ayrı bir değerlendirme yapılması olanaklı değildir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım taleplerinin KABULÜNE,

B. Adil yargılanma hakkı kapsamında hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

C. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca adli yardım talebi kabul edilen başvurucuların yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMASINA 10/12/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.