I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, ceza infaz kurumunda tutuklu ve hükümlü olarak bulunan başvurucuların verilen yemeği toplu olarak almamalarından dolayı disiplin cezasıyla cezalandırılmaları nedeniyle ifade özgürlüğü ile bağlantılı etkili başvuru hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

2. Başvurucular, olay tarihinde silahlı terör örgütü üyeliği suçundan tutuklu ve hükümlü olarak Kırıkkale F Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda (Ceza İnfaz Kurumu) bulunmaktadır.

3. Aralarında başvurucuların da olduğu tutuklu ve hükümlülerin 15/6/2020 tarihinde sabah dağıtılan ekmek iaşelerini aldıkları fakat öğlen ve akşam iaşelerini almadıkları tespit edilmiştir. Bunun üzerine başvurucular hakkında Ceza İnfaz Kurumu Disiplin Kurulu (Disiplin Kurulu) tarafından 16/6/2020 tarihinde disiplin soruşturması başlatılmıştır.

4. Disiplin Kuruluna 30/6/2020 tarihinde sunulan soruşturma raporu sonucunda Disiplin Kurulu 1/7/2020 tarihinde protesto amacıyla idarece verilen yemeği topluca almama eylemine katıldıkları gerekçesiyle başvurucular hakkında bir ay haberleşme veya iletişim araçlarından yoksun bırakma veya kısıtlama cezası verilmesine karar vermiştir.

5. Başvurucular, Disiplin Kurulunun kararına karşı Kırıkkale İnfaz Hâkimliğine (İnfaz Hâkimliği) şikâyette bulunmuştur. İnfaz Hâkimliği Disiplin Kurulunca yapılan soruşturmanın kanunda öngörülen süreler içinde tamamlanmadığını değerlendirilerek esasa girmeden disiplin cezasının iptaline karar vermiştir.

6. Kırıkkale Cumhuriyet Başsavcılığı İnfaz Hâkimliği kararına itiraz etmiştir. İtirazda disiplin soruşturmasının süresi içinde tamamlandığını belirtmiştir. Kırıkkale 1. Ağır Ceza Mahkemesi (Mahkeme) Cumhuriyet savcısının sunduğu itiraz dilekçesinde ileri sürdüğü itiraz gerekçelerini Mahkemenin de yerinde gördüğünü belirterek itirazın kabulüne, İnfaz Hâkimliği kararının kaldırılmasına ve Disiplin Kurulu Başkanlığı kararının onanmasına karar vermiştir.

7. Başvurucular, nihai kararı 9/9/2020 tarihinde tebliğ aldıktan sonra 8/10/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

8. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

9. Ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucuların adli yardım talebinin kabulüne karar verilmesi gerekir.

10. Başvurucular; koronavirüs salgını nedeniyle Ceza İnfaz Kurumunda alınan tedbirler kapsamında karşılaştıkları zorluklar hakkında tepkilerini şiddete başvurmadan, Ceza İnfaz Kurumunun güvenliğini ve düzenini bozmadan göstermek için yemeklerini topluca almamıştır. Bu nedenle disiplin cezasıyla cezalandırılmaları nedeniyle ifade özgürlüklerinin ihlal edildiğini belirtmiştir. Disiplin cezasına yapılan itirazın incelenmesinde disiplin soruşturmasının kanunda öngörülen sürede tamamlanmamasının dikkate alınmamasının ise adil yargılanma hakkının ihlalini oluşturduğunu ileri sürmüştür. Ayrıca verilen disiplin cezasının aileleriyle görüşmenin tek yolu olan telefonla görüşme hakkını sınırladığından aile hayatına saygı hakkı ile maddi ve manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi haklarının da ihlal edildiğini belirtmiştir.

11. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde; Anayasa Mahkemesinin somut olayla benzer olaylarda verdiği bazı kararlara, Disiplin Kurulunun ve yargı mercilerinin gerekçelerine yer verilmiştir. Başvurucunun adil yargılanma hakkının ihlal edilip edilmediği noktasında inceleme yapılırken görüşte değinilen Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri, Anayasa Mahkemesi içtihadı ve somut olayın kendine özgü koşullarının dikkate alınması gerektiği ifade edilmiştir.

12. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder.Anayasa'nın 26. maddesinde düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün kullanımında başvurulabilecek araçlar "söz, yazı, resim veya başka yollar" olarak belirtilmiş ve "başka yollar" ifadesiyle her türlü ifade aracının anayasal koruma altında olduğu gösterilmiştir (Emin Aydın, B. No: 2013/2602, 23/1/2014, § 43). Başvuruculara göre yaptıkları eylemle ifade açıklamasında bulunulmuş; idarece verilen yemeğin topluca alınmamasını bir ifade aracı olarak kullanılmıştır. Başvurucuların şikâyetinin özü, ifade özgürlüğü kapsamındaki eylemlerinden ötürü cezalandırılmalarına yönelik iddiaları hakkında herhangi bir yargısal değerlendirme yapılmamasıdır. Dolayısıyla başvurucuların anılan iddiaları -bir bütün olarak- ifade özgürlüğü ile bağlantılı olarak etkili başvuru hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

13. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan ifade özgürlüğüyle bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

14. Anayasa'nın 12. maddesine göre herkes kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Bu genel nitelikteki anayasal düzenleme ile bireylerin kişilik değerlerine yönelen ve zarar veren olumsuz tutum ve davranışlar dışlanmaktadır. Ayrıca Anayasa'nın 5. maddesinde, bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması, maddi ve manevi varlıklarının geliştirilmesi için gerekli şartların hazırlanması devletin temel amaç ve görevlerinden biri olarak sayılmaktadır. (Ali Çığır [1. B.], B. No: 2015/19298, 8/5/2019, § 32; Erol Kumcu [2. B.], B. No: 2015/18988, 9/5/2019, § 32).

15. Anayasa’nın 40. maddesinde Anayasa'da güvence altına alınmış hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkesin yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkı (etkili başvuru hakkı) güvence altına alınmaktadır. Etkili başvuru hakkı; anayasal bir hakkının ihlal edildiğini ileri süren herkese hakkın niteliğine uygun olarak iddialarını inceletebileceği makul, erişilebilir, ihlalin gerçekleşmesini veya sürmesini engellemeye ya da sonuçlarını ortadan kaldırmaya (yeterli giderim sağlama) elverişli idari ve yargısal yollara başvuruda bulunabilme imkânı sağlanması olarak tanımlanabilir (Y.T. [GK], B. No: 2016/22418, 30/5/2019, § 47; Murat Haliç, B. No: 2017/24356, 8/7/2020, § 44).

16. Şikâyetlerin esasının incelenmesine imkân sağlayan ve gerektiğinde uygun bir telafi yöntemi sunan etkili hukuk yollarının bulunması ilgililere etkili başvuru hakkının sağlanmasının bir gereğidir. Buna göre kişilerin mağduriyetlerinin giderilmesi amacıyla öngörülen yargı yollarının mevzuatta yer alması tek başına yeterli olmayıp bu yolun aynı zamanda pratikte de başarı şansı sunması gerekir. Söz konusu yola başvurulabilmesi için öngörülen koşullar somut olaylara tatbik edilirken dayanak işlem, eylem ya da ihmallerden kaynaklanan savunulabilir nitelikteki iddiaların bu doğrultuda geniş şekilde değerlendirilmesi, koşulların oluşmadığı sonucuna ulaşılması durumunda ise bu durumun yargı makamları tarafından ilgili ve yeterli gerekçelerle açıklanması gerekir (İlhan Gökhan, B. No: 2017/27957, 9/9/2020, §§ 47, 49). Diğer bir ifadeyle bir başvuru yolunun gerek hukuken gerekse uygulamada genel anlamda etkili olması, somut olay bakımından etkili başvuru hakkına ilişkin bir müdahale bulunup bulunmadığının değerlendirilmesine engel değildir (Yusuf Ahmed Abdelazım Elsayad, B. No: 2016/5604, 24/5/2018, §§ 59-61).

17. Bu kapsamda başvurucular, ceza infaz kurumlarının uygulama ve kararlarına karşı olağan başvuru yolu olarak belirlenen ve şikâyet makamı olan İnfaz Hâkimliğine başvuruda bulunabilmişseler de İnfaz Hâkimliği gerekçeli kararında başvurucuların esasa dair talep ve iddialarını dikkate almamış sadece usul kapsamındaki eksiklik nedeniyle itirazın kabulüne karar vermiştir. İtiraz makamı ise infaz hâkimliğinin bu kararını kaldırmasına, diğer bir ifadeyle kanunda öngörülen süreler içinde disiplin soruşturmasının tamamlandığına karar vermesine rağmen davanın esasına girmeden incelemesini başvurucular aleyhine sonuçlandırmıştır. Bu durumda başvurucuların yaptıkları eylemin ifade özgürlüğü kapsamında kaldığına yönelik iddiaları hakkında herhangi bir yargısal değerlendirme yapılmamıştır. Sonuç olarak başvurucuların haklarındaki disiplin cezasına ilişkin olarak ileri sürdükleri esaslı iddialar yargısal denetim kapsamında değerlendirilmemiştir. Buna göre Anayasa Mahkemesi, somut başvurunun koşullarında şikâyet makamı olan İnfaz Hâkimliğinin etkili bir hukuk yolu olarak işlemediği sonucuna varmaktadır.

18. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğüyle bağlantılı 40. maddesinde güvence altına alınan etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

19. Başvurucular; ihlalin tespiti, yeniden yargılama yapılması ve 20.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

20. Başvuruda tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

21. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasının yeterli giderim sağlayacağı anlaşıldığından tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adli yardım talebinin KABULÜNE,

B. İfade özgürlüğü ile bağlantılı etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

C. Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile bağlantılıAnayasa'nın 40. maddesinde güvence altına alınan etkili başvuru hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

D. Kararın bir örneğinin ifade özgürlüğü ile bağlantılı etkili başvuru hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Kırıkkale 1. Ağır Ceza Mahkemesine (2020/672 D. İş sayılı karar) iletilmek üzere Kırıkkale İnfaz Hâkimliğine (E.2020/1539, K.2020/1583 sayılı karar) GÖNDERİLMESİNE,

E. Başvurucuların tazminat taleplerinin REDDİNE,

F. 30.000 TL vekâlet ücretinden oluşan yargılama giderinin başvuruculara MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE,

G. Ödemelerin kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

H. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 17/12/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.