I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, gözaltında tutulan şüphelilerin fiziksel ve sözlü saldırıya uğraması ve bu olay hakkında yürütülen ceza soruşturmasının etkisiz kalması nedeniyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucular, silahlı terör örgütüne üye olma suçunu işledikleri iddiasıyla haklarında yürütülen bir ceza soruşturması kapsamında 17/12/2019-23/12/2019 tarihleri arasında gözaltında tutulmuş; ifadelerinin alınması sonrasında serbest bırakılmıştır. Başvurucu Sinan Daniş hakkında düzenlenen 22/12/2019 ve 23/12/2019 tarihli adli muayene raporlarında her iki avuç içinde alan üçten alan beşe kadar yeşil ve mavi renkli, beş altı gün öncesine ait olabilecek ekimozlardan bahsedilmiştir. Önceki adli muayene raporlarında herhangi bir fiziki bulgudan söz edilmemiştir. Ayrıca Sinan Daniş, serbest bırakılmasının ardından, 24/12/2019 tarihinde özel bir hastaneye başvurmuştur. Hastanede düzenlenen raporda her iki el içinde şişlik ve ödem olduğu belirtilmiştir. Başvurucu Ahmet Yapici hakkında tanzim edilen adli muayene raporlarında herhangi bir darp ve cebir izine rastlanmadığı açıklanmıştır.

3. Başvurucular 25/12/2019 tarihinde, gözaltındayken uğradıklarını iddia ettikleri kötü muameleler nedeniyle Mardin Cumhuriyet Başsavcılığına (Başsavcılık) suç duyurusunda bulunmuştur. Başvurucu Ahmet Yapici gözaltında bulunduğu süre içinde kolluk görevlilerinin böbreklerine ve karnına yumruk attıklarını, kalçasına sopa ile vurduklarını, hakaret edip tehdit ettiklerini ve adli muayene raporlarını baskıyla doktorlara tanzim ettirdiklerini belirtmiştir. Bununla birlikte başvurucu Ahmet Yapici, hakkında yürütülen soruşturma kapsamında müdafii eşliğinde verdiği ifadelerinde böyle bir iddiada bulunmamıştır.Başvurucu Sinan Daniş ise hakarete uğradığını, tehdit edildiğini ve ellerine sopayla vurulduğunu belirtip kendisine şiddet uyguladığını belirttiği kolluk görevlisinin eşkâlini vermiştir. Ayrıca başvurucular, şikâyet dilekçelerinde olayların yaşandığı tarihteki karakol ve hastane kamera kayıtlarının dosyaya getirtilmesini, kimlik tespitlerinin yapılabilmesi için teşhis yaptırılmasını ve sağlık personelinin ifadesine başvurulmasını istemiştir.

4. Başsavcılık konuyla ilgili bir ceza soruşturması başlatıp gerekli tahkikatın yapılmasını kolluktan ve jandarma birimlerinden talep etmiştir. Ayrıca soruşturmada elde edilen karakol kamera görüntüleri üzerinde bilirkişi incelemesi de yaptırmıştır. Bilirkişi tarafından hazırlanan rapora göre sadece nezarethaneyi gösteren kamera kaydı incelenmiş, raporda herhangi bir arbede veya darp olayına rastlanmadığı belirtilmiştir. Başsavcılık kati rapor tanzimi ile başvurucu Sinan Daniş'in avuçlarındaki ekimozların sebebinin belirlenebilmesi için Adli Tıp Kurumunun ilgili biriminden rapor talep etmiştir. Konuyla ilgili olarak düzenlenen raporda başvurucu Sinan Daniş'in avuç içindeki ekimozların anlatımlarıyla uyumlu olduğu ve eline sopa vurulması ile gözaltındayken darbedilme sonucu gerçekleşebileceği gibi düşme, düşürülme ve kendi eylemleriyle de ortaya çıkabileceği, yaşamını tehlikeye sokan bir yaralanma olmadığı, yaralanmasının basit tıbbi müdahale ile giderilebileceği belirtilmiştir. Başsavcılık, başvurucuların ifadelerini almış; kolluk görevlilerinin ifadesine başvurmamıştır. Başvurucular, Başsavcılık ifadelerinde suç duyurusu dilekçesinde belirttikleri hususlara benzer şekilde ifade vermiştir.

5. Başsavcılık, başvuruculara işkence ve hakaret edildiğine ilişkin olarak soyut iddia dışında delil bulunmadığı gerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına karar vermiştir. Başvurucuların anılan karara itirazı sulh ceza hâkimliğince reddedilmiştir. Bu karar başvuruculara 7/11/2020 tarihinde tebliğ edilmiştir.

6. Başvurucular 30/11/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

7. Başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

8. Başvuru, Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan kötü muamele yasağı kapsamında incelenmiştir.

A. Başvurucu Ahmet Yapici Yönünden

9. Başvurucu Ahmet Yapici gözaltında bulunduğu süre içinde kolluk görevlilerinin hakaret ve tehditlerine maruz kaldığını, böbreklerine ve karnına yumruk atıldığını, kalçasına sopayla vurulduğunu belirterek kötü muamele yasağının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

10. İspat külfetinin devlete geçtiği durumlar söz konusu olmadığında kötü muameleye uğramaları nedeniyle mağdur olduklarını ileri süren kişiler, kötü muamele yasağı kapsamına giren ağırlıkta bir muamele görmüş olabileceklerini gösteren emare ve delilleri -haklı bir gerekçeleri olmadığı sürece- zamanında yetkili makamlara sunma konusunda özenli davranmakla yükümlüdür. Olgulara dayanmayan yetersiz açıklamalar, iddiaların deliller ile desteklenmemesi hatta kimi zaman delillerin uyumsuzluğu veya kötü muamelenin yapıldığı yer, zaman ve diğer konulardaki çelişkili ifadeler gibi hususlar kötü muamelenin gerçekliğini şüpheye düşürür. Bu durumda iddianın savunabilir olduğundan, dolayısıyla bu iddialara ilişkin derhâl resmî bir soruşturma başlatılması gerekliliğinden söz edilemez. Kaldı ki iddialarını güçlü bir dayanakla birlikte yetkili merciler nezdinde dile getirmemeleri hâlinde mağdur olduğunu ileri süren kişilerin etkili bir soruşturma yürütülmesine ilişkin meşru (haklı) bir beklentiye girebileceklerinin söylenebilmesi mümkün değildir (Beyza Metin [1. B.], B. No: 2014/19426, 12/12/2018, §§ 45-47).

11. Somut olayda başvurucu, gözaltındayken kötü muameleye maruz kaldığını ileri sürmüştür. Buna rağmen yaşadığını iddia ettiği olaylardan sonra müdafii eşliğinde ifade veren başvurucunun bu aşamalarda iddia ettiği kötü muamele olayına ilişkin bir anlatımda bulunmadığı görülmüştür. Ayrıca başvurucunun serbest bırakıldıktan sonra adli muayene raporu almak için herhangi bir çaba göstermediği de anlaşılmıştır. Bu durumda herhangi bir kanıtla desteklenmeyen kötü muamele iddialarının savunulabilir olmadığı sonucuna varılmıştır.

12. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

B. Başvurucu Sinan Daniş Yönünden

13. Başvurucu Sinan Daniş, gözaltında bulunduğu süreçte ellerine sopa ile vurulduğunu, kendisine hakaret edildiğini ve tehdide maruz kaldığını ileri sürerek kötü muamele yasağının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

14. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

15. Güç kullanmaya yetkili kamu görevlilerinin, tutumu nedeniyle kendisine karşı güç kullanılması kesin olarak gerekli olmayan bir kişiye karşı fiziksel güce başvurmaları ilke olarak Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasını ihlal eder. Kesin gerekli olduğu hâllerde bile güç, aşırıya kaçmadan kullanılmalı ve kişinin tutumuyla orantılı olmalıdır (Ali Rıza Özer ve diğerleri [GK], B. No: 2013/3924, 6/1/2015, §§ 81, 82).

16. Gözaltı veya tutukluluk gibi bireyin devletin kontrolü altında bulunduğu sırada bir yaralanma olayı meydana gelmişse bu olaya ilişkin olarak tatmin edici ve inandırıcı bir açıklama getirme yükümlülüğü yetkili makamlara aittir (S.D. [1. B.], B. No: 2013/3017, 16/12/2015, §§ 89, 90; Cengiz Kahraman ve Kenan Özyürek [1. B.], B. No: 2013/8137, 20/4/2016, § 95). Bunun sebebi bu tür olaylarda gerçekleşme koşullarına ilişkin bilgilerin çoğunlukla yetkili makamların erişiminde olmasıdır (Ferit Kurt ve diğerleri [2. B.], B. No: 2018/9957, 8/6/2021, § 74).

17. Somut olayda başvurucu 17/12/2019-23/12/2019 tarihleri arasında gözaltında tutulmuştur. Daha önceki adli raporlarda herhangi bir yara tarif edilmese de başvurucu hakkında düzenlenen 22/12/2019 ve 23/12/2019 tarihli adli muayene raporlarında ellerde bulunan, beş altı gün öncesine ait olan yeşil ve mavi renkli ekimozlardan bahsedilmiştir (bkz. § 2). İlk raporda herhangi bir yara izi tarif edilmediğine göre anılan muayene raporlarında belirtilen yaralar başvurucunun devletin gözetimi ve denetimi altında bulunduğu dönemde gerçekleşmiştir. Ayrıca Adli Tıp Kurumu tarafından tanzim edilen rapordabaşvurucununavuç içindeki ekimozların anlatımlarıyla uyumlu olduğu belirtilmiştir. Bu durumda başvurucunun şikâyeti üzerine yürütülen soruşturmanın başvurucuya karşı kullanılan gücün gerekliliğini ve başvurucunun tutumuyla orantılı olduğunu ortaya koyup koymadığı incelenmelidir.

18. Başvurucunun gözaltı sürecinde kendisine karşı güç kullanılmasını gerektirecek bir tutumunun olduğu ve/veya başvurucuya karşı güç kullanıldığı yönünde kollukça bir tutanak düzenlenmemiştir. Kovuşturmaya yer olmadığına dair kararda da bu yönde bir açıklama yapılmamıştır. Dolayısıyla başvuruya konu edilen soruşturma, başvurucuya karşı kullanılan gücün gerekliliğini ve başvurucunun tutumuyla orantılı olduğunu ortaya koyamamıştır. Bu sebeple meydana gelen yaralanmadan devlet sorumludur. Anayasa Mahkemesinin Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında yasaklanan muamelelerle ilgili değerlendirmelerine göre başvurucunun yaralanmasına neden olan muamele, insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir muamele olarak kabul edilebilir (bahsi geçen muamelelerle ilgili ayrıntılı açıklamalar için birçok karar arasından bkz. S.D., §§ 84-88; Cengiz Kahraman ve Kenan Özyürek, §§ 90-94). Bu durumda insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının maddi boyutu ihlal edilmiştir.

19. Anayasa'nın 17. maddesi -“Devletin temel amaç ve görevleri” kenar başlıklı 5. maddesindeki genel yükümlülükle birlikte yorumlandığında- bir kimsenin devlet görevlilerinin 17. maddenin üçüncü fıkrasını ihlal eden bir muamelesine uğradığına ilişkin savunulabilir bir iddiada bulunması hâlinde etkili bir soruşturma yürütülmesini gerektirir. Kötü muamelenin kasten yapıldığının ileri sürüldüğü durumlarda iddia hakkında ivedilikle bir ceza soruşturması başlatılmalıdır. Şikâyet olmadığında bile kişiye kötü muamelede bulunulduğuna ilişkin yeterince açık belirtiler varsa konuyla ilgili bir ceza soruşturması açılmalıdır. Soruşturmada olayı aydınlatabilecek ve sorumluların belirlenmesini sağlayabilecek tüm deliller toplanmalıdır. Dahası soruşturma süreci, gerektiği ölçüde kamu denetimine ve mağdurun erişimine açık olmalı; mağdur soruşturmaya etkili şekilde katılabilmeli; soruşturmada makul bir özen ve süratle hareket edilmelidir. Ayrıca yetkililer, soruşturmayı sonlandırmak için aceleci davranmamalı ve temelden yoksun sonuçlara dayanmamalıdır (Ali Rıza Özer ve diğerleri, §§ 101-103; S.D., §§ 111-114; Veli Saçılık (2) [1. B.], B. No: 2018/24614, 18/10/2022, § 16).

20. Somut olayda Başsavcılık, haklarında şikâyette bulunulan kolluk görevlilerinin kimliğini tespit etme ve ifadesine başvurma yoluna gitmemiş; başvurucu hakkında gözaltında bulunduğu tarihte düzenlenen adli muayene raporu konusunda da gerekli olmasına rağmen bir değerlendirme yapmamıştır. Başvurucunun verdiği eşkâl bilgileri hakkında bir araştırma yapılmadığı da görülmüştür. Dolayısıyla insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının usul boyutu ihlal edilmiştir.

21. Açıklanan gerekçelerle Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının maddi ve usul boyutlarının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

III. GİDERİM

22. Başvurucu Sinan Daniş, ihlalin tespiti ve yeniden soruşturma yapılması yanında 100.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

23. Başvuruda tespit edilen anayasal hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden soruşturma yapılmasında hukuki yarar ve zorunluluk bulunmaktadır. Anayasa'nın 148. ve 153. maddeleri ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. ve 66. maddeleri uyarınca ihlal kararının gönderildiği soruşturma merciince yapılması gereken iş, yeniden soruşturma işlemlerini başlatıp Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında belirtilen ilkelere ve gerekçelere uygun biçimde yürütülecek soruşturma sonunda hak ihlalinin nedenlerini gidererek yeni bir karar vermektir (Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2) [1. B.], B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

24. Öte yandan manevi zararları karşılığında başvurucu Sinan Daniş'e talebine bağlı kalınarak net 100.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

IV. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. 1. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvurucu Ahmet Yapici yönünden açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvurucu Sinan Daniş yönünden KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa'nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının maddi ve usul boyutlarının başvurucu Sinan Daniş yönünden İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının maddi ve usul boyutunun ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden soruşturma yapılmak üzere Mardin Cumhuriyet Başsavcılığına (Sor. No: 2019/14241) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucu Sinan Daniş'e net 100.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE,

E. 446,90 TL harç ve 30.000 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 30.446,90 TL yargılama giderinin başvurucu Sinan Daniş'e ÖDENMESİNE, başvurucu Ahmet Yapici'nin yaptığı yargılama giderlerinin üzerinde BIRAKILMASINA,

F. Ödemelerin kararın tebliğini takiben başvurucu Sinan Daniş'in Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 12/3/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.