I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

1. Başvuru, yedek astsubay adaylığının sona erdirilerek askerlik görevinin er olarak yerine getirilmesine dair tesis edilen işleme karşı açılan iptal davasında adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

2. Başvurucunun Millî Savunma Bakanlığınca yapılan yedek astsubay alımı sınavlarında başarılı olması üzerine Zırhlı Birlikler Okulu ve Eğitim Merkez Komutanlığı başvurucu hakkında güvenlik soruşturması yapmıştır. Elde edilen verilerin olumsuz olarak değerlendirilmesi neticesinde başvurucunun 7/10/2020 tarihinde yedek astsubay adaylığı sona erdirilerek askerlik hizmetine er olarak devam etmesine karar verilmesi üzerine başvurucu 7/12/2020 tarihinde dava açmıştır.

3. Ankara 8. İdare Mahkemesi 31/12/2021 tarihinde davayı reddetmiş; kararda, başvurucu hakkında Ağır Ceza Mahkemesince yapılan yargılamada yer alan veriler değerlendirildikten sonra başvurucunun yasa dışı siyasi, yıkıcı, bölücü ideolojik görüşü benimsediği anlaşılanlar hükmü kapsamında değerlendirilmesinin hukuka uygun olduğunu açıklamıştır.

4. Başvurucunun karara karşı yaptığı 15/2/2022 tarihli istinaf başvurusu Ankara Bölge İdare Mahkemesi 10. İdari Dava Dairesinin 18/5/2022 tarihli kararıyla kesin olarak reddedilmiştir.

5. Nihai karar başvurucuya 5/6/2022 tarihinde tebliğ edilmiş, başvurucu 21/6/2022 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur. Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

II. DEĞERLENDİRME

6. Başvurucu, ceza yargılamasında hakkında beraat kararı verilmesine rağmen yeterli inceleme yapılmaksızın davasının reddedildiğini, güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanmasını gerektiren bir veri bulunmadığını, mahkemelerce buna dair yeterli gerekçe ortaya konulamadığını ifade etmiştir. Güvenlik soruşturmasına esas ilgili mevzuatın Anayasa Mahkemesince iptal edildiğini iddia ederek adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

7. Adalet Bakanlığı (Bakanlık) görüşünde; mahkemelerce başvurucunun itirazları dikkate alınarak işlem tarihinde yürürlükte olan ilgili mevzuat uyarınca inceleme yapıldığı belirtilmiş; askerlik hizmetinin önem ve özelliği dikkate alınarak başvurucunun statüsünün er olarak değiştirilmesine ilişkin işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı açıklanmıştır. Mevcut başvuruda başvurucunun adil yargılanma hakkının ihlal edilip edilmediği konusunda inceleme yapılırken Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri, Anayasa Mahkemesi içtihadı ve somut olayın kendine özgü koşullarının dikkate alınması gerektiği bildirilmiştir. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı beyanında bireysel başvuru formunda belirttiği hususları yinelemiştir.

8. Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı suç isnadına bağlı yargılamaların yanında bir kimsenin medeni hak ve yükümlülüklerinin karara bağlanmasıyla ilgili yargılamalarda da uygulanır. Anayasa'nın 36. maddesinin (1) numaralı fıkrasının medeni meselelerde uygulanabilmesi için ortada hukuk düzeni tarafından kişiye tanınmış veya en azından savunulabilir temeli bulunan bir hakkın bulunması gerekir. Bu hakkın Anayasa'da doğrudan veya dolaylı olarak tanımlanan ve güvence altına alınan bir hakka ilişkin olması zorunlu değildir. Bu bakımdan kanunla kişilere tanınan ve savunulabilir bir temeli bulunan hak ve ayrıcalıklar da -mahkemelerde ileri sürülebilmesi şartıyla- Anayasa'nın 36. maddesi bağlamında hak kavramına dâhildir (bazı farklarla birlikte bkz. Mehmet Güçlü ve Ramazan Erdem [2. B.], B. No: 2015/7942, 28/5/2019, § 28; M.B. [GK], B. No: 2018/37392, 23/7/2020, § 67).

9. Bir hakkın olup olmadığının tespitinde hakkın tanınması hususunda yetkili otoritelere takdir yetkisi verilip verilmediği de büyük önem taşımaktadır. Bir hakkın kişiye tanınıp tanınmaması hususunda yetkili otoritelere mutlak takdir yetkisi verilmiş ise Anayasa'nın 36. maddesi bağlamında adil yargılanma hakkının kapsamına giren bir hakkın varlığından söz edilemeyecektir (Mehmet Güçlü ve Ramazan Erdem, § 29). Ayrıca bu hakka ilişkin olarak ilgili kişinin menfaatini etkileyen bir uyuşmazlık mevcut olmalıdır. Bu uyuşmazlık ihtilaf konusu hakkın tespiti ve bu haktan yararlanılması bakımından belirleyici bir nitelik arz etmelidir (Mehmet Güçlü ve Ramazan Erdem, § 28). Son olarak söz konusu hak medeni nitelikte olmalıdır. Devletin egemenlik yetkisinin çekirdek alanına ilişkin haklar adil yargılanma hakkının kapsamına girmez.

10. Somut uyuşmazlıkta suç isnadına bağlı bir yargılamanın mevcut olmadığı hususunda tereddüt bulunmamaktadır. Bununla birlikte uyuşmazlığın niteliği itibarıyla medeni hak ve yükümlülükler kapsamında görülüp görülemeyeceği değerlendirilmelidir.

11. Devletin bir bireye, salt egemenlik yetkisini kullanarak tanıdığı hak ya da yüklediği yükümlülüklerin medeni hak ve yükümlülük kapsamında değerlendirilemeyeceği belirtilmelidir. Askerlik ve askere alma işlemleri de devletin egemenlik yetkisinin tezahürü olan ve müdahaleye kapalı bulunan çekirdek alanını oluşturmaktadır. Bu bağlamda Anayasa'da vatandaşlık bağından kaynaklanan, kamusal bir hak ve ödev olarak düzenlenen askerlik hizmetinin medeni hak ve yükümlülük kapsamında olmadığı hususunda tereddüt bulunmamaktadır. Bir kişinin zorunlu askerlik hizmeti yükümlüsü olup olmadığı, kimlerin bu hizmeti yerine getirmekten muaf tutulacağı ya da muafiyet şartlarının ne olacağı, bu hizmetin hangi statüde ve ne kadar süre ile yerine getirileceği, askere sevk işlemlerinin hangi yöntem izlenerek ne şekilde yürütüleceği, bu süreçteki uygulamaların ne olacağı gibi meseleler özü itibarıyla askerlik hizmeti yapma yükümlülüğüne ilişkin olduğundan medeni hak ve yükümlülük kapsamında değildir. Buna göre askerlik yükümlülüğünü konu alan ya da askere alma kararlarına ilişkin olan iş ve işlemler nedeniyle açılan davalardaki yargılama süreçleriyle ilgili adil yargılanma şikâyetlerinin Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ortak koruma alanı dışında olduğunun kabul edilmesi gerekir (Yusuf Gürkan [GK], B. No: 2014/11067, 18/10/2017, § 35).

12. Anayasa Mahkemesi Murat Kıragil ([2. B.], B. No: 2021/62060, 14/2/2024) kararında, yedek subay adayı olarak askerlik görevini yerine getiren başvurucunun askerlik statüsünün değiştirilerek görevini er olarak yerine getirmesine dair işleme yönelik başvuruyu değerlendirmiştir. Uyuşmazlığın özünün devletin askere alma yetkisinin kullanımıyla ilgili olduğu, devletin salt egemenlik yetkisinin kullanımının tezahürü mahiyetinde olan askere alma yetkisiyle doğrudan bağlantılı askerlik görevinin er olarak yerine getirilmesine dair kararın medeni hak ve yükümlülük kapsamında değerlendirilemeyeceği sonucuna varmıştır (Murat Kıragil, § 28).

13. Somut başvuru başvurucunun yedek astsubay adaylığının sona erdirilerek askerlik görevini er olarak yerine getirmesi olgusuna dayanmaktadır. Uyuşmazlığın askere alma yetkisiyle doğrudan bağlantılı askerlik görevinin yerine getirilmesi ile ilgili olması nedeniyle Murat Kıragil kararından ayrılmayı gerektiren bir durumun bulunmadığı anlaşılmıştır.

14. Açıklanan gerekçelerle başvurunun diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

III. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

B. Yargılama giderlerinin başvurucu üzerinde BIRAKILMASINA 9/12/2025 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.